یادداشته‌کانم له باکوری عێراق (به‌شی شه‌شه‌م)

حه‌سه‌ن جه‌ماڵ
له‌تورکییه‌وه: سه‌لاحه‌دین بایه‌زیدی

قەرەیڵان ڕه‌خنه له یه‌کێتیی ئه‌وروپا به گشتی و فه‌ره‌نسا و ئه‌ڵمانیا به‌تایبه‌تی ده‌گرێ. ده‌ڵێ هه‌ر دووک وڵات نایانه‌وێ تورکیا له یه‌کێتی ئه‌وروپادا ببینن؛ له به‌ر ئه‌مه‌ش ئه‌و دوو وڵاته یاری به چاره‌سه‌ری پرسی کورد ده‌که‌ن. قەرەیڵان ده‌ڵێ "ئه‌گه‌ر کێشه‌که چاره‌سه‌ر نه‌کرێ و پێکدادانه‌کان به‌رده‌وام بن، هه‌زاران قسه‌ و بیانوویان ده‌بێ بۆ ئه‌وه‌ی ئێوه نه‌که‌ونه ناو یه‌كێتیی ئه‌وروپاوه. باس له مافه‌کانی مرۆڤ ده‌که‌ن و زۆر شت ده‌ڵێن. تورکیا ئه‌م بارودۆخه‌ی بۆ ناخوێندرێته‌وه...." هه‌روه‌ها سه‌باره‌ت به سه‌رۆکی نوێی ئه‌مریکا ده‌ڵێ "دڵنیا نیم له‌وه‌ی داخۆ ئۆباماش وه‌ک بوش هه‌ڵسوکه‌وت ده‌کات، واته بێ چاره‌سه‌ری هه‌ڵده‌بژێری یان نا. خۆزیا ئه‌مریکای ئۆباما به‌ دڵ چاره‌سه‌ری سیاسی بوێ.. نازانم ده‌یه‌وێ چی بکات. ئه‌مریکا ده‌توانێ ڕۆڵێکی به‌رچاوی هه‌بێ له چاره‌سه‌ری کێشه‌کاندا.... "

چیای قه‌ندیل، باکووری عێراق
موراد قەرەیڵان که‌سی ژماره‌ یه‌که‌می په‌که‌که ساڵی ١٩٥٦ له‌ دێهاتێکی سه‌ر سنوری سوریا لەدایک بووه. له (گازی عه‌نتاب) خوێندنی باڵای ته‌کنیکی ته‌واو کردوه. سه‌ره‌تای هه‌فتاکان که هێشتا خوێندنی ناوه‌ندی ته‌واو نه‌کردبوو، له ژێر کاریگه‌ری ده‌نیز گه‌زمیش و قۆناغی ١٢ی مارسدا ده‌بێته کەسێکی چه‌پگه‌را.

له باسی ئه‌و ساڵانەدا ئه‌وه‌شی پێوه زیاد ده‌کا:
"دواتر کێشه‌ی کوردمان له پاش خۆمان بینی."

له میانه‌ی وتوێژه چوار کاتژمێرییه‌که‌مدا لەگه‌ڵ موراد قەرەیڵان له گوندێکی بناری قه‌ندیل لێم پرسی:

"ئه‌گه‌ر بانگه‌وازێکتان بۆ حکومه‌تی ئه‌ردۆگان هه‌بێ، به پێی ڕیزبه‌ندی ژماره به کورتی ده‌ڵێن چی؟"

وه‌ستا، بۆ ماوه‌یه‌ک قسه‌ی نه‌کرد.

چاوی بڕیه دوو کەس له پێنج ئه‌ندامه‌که‌ی کۆنسه‌ی سه‌رۆکایه‌تی په‌که‌که بۆزان ته‌کین و سۆزدار ئاڤێستا. چووه سه‌ر هه‌ندێک بابه‌تی تر. سه‌ری به نیشانه‌ی قازانجکردنی زه‌مه‌ن هێنا و برد و پاشان یه‌که یه‌که خاڵه‌کانی هێنایه زمان. ئه‌مانه له ده‌فته‌ری خۆمه‌وه ده‌گوازمه‌وه:

١. حکومه‌ت نابێ جارێکی تر کێشه‌که ڕاده‌ستی سوپا بکات. ده‌توانین چه‌که‌کان له کێشه‌ی کورد ده‌ربهاوێژین. ده‌بێ ده‌وڵه‌تیش هه‌ستیارانه جموجوڵ بکا.

٢. به گوێره‌ی ڕابردوو، سوپا هه‌ندێک گۆڕانکاری به‌سه‌ردا هاتوه، به‌ڵام له به‌رامبه‌ر ئه‌مه‌دا، له سیاسه‌ت و سه‌رۆکایه‌تیدا که‌موكوڕی به‌دی ده‌کرێ.

٣. ئه‌گه‌ر حکومه‌ت هه‌ندێک کرانه‌وه به‌ خۆیه‌وه ببینێ، ئێمه‌ش چی پێویست بێ، ده‌یکه‌ین. خۆزیا هه‌نگاوێکی به‌رز ده‌کرده‌وه.

"کۆکوژی سیاسی دژ به ده‌ته‌په ئه‌نجام ده‌درێ"
٤. ئێمه به‌رپرسیارانه هه‌ڵوه‌سته ده‌که‌ین. سه‌رۆکمان هێشتا له زیندان دایه. هه‌روه‌ها چوار هه‌زار ئه‌ندامی په‌که‌که له گرتوخانه دان. ئه‌مه‌تان له بیر نه‌چێ.

٥. ئێمه شان به‌شانی هه‌ڵبژاردنه‌کان چاوه‌ڕێ بووین، نه‌رمبوونه‌وه بێته ئاراوه، به‌ڵام ته‌واو پێچه‌وانه‌که‌ی ڕویدا. له‌ دژی ده‌ته‌په ئۆپه‌راسیۆنیان ئه‌نجامدا و گوشاریان بۆ هێنا. ئه‌مه "کۆکوژییه‌کی سیاسی"یه. نابێ وا بێ. له کاتێکدا، ئێمه له چاوه‌ڕوانی نه‌رمبوونه‌وه‌دا چالاکیه‌کانمان ڕاگرت و تا ١ی حۆزێران ئاگربه‌ستمان ڕاگه‌یاند... په‌یامی هه‌ڵبژاردنه‌کانی ٢٩ی مارس دیموکراسییه.

٦. باشبووغ ده‌ڵێ بۆ له‌ناوبردنی په‌که‌که ئه‌مساڵ شانسێک خوڵقاوه. که ده‌ڵێ کۆنژۆکتۆره ناونه‌ته‌وه‌ییه‌کانیش بۆ له‌ناوبردنی په‌که‌که له‌بارن، چاو له‌ ڕاستیه‌کان ده‌نوقێنێ. ئێمه ده‌ڵێین سیاسه‌ت. بڕوانن، سه‌ره‌ڕای شۆکی ساڵی ١٩٩٩ (قۆڵبه‌ستکردنی ئۆجه‌لان. ح.ج) په‌که‌که له سه‌ر پێ مایه‌وه. ئیتر په‌که‌که له‌ناو ناچێ. چونکه په‌که‌که هه‌م له شاخ و هه‌م له ناو گه‌لدا هه‌یه. (دوای پشویه‌کی کورت به‌رده‌وام ده‌بێ) یانی چی؟ ئێستا ئه‌مریکا ده‌توانێ ئێمه له چیاکان دابه‌زێنێ؟

"یه‌کدڵی، به‌ڵێ تۆزێک یه‌کدڵی...."
٧. گرتنەبه‌ری سیاسه‌تی تواندنه‌وه‌ی کورده‌کان شکستی هێنا. هه‌روه‌ها سیاسه‌تگه‌لی له‌ناوبردنی په‌که‌که‌ش سه‌رکه‌وتوو نه‌بوون. په‌که‌که له‌ناو نه‌چوو.

٨. ئێستا ده‌رفه‌تێک ڕه‌خساوه بۆ چاره‌سه‌ریی ئاشتیانه. هه‌لومه‌رج له‌بار بووه. با ئه‌م ده‌رفه‌ته له‌ده‌ست نه‌ده‌ین. با قۆناغێکی دیکه‌ی شه‌ڕ دروست نه‌بێ، با قۆناغی ئاشتی بەردەوام بێ. سیاسه‌تی ڕۆژئاوا سه‌باره‌ت به بێ چاره‌سه‌ر هێشتنه‌وه‌ی کێشه‌ی کورد له‌وڵاتانی هه‌رێم به‌ زیانی تورکیا ته‌واو ده‌بێ. تورکیایه‌ک که کێشه‌ی کوردی چاره‌سه‌ر کردبێ، ده‌بێته پێشه‌نگ له‌ناوچه‌که‌دا. له‌پێناو ئه‌مه‌دا، سازانی کۆمه‌ڵایه‌تی پێویسته.

٩. وه‌کچۆن ده‌ڵێن یه‌کدڵی... به‌ڵێ هه‌ندێک یه‌کدڵی! ئیتر با نه له‌سه‌رباز بکوژرێ و نه له ئێمه‌ش.

١٠. ئه‌و ده‌سته‌ی درێژمان کردووه با له بۆشاییدا نه‌مێنێته‌وه.

ئه‌مه بوو بانگه‌وازی موراد قەرەیڵان.

که ئه‌م بانگه‌وازییه‌ی ئاڕاسته‌ی ئه‌نقه‌ره‌ ده‌کرد، ئاماژه‌ی به دوایین کۆبوونه‌وه‌ی ڕۆژنامه‌نووسی سه‌رئه‌رکانی سوپا ژه‌نه‌ڕاڵ باشبووغ کرد، ئه‌وان له چیا، به سه‌رنجه‌وه له ڕێگه‌ی ته‌له‌ڤزیۆنه‌وه کۆبوونه‌وه‌که‌یان شۆپاندبوو. قەرەیڵان به ته‌وسه‌وه گوتی "دواجار باشبووغیش ئێمه‌ی به مرۆڤ له قه‌ڵه‌م دا. ئه‌وه‌نێ گوتی "تیرۆریستیش مرۆڤن."

گوێم له قەرەیڵانه و له گۆشه‌یه‌کی ده‌فته‌ره‌که‌م ده‌نوسم؛ که‌سی یه‌که‌می په‌که‌که هه‌موو جارێ ده‌ڵێ "با سه‌باره‌ت به کێشه‌ی کورد پرس به ئێمه بکرێ. ئه‌گه‌ر ئه‌و کێشه‌یه چاره‌سه‌ر بێ، ته‌نها له ڕێگه‌ی ئێمه‌وه چاره‌سه‌ر ده‌بێ." به یه‌که‌وه گرێدانی په‌که‌که و پرسی کورد دێته مانای "هێرشکردن بۆ سه‌ر په‌که‌که، ده‌رهاویشتنی په‌که‌که بۆ ده‌ره‌وه‌ی بازنه و چاره‌سه‌رنه‌کردنی کێشه‌ی کورد."

"فه‌ره‌نسا و ئه‌ڵمانیا پێداگری له سه‌ر بێ چاره‌سه‌ری ده‌که‌ن"
قەرەیڵان له‌و ڕوانگه‌وه ڕه‌خنه له یه‌کێتی ئه‌وروپا به‌گشتی و فه‌ره‌نسا و ئه‌ڵمانیا به‌تایبه‌تی ده‌گرێ. ده‌ڵێ هه‌ر دووک وڵات نایانه‌وێ تورکیا له‌ناو یه‌كێتی ئه‌وروپادا ببینن. له‌به‌ر ئه‌وه‌ش ئه‌و دو وڵاته پێداگری له‌ سه‌ر چاره‌سه‌ر نه‌هێشتنه‌وه‌ی پرسی کورد ده‌که‌ن.

له‌م چوارچێوه‌یه‌دا سه‌باره‌ت به سیاسه‌تی تورکیا موراد قەرەیڵان ده‌ڵێ؛

"فه‌ره‌نسا و ئه‌ڵمانیا نایانه‌وێ تۆ له یه‌كێتی ئه‌وروپا دا ببینن. بۆیه‌ش نایانه‌وێ کێشه‌ی کورد چاره‌سه‌ر ببێ. ئه‌گه‌ر کێشه‌که چاره‌سه‌ر نه‌بێت و پێکدادانه‌کان به‌رده‌وام بن، ئه‌وان زۆر شت هه‌یه‌ بیڵێن بۆ ئه‌وە‌ی تۆ نه‌که‌ویته ناو یه‌کێتی ئه‌ورپاوه. بۆ نمونه مه‌سه‌له‌ی مافه‌کانی مرۆڤ دێننه گۆڕێ. تورکیا ئه‌م بارودۆخه‌ی بۆ شیته‌ڵ ناکرێ.."

ئه‌مه یه‌کێتی ئه‌وروپا، تۆ بڵێی ویلایه‌ته یه‌کگرتوه‌کان چۆن بێت؟

"دڵنیا نیم له‌وه‌ی ئۆباما ده‌یه‌وێ چی بکا"

قەرەیڵان گوتی:

"با بزانین سه‌رۆک ئۆباما چی ده‌کا؟ ئه‌مریکای بوش ڕۆڵی نه‌بوو له چاره‌سه‌ری کێشه‌ی کورددا. له‌ڕاستیدا له په‌یماننامه‌ی لۆزان به‌دواوه، ئه‌مریکا سیاسه‌تی بێ چاره‌سه‌ر هێشتنه‌وه‌ی گرتۆته به‌ر. ئه‌مه وه‌ک کارتێک دژ به‌تورکیا به‌کار دێنێ. له‌لایه‌کی تره‌وه ئیسرائیلیش قازانجی له چاره‌سه‌رنه‌کردن دایه. به‌مجۆره تورکیا پێویستی به ئیسرائیل ده‌بێ. تورکیا پێویستی به فڕۆکه‌ی (هیرۆن)ی ئیسرائیل ده‌بێ (تورکیا له ڕێگه‌ی ئه‌و فڕۆکه بێ پیلۆتانه‌ی له ئیسرائیلیان ده‌کڕێ، به سه‌ر ئاسمانی قه‌ندیلدا ده‌فڕن و ئامانجه‌کانی په‌که‌که ده‌ستنیشان ده‌که‌ن. ح.ج) له‌هه‌رێمه‌که‌دا، ئێرانیش نایه‌وێ کێشه‌ی کورد چاره‌سه‌ر بێ... له به‌ر هۆکاری هاوشێوه... هه‌موویان گه‌ره‌کیانه کێشه‌که بێ چاره‌سه‌ر بمێنێته‌وه."

"ئۆبامای ئه‌مریکا چی ده‌کا؟"
"دڵنیا نیم له‌وه‌ی ئۆباماش وه‌ک بووش ده‌کات یانی درێژه به سیاسه‌تی بێ چاره‌سه‌ر هێشتنه‌وه ده‌دات یان نا؟ خۆزیا ئه‌مریکای ئۆباما له‌دڵه‌وه هه‌وڵی چاره‌سه‌رکردن بدا.. نازانم چی ده‌کا. ئه‌مریکا ده‌توانێ ڕۆڵێکی به‌رچاوی هه‌بێ." هه‌روه‌ها ده‌شڵێت "با کێشه‌که‌ له‌ناو خۆماندا چاره‌سه‌ر بکه‌ین. ڕێبه‌رێکی باش له‌تورکیا ده‌توانێ له‌ماوه‌ی بیست و چوار کاتژمێردا کێشه‌که‌ چاره‌سه‌ر بکات."

"سه‌رده‌مانێک ته‌نانه‌ت کوردیش قه‌ده‌غه‌ بوو"
دوو پرسیارم له قەرەیڵان کرد.

پرسیاری یه‌که‌م به‌کورتی ئه‌مه‌ بوو:
"ئه‌گه‌ر په‌که‌که له ساڵی ١٩٨٤ له ئه‌روح و شه‌مدینلی هێرشی چه‌کداری ده‌ست پێنه‌کردبا، ئه‌م هه‌موو خوێن و ڕۆندکه نه‌ڕژایه، ئایا بزوتنه‌وه‌ی سیاسیی کورد به شێوازه ئاشتیخوازه‌کانیه‌وه ئه‌مڕۆکه به‌هێزتر نه‌ده‌بوو؟"

وه‌ڵامی قەرەیڵان:
"نه‌خێر. به ئه‌گه‌رێکی زۆر کورده‌کان له‌ناو ده‌چوون... له بیرتان نه‌چێ سه‌رده‌مانێک ته‌نانه‌ت له‌ناو ماڵه‌کانیشدا ئاخاوتن به‌کوردی قه‌ده‌غه بوو. کورده‌کان ده‌ترسان له ماڵی خویشیان به‌کوردی قسه بکه‌ن. سه‌رهه‌ڵدانی چه‌کداری ژان و ئێشی گه‌وره‌ی به‌دواوه بوو به‌ڵام ئه‌مه قۆناغێک بوو، قۆناغی ده‌رکه‌وتنی ڕاستی کورد له‌ گۆڕه‌پانی تورکیا. مامۆستا ئیسماعیل بێشکچی، هه‌رچه‌ند ئێستا له‌گه‌ڵ ئێمه‌دا هاوڕا نییه، سه‌‌باره‌ت به قۆناغی ئه‌روح و شه‌مدینلی ده‌ڵێ "گولـله‌یه‌ک بوو ڕوه‌و جه‌سته‌ی ته‌سلیمکاری کورد ته‌قێنرا."

"ئه‌گه‌ر بێمه‌رج واز له‌ چه‌ک بێنین هه‌موو شتێک خراپتر ده‌بێ"
دووهه‌مین پرسیارم ئه‌مه بوو:
"ئه‌گه‌ر په‌که‌که بێ دانانی هیچ جۆره مه‌رجێک چه‌که‌کانی دابنێ، له چیاکان دابه‌زێ، ئایا به‌قازانجی کورد نییه و بزوتنه‌وه‌ی سیاسی کورد به‌هێزتر ناکات؟"

موراد قەرەیڵان له‌وه‌ڵامدا ده‌‌ڵێ:

"بڕوا ناکه‌م. بڕوانن، ده‌ته‌په ئه‌م هه‌موو ده‌نگه‌ی ده‌سته‌به‌ر کرد و به‌شداری په‌رله‌مان بوو به‌ڵام سه‌رۆک وه‌زیران ته‌وقه‌یان له‌گه‌ڵ ناکا. باشبووغ ده‌ڵێ نایانناسم. له‌ لایه‌کی تره‌وه باشبووغ ده‌ڵێ لایه‌نگری مافه تاکه‌که‌سییه فه‌رهه‌نگیه‌کانم و دژی مافه هه‌ره‌وه‌زییه‌کانم. ئه‌گه‌ر ئێمه بێ ئه‌وه‌ی شتێک ڕویدابێ، واز له چه‌ ک بێنین، به نیسبه‌ت ئێمه‌وه هه‌موو شتێک خراپتر ده‌بێت."
سه‌رچاوه: ڕۆژنامه‌ی میللیه‌ت

یادداشته‌کانم له باکوری عێراق (به‌شی پێنجه‌م)

قەرەیڵان : ئیتر په‌که‌که، په‌که‌که‌ی کۆن نییه

حه‌سه‌ن جه‌ماڵ
له‌تورکییه‌وه: سه‌لاحه‌دین بایه‌زیدی 

موراد قەرەیڵان به‌مجۆره باس له گۆڕانکارییه‌کانی ناو په‌که‌که ده‌کات "په‌که‌که به نیسبه‌ت ڕابردوو ڕێبازێکی ژیرانه‌تری گرتۆته به‌ر. بۆ نمونه سه‌ره‌تا داوای ده‌وڵه‌تێکی سه‌ربه‌خۆی کوردی ده‌کرد. به‌ڵام ئه‌مه هی ڕابردو بوو. یانی چیتر "جیاخواز" نییه. ده‌مانه‌وێ کورده‌کان له چوارچێوه‌ی سنوره‌کانی کۆماری تورکیادا به یه‌کسانی و ئازادی بژین. ده‌مه‌وێ ڕوونی بکه‌مه‌وه که ئه‌مه تاکتیک نییه. قۆناغی دورکه‌وتنه‌وه له جیاخوازی و سه‌ربه‌خۆیی ساڵی ١٩٩٣ و ١٩٩٩ له ئیمڕالی ده‌ستی پێکرد. پاڕادیگما گۆڕاوه."

چیای قه‌ندیل، باکوری عێراق
ڕۆژی شه‌ممه‌ی ڕابردوو له ماڵێکی دو هۆده‌یی و میچ نزمی گوندێکی بناری قه‌ندیل له وتوێژه چوار کاتژمێرییه‌که‌مدا لەگەڵ موراد قەرەیڵان که‌سی یه‌که‌می ناو په‌که‌که، په‌یتا په‌یتا هه‌وڵم ده‌دا بابه‌تێک بخه‌مه ڕۆژه‌ڤه‌وه:

وازهێنانی په‌که‌که له چه‌ک....

داکشانی په‌که‌که له چیاکان...

قەرەیڵان جارێکیان گوتی:

"بڕوانن، ئێمه شێت نه‌بوین له‌و شاخانه بده‌ین، یان وه‌ک هه‌ندێک که‌س ده‌ڵێن بۆ سه‌یرانیش ڕوومان نه‌کردۆته چیاکان."

 که‌ باس دێته سه‌ر دابه‌زینی په‌که‌که له چیاکان، بزه‌یه‌کی گاڵته‌ئامێز له سه‌ر لێوه‌کانی قەرەیڵان ده‌نیشێ، وه‌ك بڵێی هه‌روا ئاسانیش نییه و بۆ ئه‌وه‌ی بگه‌ینه ئه‌م قۆناغه پێویسته ئیشی تر ئه‌نجام بدرێن.

کاتێک ته‌نگاویش ده‌بوو ئه‌و کاردانه‌وه‌یه‌ی نیشان ده‌دا:

"که ده‌ڵێن با په‌که‌که واز له چه‌ک بێنێ، قسه‌یه‌کی پووچه. له‌وه ده‌چێ فیشه‌کێک بنێن به بۆشاییه‌وه. ئه‌وه چه‌کیشمان دانا، له‌ کوێیان دابنێین؟ چۆن و لای کێ؟ زه‌مینه‌کانی چه‌کدانان چین؟‌ هه‌روا بڵێی چه‌ک دانێن، هیچ مانایه‌کی نییه. سه‌ره‌تا با دابنیشین، دیالۆگ بکه‌ین."

"رێبازێکی ژیرانه‌ترمان گرتۆته به‌ر"
موارد قەرەیڵان پێی وایه به ناوزه‌دکردنی په‌که‌که وه‌ک "رێکخراوێکی تیرۆریستی"، مرۆڤ به هیچ شوێنێک ناگات. په‌که‌که له هه‌مانکاتدا ڕه‌نگدانه‌وه‌ی حه‌سره‌ت و خه‌ونه‌کانی کورده له به‌ر ئه‌مه‌شه پشتگیری لێ ده‌کرێ.

پاشان ده‌شڵێ:

"چیتر په‌که‌که، په‌که‌که‌ی کۆن نییه."

له‌ وه‌ڵامی پرسیارێکمدا سه‌باره‌ت به‌وه‌ی گۆڕانکارییه‌کان چین، ئاوا بەرسڤی دامه‌وه :

"په‌که‌که به گوێره‌ی ڕابردوو ڕێبازێکی ژیرانه‌تری گرتۆته‌ به‌ر. بۆ نمونه سه‌ره‌تا داوای ده‌وڵه‌تێکی سه‌ربه‌خۆی کوردی ده‌کرد. ئه‌و قۆناغه‌مان تێپه‌ڕاند. یانی چیتر جیاخواز نییه. ده‌مانه‌وێ له چوارچێوه‌ی سنوره‌کانی تورکیادا، کورد به یه‌کسانی و ئازادی بژین. ده‌مه‌وێ ئه‌وه‌ش ڕون بکه‌مه‌وه که ئه‌مه تاکتیک نییه، قۆناغی دورکه‌وتنه‌وه له جیاخوازی و سه‌ربه‌خۆیی ساڵی ١٩٩٣ و ١٩٩٩ له ئیمڕالی (ئه‌و ساڵه‌ی ئۆجه‌لان ده‌ستگیر کرا و به‌ زیندانی هه‌تا هه‌تایی حوكم درا. ح. ج) ده‌ستی پێکرد. پارادیگما گۆڕا."

"چۆن گۆڕاوه؟"

"ئێمه ئیتر باسی "کوردستانێکی ئۆتۆنۆم و دیموکرات" ده‌که‌ین. مه‌به‌ستمان له‌م ئۆتۆنۆمییه، فیدڕاسیۆن نییه. ئامانجمان ئه‌وه نییه جارێکی تر سنوره‌کان بگۆڕدرێن. هه‌روه‌ها چاره‌سه‌رییه‌ک نییه زیان به پێکهاته‌ی یه‌کگرتویی ده‌‌وڵه‌ت بگه‌یه‌نێ. به‌ڵکه یاسای به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی خۆجێی ده‌گۆڕێت و ده‌سه‌ڵاتی هه‌رێمی به‌هێز ده‌کا."

"ئێمه‌ش کاری خراپمان کردووه"
پاش ئه‌م قسانه موراد قەرەیڵان، جارێکی تر پێداگری له سه‌ر ئه‌و بابه‌ته کرد که دوێنێش بڵاومان کرده‌وه "سه‌ره‌تا ده‌بێ چه‌که‌کان بێده‌نگ بکرێن!"

"ئه‌ی پاشان؟"

"پاشان نۆره‌ی مافه که‌لتورییه‌کانی په‌یوه‌ندیدار به ناسنامه‌ی کورد و (پڕۆژه‌ی سازانی کۆمه‌ڵایه‌تی) دێت که هه‌ندێک که‌س وه‌ک لێبوردن باسی لێوه ده‌که‌ن. ئه‌مه مژارێکی دوو لایه‌نه‌یه. لایه‌نێک وه‌ک ده‌سپێکه‌ری شۆڕ‌شی چه‌کداری... لایه‌نێکیش که سیاسه‌تی نکۆڵی لێکردنی په‌یڕه‌و کردووه.... ئه‌مانه‌ وێرانکارییان به‌دواوه بووه... دژی ئێمەی کورد ده‌وروبه‌ری ١٧ هه‌زار تاوانی بکه‌ری نادیار ئه‌نجام دراوه.. دیاره ئێمه‌ش هه‌ندێک که‌موکوڕیمان له کرده‌وه‌دا هه‌بووه. له‌به‌ر ئه‌مه ناوی ده‌نێین پڕۆژه‌ی سازانی کۆمه‌ڵایه‌تی. ئه‌مه شتێکی دوولایه‌نه‌یه. بنه‌مای ئه‌م پڕۆژه‌یه لێبوردنی دوو لایه‌نه‌یه. پێکهاتنه له سه‌ر ده‌ستورێکی بنه‌ڕه‌تی که ڕه‌نگدانه‌وه‌ی پێکه‌وەژیانی دڵخوازانه‌یه."

هه‌روه‌ها ده‌شڵێ:

"هه‌موو داخوازیمان ئه‌وه‌یه، کورده‌کان ئازادانه فه‌رهه‌نگی خۆیان بژین."

"ده‌شێ کۆنفرانسی کورد بناغه‌کانی چاره‌سه‌ری دابمه‌زرێنێ."
سه‌رنج ڕاکێش بوو.
که له‌و ماڵه بن میچ نزمه‌ی گوندێکی بناری قه‌ندیل وتوێژم لەگەڵ موراد قەرەیڵان ساز ده‌کرد، دو ئه‌ندامه‌که‌ی تری کۆنسه‌ی سه‌رۆکایه‌تی په‌که‌که، بۆزان ته‌كین و سۆزدار ئاڤێستا هیچ نه‌ده‌په‌یڤین.

جارێکی تر مژاری هاتنه خواری په‌که‌که له چیاکان و چه‌کدانان دێنمه گۆڕێ. ئه‌مجاره‌یان په‌یوه‌ندیدار به کۆنفرانسی کورد به‌کورتی ده‌پرسم:

"به‌ به‌شداری کورده‌کانی سه‌رجه‌م وڵاتان له هه‌ولێر، کۆنفرانسێکی پان ـ کورد ساز ده‌کرێ و تیایدا بانگه‌وازی ئاڕاسته‌ی په‌که‌که ده‌کرێ چه‌ک دابنێ:‌ له سه‌ره‌تاوه سیناریۆکه ئه‌وه‌مان نیشان ده‌دا که په‌که‌که ده‌چێته قۆناغی چه‌کدانانه‌وه. چاوه‌ڕوانیه‌کی له‌مجۆره خوڵقا. به‌ڵام پاشان کۆنفرانسه‌که بۆ وه‌رزی پاییز دوا خرا. ئایا ئێوه وه‌ک په‌که‌که هۆکارێک بوون بۆ ئه‌م دواخستنه؟"

موراد قەرەیڵان هاوڕایه که کۆنفرانسی کورد فه‌زایه‌کی وای خوڵقاندووه. لێره‌دا به زه‌رده‌خه‌نه‌یه‌که‌وه باس له ڕۆڵی سه‌رۆککۆماری کوردی عێراق جه‌لال تاڵه‌بانی ده‌کا به‌ڵام له هه‌مانکاتدا ئاماژه به‌ گرنگیی کۆنفرانسی کورد ده‌کا و به‌رده‌وام ده‌بێ:

"سه‌ره‌تا بیرۆکه‌ی به‌ستنی کۆنفرانس بیرۆکه‌ی ئێمه بوو. به‌ڵام ئه‌م پێشهاته‌ی دوایی په‌یوه‌ندی به ئێمه‌وه نییه. ئه‌گه‌ر هه‌ڵسوکه‌وته‌کان دروست بن، ده‌کرێ کۆنفرانس ڕێگه خۆشکه‌ر بێ بۆ چاره‌سه‌ری. نابێ له بیریشمان بچێ هیچ واتایه‌کی نابێ ئه‌گه‌ر کۆنفرانس داوای چه‌کدانان له په‌که‌که بکات."

"ئۆزال سه‌ری به پرسی کورده‌وه دێشاند"
که‌سی یه‌که‌می په‌که‌که موراد قەرەیڵان ئه‌م پرسیاره‌ی لا دروست بووه:

"ئایا هه‌میسان ده‌گه‌ڕێینه‌وه بۆ سه‌ره‌تای نه‌وه‌ده‌کان؟"

به‌ تایبه‌ت ساڵی ١٩٩٤...

بۆ ئه‌و قۆناغه‌ی کتوپڕ له باشووری ڕۆژهه‌ڵات ته‌قییه‌وه... قەرەیڵان ده‌پرسێ:

"ئایا حکومه‌ت وه‌ک سه‌ره‌تای نه‌وه‌ده‌کان دیسان شته‌کان ده‌خاته‌وه ئه‌ستۆی سوپا؟"

قه‌ره‌یڵان باس له لایه‌نه‌کانی ئه‌م پرسیاره ده‌کاو به‌ کورتی ده‌ڵێ:

"ساڵی ١٩٩٣ ئۆزال مرد و ده‌رفه‌تی ئاشتی له‌ناو چوو. ئۆزال سه‌رۆکێک بوو کێشه‌ی کوردی ده‌بینی و له‌پێناو چاره‌سه‌رکردنیدا هه‌وڵی جدی ده‌دا. ساڵی ١٩٩٣ ئۆزال مرد و ساڵی ١٩٩٤ به‌ڕاستی ساڵێکی سه‌یر بوو. (موراد قەرەیڵانیش وه‌ک عه‌بدوڵڵا ئۆجه‌لان پێی وایه تورگۆت ئۆزال تا دوا ڕاده ڕۆڵێکی ئه‌رێنی هه‌بووه له چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌ی کورددا. ح.ج) ئایا دیسان وه‌ک ساڵی ١٩٩٤ هێرشه‌کان ده‌ست پێده‌که‌نه‌وه؟‌ هه‌ست به کۆمه‌ڵێک شت ده‌که‌ین، به‌ڵام لێیان دڵنیا نین. گه‌لۆ حکومه‌تی ئه‌ردۆگان کێشه‌کان حه‌واڵه‌ی سوپا ده‌کا و جارێکی تر خوێن ده‌ڕژێ؟ ئێوه چۆن ده‌فکرن؟"

"سوپاش چاوه‌ڕوان ما..."
 موراد قەرەیڵان هه‌وڵ ده‌دا قۆناغی پاش ٢٩ی مارس شی بکاته‌وه.

باسی ئه‌وه ده‌کا که له‌ سه‌ره‌تاوه سیناریۆیه‌کی وا نوسرابوو که ده‌ته‌په له هه‌ڵبژاردنه‌کاندا ده‌نگی که‌م به‌ده‌ست دێنێ، ته‌یپ ئه‌ردۆگان زۆر متمانه‌ی به خۆی هه‌بوو، به‌ڵام دواجار خه‌یاڵه‌کانی تێکشکان، چونکه ده‌ته‌په هه‌م له هه‌ڵبژاردنه‌کاندا و هه‌م له ژماره‌ی شاره‌وانیه‌کاندا سه‌رکه‌وتنی به‌رچاوی به‌ده‌ست هێنا.

هه‌روه‌ها ئاماژه‌ به‌وه‌ش ده‌کا که له‌م سیناریۆیه‌دا سوپا ڕۆڵی سه‌ره‌کیی هه‌بووه و به‌رده‌وام ده‌بێ :

"به‌ر له ٢٩ی مارس سیناریۆیه‌کی پاکتاوکردن نووسرا. سیناریۆی دابه‌زینی ژماره‌ی ده‌نگه‌کانی ده‌ته‌په.... به‌ڵام ڕاستی پێچه‌وانه‌ی ئه‌مه بوو. زستانێکی هه‌ره ئاراممان له‌ماوه‌ی بیست و پێنج ساڵی ڕابردوودا تێپه‌ڕاند. سوپا تا ٢٩ی مارس چاوه‌ڕێ مایه‌وه. سوپاش توانی چاوه‌ڕێ بمێنێته‌وه... (به ته‌وسه‌وه ئه‌م ڕسته‌یه‌ی هێنایه زمان. ح.ج) بۆچی له قۆناغی هه‌ڵبژاردنه‌کاندا سوپا هه‌ڵمه‌تی نه‌‌هێنا؟ به‌ڵام لەگەڵ ئه‌مه‌شدا ئێمه هیوادار بووین... هه‌ندێک هێمای چاره‌سه‌ری ده‌رکه‌وتن... پێمان وابوو قۆناغێکی نوێ ده‌ست پێده‌کا که سوپاش ده‌گرێته خۆ. به‌ داخه‌وه وا نه‌بوو. هه‌ر ڕۆژێک پاش هه‌ڵبژاردنه‌کان، واته ٣٠ی مارس، هه‌رچه‌ند به‌شێوه‌یه‌کی به‌ربڵاویش نه‌بێ، سوپا هێرشی ده‌ست پێکرد.... ڕۆژی ١٤ی نیسانیش دژی ده‌ته‌په ئۆپه‌راسیۆنیان ئه‌نجام دا. ئه‌گینا ده‌رئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌کان ئێمه‌ی به‌ ئاشتی و دیموکراسی ئومێده‌وار کرد."

ئه‌ردۆگانی ٢٠٠٥ له کوێیه؟
له‌و وتوێژه‌ چوار کاتژمێریه‌ماندا، قه‌ره‌یڵان بۆ چه‌نده‌مین جار ڕووی قسه‌کانی کرده ئه‌ردۆگان.

لێدوانه‌کانی ئه‌ردۆگانی له مانگی ئاگۆستی ٢٠٠٥ له دیاربه‌کر هێنایه‌وه بیر. له‌و قسانه‌یدا ئه‌ردۆگان گوتبووی "کێشه‌ی کورد کێشه‌ی ئێمه‌یه:‌ له‌م ڕوه‌وه ده‌وڵه‌‌ت که‌موکوڕی هه‌بووه و سه‌رڕاستیان ده‌کاته‌وه." پیاوی ژماره‌ یه‌کی په‌که‌که، باسی ئه‌وه‌ی کرد که ئه‌مڕۆکه هیچ شوێنه‌وارێک له‌و قسانه نه‌ماوه‌ته‌وه و بۆ چه‌نده‌مین جار جه‌ختی له‌سه‌ر ئه‌م خاڵه کرده‌وه:

بۆشایی ئیراده‌ی سیاسی...

دوایی قەرەیڵان گوتی:

"ناتوانم به‌چاوێکی ئه‌رێنیه‌وه بڕوانم. چونکه سه‌ره‌تا ده‌رهه‌ق به کێشه‌ی کورد ئیراده‌یه‌کی سیاسی له ئارادا نییه. نه‌بوونی ئیراده کێشه‌یه‌کی زۆر جدییه. ئه‌مڕۆکه ته‌نانه‌ت ژه‌نه‌ڕاڵه‌کانیش شتی جیاواز ده‌ڵێن. به‌ڵام ئیراده‌ی سیاسی له کوێیه؟ ئه‌و سه‌رۆکه‌ی ساڵی ٢٠٠٥ ئه‌و قسانه‌ی ده‌کرد، چی به‌سه‌ر هات؟‌ چی لێهات ئه‌و کاته‌ی له ساڵی ١٩٩٤دا شاره‌وانی گه‌وره‌ی ئه‌سته‌نبوڵ بوو و هه‌رچه‌ند ئه‌رکی ئه‌ویش نه‌بوو به‌ڵام ڕاپۆرتێکی له پێناو چاره‌سه‌ری پرسی کورد بۆ پارته‌که‌ی به‌رز کرده‌وه؟

"ئیدی شه‌ڕی چه‌کداری وه‌ک پاراستنی ڕه‌وا به‌کار دێت"
قەرەیڵان ده‌ڵێ په‌که‌که، په‌که‌که‌ی کۆن نییه و سه‌رنج بۆ سه‌ر گۆڕانکارییه‌کانی ناو په‌که‌که ڕاده‌كێشێ. هه‌روه‌ها ده‌ڵێ به میدیاکانمان گوت وه‌رن له ئێمه‌وه له په‌که‌که تێبگه‌ن. ڕونیشی ده‌کاته‌وه که شێوازه‌کانی خه‌بات گۆڕانکارییان به‌سه‌ردا هاتووه.

له‌مباره‌وه به کورتی گوتی:

"ئێمه په‌که‌که‌ی ده ساڵ له‌مه‌وپێش نین. ئیدی به‌شێوازی کلاسیک هه‌ڵسوکه‌وت ده‌گه‌ڵ خه‌باتی چه‌کداری ناکه‌ین. هێڵی پاراستنی ڕه‌وامان گرتۆته به‌ر. قورسایی ده‌ده‌ینه چالاکی جه‌ماوه‌ری، نافه‌رمانی مه‌ده‌نی و تێکۆشانی سیاسی. به‌ڵام له‌م نێوانه‌دا چی له ٦ هه‌تا ٧ هه‌زار مرۆڤی چه‌کدار ده‌که‌ن؟‌ له‌ ڕوی قازانج کردنیان و گه‌ره‌نتی پاراستنی ڕه‌واوه.... ئێمه نامانه‌وێ که‌س بکوژرێ. ئه‌و چوار ساڵه له شه‌ڕێکی سنوردار داین. وه‌ک ساڵانی ١٩٩٣ و ١٩٩٤ نییه. له ناوچه‌ سه‌خته‌کان، ئه‌گه‌ر هێرشیان بکرێته سه‌ر، خۆیان ده‌پارێزن."

"کۆنتڕۆڵمان به‌سه‌ر ته‌قینه‌وه‌که‌ی قوتابخانه‌شدا نه‌بوو"
له‌کۆتاییدا قەرەیڵان ده‌ڵێ: 

"دوای قۆناغی هه‌ڵبژاردنه‌کانی ٢٩ی مارس ئه‌گه‌ر جارێکی تر شه‌ڕمان به‌سه‌ردا بسه‌پێ ــ گه‌رچی ته‌نانه‌ت نامانه‌وێ بیریشی لێ بکه‌ینه‌وه ــ ڕووداوه‌کانی سه‌ره‌تای ساڵانی نه‌وه‌د به‌شێوه‌یه‌کی زۆر دژوارتر ده‌ژینه‌وه، له‌لایه‌ن هه‌ر دوو بەره‌وه. نامانه‌وێ وه‌ها شتێک ڕوو بدا. به‌ڵام ئاماده‌كاریشمان هه‌یه. ده‌رئه‌نجامی نه‌ویستراو له‌وانه‌یه بێته ئاراوه. ئێمه شتێک له‌‌ ده‌ره‌وه‌ی کۆنتڕۆڵ ئه‌نجام ناده‌ین." له‌سه‌ر باسی زیان نه‌گه‌یاندن و نه‌کوشتنی که‌سانی بێتاوان و ئه‌نجامنه‌دانی چالاکی جگه له پاراستنی ڕه‌وا، قه‌ڕه‌یلان ئاماژه به‌ ته‌قینه‌وه سامناکه‌که‌ی به‌رده‌م قوتابخانه‌یه‌کی مناڵان ده‌کات له دیاربه‌کرو ده‌ڵێ "زۆر کارێکی هه‌ڵه بوو. ئێمه‌ش په‌سندمان نه‌کرد. له‌ده‌ره‌وه‌ی کۆنتڕۆڵی ئێمه ڕویدا."