۱۳۹۰/۰۹/۱۸

هادی مەهدی تیرۆر کرا





ده‌رهێنه‌ر و ڕۆژنامه‌نووسی عێراقی هادی مه‌هدی له‌ گه‌ڕه‌کی که‌ڕاده‌ی به‌غدا له‌ ماڵه‌که‌ی خۆی تیرۆر کرا.

به‌گوێره‌ی هه‌واڵێکی سایتی خه‌ندان، هادی مه‌هدی پێرێ لە لوبنان گەڕاوەتەوە و بڕیار بووه‌ ئه‌مڕۆ هەینی سەرپەرشتی خۆپیشاندانێكی جەماوەریی بكات لە گۆڕەپانی فیردەوس، بەڵام پاش چه‌ند جار هه‌ڕه‌شه‌ی کوشتن، دواجار ئێواره‌ی دوێنێ پێنجشه‌ممه‌ (٨ی سێپتەمبەری ٢٠١١) لە ماڵەكەی خۆی تیرۆر كراوه‌ و سەعات ١٠ی هه‌مان شه‌و تەرمەكەی لە بەغداوە بەڕێكراوه‌ بۆ زێدی خۆی لە شاری دیوانییەی باشووری عیراق.

هادی مەهدی ساڵی ١٩٦٥ لە دیوانییە لەدایك بووە، ساڵی ١٩٨٨ ئەكادیمیای هونەرەجوانەكانی تەواو كردووە، ساڵی ١٩٨٩ ژیانی هاوسەریی لەگەڵ ئەكتەری ناوداری كورد میدیا ڕەئوف بێگەرد پێكهێناوە و خاوەنی دوو منداڵە بەناوەكانی (هیوا و نالی). لە بواری ڕۆژنامەنووسی و ڕاگەیاندندا لە چەندین كەناڵی ئاسمانی كاری كردووە لەوانە (كوردسات، فەیحا، ئەلشەرقییە).

لە بواری دراما و شانۆشدا چەند بەرهەمێكی بەناوبانگی هەیە، لەوانە (خوێنی ڕۆژهەڵاتی، كورتەی جەنگ، نامەیەك بۆ كۆلۆنێل، كالیگۆلا). درامایەكیشی بەناوی (ئاریا) بۆ كەناڵی كوردستان بەرهەمهێناوە که‌ ڕێگه‌ به‌ په‌خشی دراماکه‌ نه‌درا.

پاش ڕاگرتنی ئه‌و درامایه‌، من چوومه‌ لای ئه‌و ده‌رهێنه‌ره‌ و ڕاپۆرتم بۆ ڕۆژنامه‌که‌مان ئاماده‌ کرد. بۆ خۆم ئه‌و درامایه‌م زۆر پێ لاواز بوو، به‌ڵام بڕیاری ڕاگرتن و سانسۆڕکردنیشی به‌ لامه‌وه‌ شتێکی بێ مانا بوو.

ئه‌وکات دراماکه‌ له‌ ئه‌نجامی گوشاری هێزه‌ ئیسلامییه‌کان و مه‌لا توندڕه‌وه‌کان سانسۆڕ کرا. له‌و دیداره‌دا هادی مه‌هدی هه‌ڵوێستی کوردساتی به‌ هه‌ڵوێستێکی نائه‌خلاقانه‌ و نامه‌سئول زانی و پێشی گوتم ڕادیۆ ده‌نگی یه‌کگرتوو ناڕاسته‌وخۆ هه‌ڕه‌شه‌یان لێکردووم.

گوتیشی ئه‌گه‌ر له‌ میسر بوایه‌ هونه‌رمه‌ندان و خه‌ڵک له‌ حکومه‌تیان قه‌بوڵ نه‌ده‌کرد و ناڕه‌زاییه‌کی زۆریان ده‌رده‌بڕی.

ئه‌و کات دراماکه‌یان تیرۆر کرد و ئێستاش خۆی...

۱۳۹۰/۰۹/۰۱

دانیه‌ل میته‌ران، دایکی کوردان


گییۆم پێریێ / لۆمۆند
له‌ فه‌ره‌نسیه‌وه‌: سه‌لاحه‌دین بایه‌زیدی

 
دووشه‌ممه‌ی ڕابردوو، سواری تاکسیه‌ک بووم له‌ دیاربه‌کر، شاری هه‌ره‌ گه‌وره‌ی کورد له‌ ڕۆژهه‌ڵاتی تورکیا. شۆفێر تاکسی پیره‌ حاجیه‌کی خۆش ئاکار بوو، مووی سه‌ری سپی ببوو و جلێکی کۆنی له‌به‌ر دابوو. ته‌مه‌نی خانه‌نشینی تێپه‌ڕاندبوو‌. له‌ پڕ زانی من سه‌ر به‌ کام نه‌ته‌وه‌م و ده‌مه‌وێ بچمه‌ کوێ، ڕووی له‌ من کرد، فرمێسک له‌ چاوه‌کانیدا قه‌تیس مان و گوتی "فه‌ره‌نسا.... مادام میته‌ران! هه‌رگیز له‌ بیرم ناچێ. ئه‌و‌ دایکمانه‌."

جاران له‌ سه‌رانسه‌ری کوردستان، به‌ هۆی چالاکیه‌ مرۆییه‌کان و سۆزی بۆ کورد له‌ کۆتایی هه‌شتاکانی سه‌ده‌ی ڕابردوودا، خه‌ڵک به‌ خۆشه‌ویسته‌وه‌ یادی خانمی یه‌که‌می فه‌ره‌نسایان ده‌کرده‌وه‌. ساڵی ١٩٨٦،  مادام میته‌ران له‌پێناو ئازادیی مه‌هدی زانا، شاره‌وانی پێشووی دیاربه‌کر که‌ دادگایه‌کی سه‌ربازی تورک به‌ تاوانی قسه‌کردن به‌ زمانی کوردی سزای ١٤ ساڵ زیندانی بۆ بڕیبۆوه‌، که‌وته‌ جموجوڵه‌وه‌. چه‌ند ساڵ دواتر، هاوسه‌ری مه‌هدی زانا، له‌یلا زاناش به‌ هه‌مان بیانوو خرایه‌ گرتووخانه‌وه‌.

 له‌ لایه‌کی تره‌وه‌، ڕژێمی به‌عسی سه‌دام حوسێن‌ له‌ باکووری عێراق هێرشی ده‌کرده‌ سه‌ر گه‌لی کورد. قه‌تڵ و عامی هه‌ڵه‌بجه‌ له‌ ساڵی ١٩٨٨دا، لوتکه‌ی ئه‌و سه‌رکوت و زه‌خت و زۆرییانه‌‌ بوو. به‌ سه‌دان هه‌زار کورد ئاواره‌ بوون و ماڵ و حاڵی خۆیان جێهێشت. دانیه‌ل میته‌ران له‌ گه‌ڵ بێرنارد کۆشنه‌ر، کاری له‌ سه‌ر به‌کارهێنانی یاسای ده‌ستێوه‌ردان کرد. له‌ ڕێگه‌ی "فرانس لیبرتێ"یه‌وه‌ بۆ ساتێک له‌ نیشاندانی پابه‌ندی به‌ گه‌لی کورد درێغی نه‌کرد. مانگی مه‌ی ڕابردوو، به‌ بۆنه‌ی بیست و پێنج ساڵه‌ی دامه‌زراندنی ڕێکخراوه‌که‌یه‌وه‌، ئاوڕی له‌ خه‌بات و چالاکیه‌کانی له‌ کوردستان دایه‌وه‌.

 ساڵی ١٩٩٧، له‌ نووسینگه‌ی خۆی له‌ پاریس، مه‌سعود بارزانی و جه‌لال تاڵه‌بانی، دوو سه‌رکرده‌ی کوردی دوای پێنج ساڵ شه‌ڕی براکوژی ئاشت کرده‌وه‌.

ساڵی ٢٠٠٩، بۆ دوایین جار ڕۆێشته‌ هه‌ولێر، پایته‌ختی کوردستانی عێراق، بۆ ئه‌وه‌ی خوێندنگایه‌کی نوێی فه‌ره‌نسی بکاته‌وه‌ که‌ به‌ ناوی خۆیه‌وه‌ کرابوو.

"دایکی کوردان"، ئه‌و ناوه‌ی زۆربه‌ی کوردان پێی ئاشنا بوون، به‌ره‌به‌یانی سێ شه‌ممه‌ له‌ پاریس و له‌ ته‌مه‌نی ٨٧ ساڵیدا کۆچی دوایی کرد. گومان له‌وه‌دا نییه‌ کورده‌کان له‌ هه‌ولێر یان له‌ دیاربه‌کر، یادی به‌رز ڕاده‌گرن.

۱۳۹۰/۰۸/۲۴

عه‌بباس وه‌لی: له‌ سێ به‌شی ڕۆشنبیرانی کورد، زۆربه‌یان بێده‌نگن


به‌شی سێهه‌م و کۆتایی
 

پرۆفیسۆر دکتۆر عه‌بباس وه‌لی، مامۆستای به‌شی سۆسیۆلۆژی له‌ زانکۆی بوغازیچی ئه‌سته‌نبوڵ، له‌ به‌شه‌کانی ڕابردوودا، کێشه‌ی کوردی له‌ تورکیا، عێراق، ئێران و سووریا تاوتوێ کرد. له‌م به‌شه‌دا  وەڵامی ئه‌م پرسیارانه‌ی دایه‌وه‌:
ئه‌مڕۆکه‌ په‌که‌که‌ پشت به‌ چ ئایدیۆلۆژیایه‌ک ده‌به‌ستێ؟ بۆچی سیاسه‌تی کوردی ئازاد نییه‌؟ ئه‌گه‌ر په‌که‌که‌ ڕێگه‌ بدا، ئایا به‌ده‌په‌ ده‌بێته‌ حزبێکی فره‌ڕه‌نگ؟ په‌که‌که‌ بۆچی  لەگەڵ ڕۆشنبیرانی کورد نه‌سازاوه‌؟ ڕۆشنبیری کورد کێیه‌؟ ئایا ڕوشنبیری کورد هه‌یه‌ دژی په‌که‌که‌ نه‌بێ؟ سیاسه‌تی کورد له‌ داهاتوودا چۆن شێوه‌ ده‌گرێ؟ ئاخۆ ویلایه‌ته‌ یه‌کگرتوه‌کانی ئه‌مریکا پشتیوانی له‌ خۆسه‌ری ده‌کا؟ کورده‌کانی سوریا، مه‌سه‌له‌ی ئه‌مریکان یا خود تورکیا؟
ئه‌مه‌ش  وەڵامه‌کانی پرۆفیسۆر دکتۆر عه‌بباس وه‌لی:

 
سازدانی: خه‌زاڵ ئۆزڤاریش
له‌ تورکییه‌وه‌: سه‌لاحه‌دین بایه‌زیدی
 

 جیاوازی ناسیۆنالیزمی نوێی تورکی  لەگەڵ ناسیۆنالیزمی که‌مالیستی له‌ چی دایه‌؟

که‌ماڵیزم،  لەگەڵ ئه‌وه‌ی ده‌ربڕی ناسیۆنالیزمی کلاسیکی تورکه‌، له‌ هه‌مانکاتدا ئایدیۆلۆژیای به‌ ده‌زگابوونی ده‌وڵه‌ته‌، چونکه‌ کۆماری دامه‌زراندوه‌. به‌ڵام ئه‌مه‌ نایه‌ته‌ ئه‌و واتایه‌ی ناسیۆنالیزمێکی ته‌ک ڕه‌هه‌نده‌. به‌ڕای من ئه‌ردۆغان و حزبه‌که‌ی، تا ئێستا هه‌وڵیان داوه‌ که‌متر له‌ که‌ماڵیسته‌ کلاسیکه‌کان خۆیان ناسیۆنالیست نیشان بده‌ن. لەگەڵ که‌ماڵیزم له‌ ململانێیه‌کی دژوار دان که‌ سه‌رچاوه‌ی ئه‌مه‌ش ئایدیۆلۆژیا ئیسلامییه‌که‌یانه‌.
ئیسلامچیه‌تی ئه‌ردۆغان، به‌ پێچه‌وانه‌ی زۆربه‌ی ڕێکخراو و بزووتنه‌وه‌ سیاسییه‌ ئیسلامگه‌راکانی ئه‌مڕۆ، ئیسلامچیه‌تیه‌ک نییه‌ دژی ڕۆژئاوا بێ و له‌ به‌رامبه‌ر ناسنامه‌ی ئه‌تنیکی ڕادیکاڵ بێ‌. پێناسه‌ی پارتی دادو گه‌شه‌ پێدان بۆ ئیسلام، زۆر جیاوازتره‌‌ له‌ پێناسه‌ی خومه‌ینی و دیکه‌ی ئیسلامگه‌راکانی کۆمه‌ڵگە موسڵمانه‌کان. ئیسلامی ئوممه‌ت یاخود شه‌ریعه‌ت نییه‌. ئیسلامه‌تی ئه‌ردۆغان، ئیسلامچیه‌تیه‌کی ده‌وڵه‌ت – نه‌ته‌وه‌یه‌ که‌ له‌ سه‌ر ژێرخانی ئابوورییه‌کی کاپیتالیستی لاگری بازاڕ و جه‌ماوه‌ر شێوه‌ی گرتووه‌. ئه‌مه‌ش ته‌نیا له‌ چوارچێوه‌ی حقوق، ئابووری و سیاسه‌تی ده‌وڵه‌تێکی مۆدێرندا جێبه‌جێ ده‌بێ. جگه‌ له‌مه‌، ئاکه‌په‌ نیشانی دا زۆر هه‌ستیارانه‌‌ نزیکی مۆدێرنیته‌وه‌ و ئیسلام ده‌بێته‌وه‌. چه‌مکی ئیسلامیانه‌ی ئه‌ردۆغان و تاقمه‌که‌ی، دژایه‌تی  لەگەڵ ناسیۆنالیزمی تورکدا ناکا. ئایدیۆلۆژیایه‌کی ده‌وڵه‌تگه‌رایان هه‌یه‌، پێناسه‌یان بۆ نه‌ته‌وه‌ له‌ سه‌ر بنه‌مایه‌کی ئایینی نییه‌، به‌ڵکو له‌و پێناسه‌یه‌دا پشت به‌ ئه‌تنیک و زمان ده‌به‌ستن. ئاکه‌په‌ نیشانی داوه‌ بڕوای به‌ چه‌مکی هاووڵاتی عیلمانی، پلۆڕالیزم و به‌شداری سیاسی هه‌یه‌.
 
ناسیۆنالیزمی نوێ له‌ تورکیا، پشت ئه‌ستووره‌ به‌ شه‌ڕ؟

پێموانییه‌ ئه‌م ناسیۆنالیزمه‌ پشتی به‌ شه‌ڕ به‌ستبێ. شه‌ڕ، له‌ په‌یوه‌ندی نێوان ئه‌ردۆغان و په‌که‌که‌ زیاتر، بۆ په‌یوه‌ندیی نێوان ئه‌ردۆغان و هێزه‌ ئه‌منییه‌کان گرنگه‌. به‌ڕای من، ئه‌ردۆغان بۆ به‌ربه‌ره‌کانی دژی شه‌ڕ پێویستی به‌ بناغه‌یه‌کی سیاسی به‌هێز هه‌یه‌. نازانم ئه‌و شه‌ڕه‌ی به‌ نیه‌تی چاره‌سه‌رکردنه‌ یان نا، به‌ڵام ته‌نیا کاتێک جه‌ساره‌تێکی به‌مجۆره‌ی ده‌بێ که‌ پشته‌وه‌ی متمانه‌ی پێ بکا و به‌ دوژمنایه‌تی تورک تاوانبار نه‌کرێ.
 
کێن ئه‌وانه‌ی که‌سانی پشت ئه‌ردۆغان بێ متمانه‌ ده‌که‌ن؟ ئایا چه‌پی نێوه‌ندی تورکیایه‌؟

له‌ سیاسه‌تی تورکیادا، که‌مته‌رخه‌می چه‌پی نێوه‌ند کێشه‌یه‌کی زۆر گه‌وره‌ و گرانه‌. گه‌لۆ تا ئێستا چه‌پی نێوه‌ند هیچ له‌ ڕه‌وایی دان به‌ وشه‌ی تیرۆریزم خراوه‌ته‌ ژێر پرسیاره‌وه‌؟ هیچکات ئه‌مه‌یان نه‌کردووه‌. به‌ هیچ شێوه‌یه‌ک قسه‌ له‌ سه‌ر ئه‌نجامه‌کانی به‌کارهێنانی ئه‌و سیاسه‌تانه‌ نه‌کراوه‌ که‌ مۆری خۆیان له‌ به‌رده‌وامی شه‌ڕو کوشت و بڕه‌کان داوه‌. پێم وا نییه‌ هێزه‌کانی چه‌پی نێوه‌ند، خۆیان له‌و گوتاره‌ زیانبه‌خشه‌ی پارتی کۆماری گه‌ل (جه‌هه‌په‌) به‌ دوور گرتبێ. نازانن بۆچی؟ چونکه‌ له‌ ماوه‌ی ٢٠ ساڵی ڕابردوودا، پێکهاته‌ی سۆسیۆلۆژی کۆمه‌ڵگەی تورک گۆڕانی به‌ سه‌ردا هات. له‌ نێوه‌ندی شاره‌ گه‌وره‌ و گرنگه‌کان، چینێکی ناوینی نوێ به‌دی هات. به‌ها سیاسیه‌کان و تێڕوانینی ئه‌م چینه‌ بۆ دونیا زۆر جیاوازه‌. هه‌ڵبه‌ت ئێستاش چینی ناوینی که‌مالیستی کۆن ماون که‌ له‌ ژێر باندۆڕی ڕۆژئاوا دابوون، به‌ڵام چیتر له‌ نێوه‌ندی هێزی سیاسی تورکیادا نین. ئه‌گه‌ر بڕواننه‌ ئه‌مڕۆی تورکیا، ده‌بینن که‌ ئه‌م چینه‌ ناوینه‌ کلاسیکه‌، له‌ ڕێکخراوه‌ سیاسیه‌ کلاسیکه‌کان و نوێنه‌رایه‌تیه‌ سیاسیه‌کاندا زۆر هه‌ست به‌ بێ متمانه‌یی ده‌که‌ن. هه‌ست ده‌که‌ن که‌ مه‌یدانه‌که‌یان له‌ ده‌ست داوه‌ و ژێر پێیان به‌تاڵ بووه‌. مه‌سه‌له‌ی سه‌ره‌کی به‌ لای چه‌پی نێوه‌نده‌وه‌، دژایه‌تی کردنی ئه‌ردۆغان و پارتی دادو گه‌شه‌پێدانه‌. ده‌بێ ئه‌وه‌ش بڵێم، له‌ ئاکه‌په‌ زیاتر ڕقیان له‌ ئه‌ردۆغانه‌. له‌به‌ر ئه‌مه‌ش دژایه‌تی سه‌رجه‌م ئه‌و هه‌نگاو و سیاسه‌تانه‌ ده‌که‌ن که‌ له‌ لایه‌ن ئه‌ردۆغانه‌وه‌ پێشنیار کرابێ. دژایه‌تیی کردنه‌وه‌ یان داخستنی ده‌زگاکان ده‌که‌ن له‌ لایه‌ن ئه‌ردۆغانه‌وه‌. بۆ نموونه‌، ئه‌گه‌ر سبه‌ی ئاکه‌په‌ کتوپڕ بڕیاری دانیشتن و ڕێککه‌وتن لەگەڵ به‌ده‌په‌ بدا، چه‌پی نێوه‌ند بێ گوێدان به‌ ده‌رئه‌نجامی وتوێژه‌کان، هه‌ڵده‌کوتنه‌ سه‌ر ئه‌ردۆغان. ڕێکخراو و هێزه‌کانی چه‌پی نێوه‌ند، بیرکردنه‌وه‌یه‌کی ستراتیژییان نییه‌. ئه‌م بارودۆخه‌، مه‌یلی کردنه‌ ئامرازی کێشه‌ی کورد له‌ ناو سیاسه‌تی تورکیدا به‌هێزتر ده‌کا.
 
که‌واته‌‌ کێن ئه‌وانه‌ی به‌ ئه‌ردۆغان بێ متمانه‌ ده‌کرێن؟

ئه‌ردۆغان، له‌ نێو بۆشاییه‌کدا ناڕواته‌ پێش. له‌ ناو گۆڕه‌پانێک دایه‌ که‌ جه‌هه‌په‌، مه‌هه‌په‌، سوپا و هێزه‌ ئه‌منیه‌کانی ده‌وڵه‌تی تێدایه‌ و ئه‌م هێزانه‌ تێگه‌یشتنی خۆیان هه‌یه‌ بۆ پێناسه‌ی ناسیۆنالیزم و به‌رژه‌وه‌ندیه‌ میللیه‌ جیاوازه‌کانی تایبه‌ت به‌ خۆیان. پرسیار‌ ئه‌وه‌یه‌ ئایا ئه‌ردۆغان ده‌توانێ ببێته‌ نوێنه‌ری گۆڕان و چاره‌سه‌ری؟ پێموانییه‌. لانیکه‌م به‌ ته‌نیا ناتوانێ. ئه‌گه‌ر بڕیار بدا ئه‌م گۆڕانکارییه‌ بکاته‌ ئامانجێکی سه‌ره‌کی، پێویسته‌ ئاگاداری پشته‌وه‌ی بێ. چونکه‌ ئه‌گه‌ر ببێته‌ پارچه‌یه‌ک له‌م پێڤاژۆیه‌، له‌ مانایه‌کی مه‌جازیدا، له‌وانه‌یه‌ خه‌نجه‌ر له‌ پشتی بدرێ. ته‌نانه‌ت بۆی هه‌یه‌ ئه‌مه‌ له‌ لایه‌ن فراکسیۆنێکی ناو پارته‌که‌ی خۆی ئه‌نجام بدرێ که‌ به‌ گوێره‌ی بۆچوونی خۆیان نه‌یانه‌وێ ئه‌ردۆغان به‌و ڕاده‌یه‌ دژی ئایدیۆلۆژیای کلاسیکی ده‌وڵه‌ت بێ. به‌ بۆچوونی من، هه‌ر له‌ به‌ر ئه‌م هۆکاره‌ش، ئه‌ردۆغان بۆ به‌هێزکردنی پێگه‌ی خۆی له‌ به‌رامبه‌ر هێز و ڕێکخراوه‌ لائیک و ناسیۆنالسیته‌کان، که‌وته‌ ڕێبازێکه‌وه‌ که‌ کێشه‌ی کورد وه‌ک ئامرازێک به‌کار بێنێ. ئه‌ردۆغان ده‌ڵێ له‌ هه‌وڵی ئه‌وه‌ دایه‌ ده‌سه‌ڵاتی نادیموکراتییانه‌ی ده‌زگای داد و سوپا که‌م بکاته‌وه‌، به‌ڵام ده‌زانێ ئه‌م هه‌نگاوه‌ ڕادیکاڵانه،‌ به‌ وه‌ستان له‌ پاڵ ئیسلامییه‌کان یاخود چه‌په‌کان ناکرێ و ته‌نیا پاڵپشت به‌ بنه‌مایه‌کی ناسیۆنالیستی به‌هێز ئه‌نجام ده‌درێن. بۆ سه‌رخستنی هه‌موو ئه‌مانه‌ی ئاماژه‌یان پێدرا، ئه‌گه‌ر بڕواننه‌ ئه‌نجامی بڕیاره‌کانی به‌کارهێنانی کێشه‌ی کورد، ده‌بینن ده‌رئه‌نجامی پێچه‌وانه‌یان لێ که‌وتۆته‌وه‌. له‌م سی ساڵه‌ی دواییدا، مه‌سه‌له‌ی کورد له‌ سیاسه‌تی تورکیا، له‌ لایه‌ن حکومه‌ته‌ جیاوازه‌کانه‌وه‌ به‌رده‌وام وه‌کوو ئامرازێک به‌ کار هاتووه‌ و بۆته‌ یاسای گه‌مه‌یه‌کی قڕێژ بۆ سات و سه‌ودای سیاسی. بۆیه‌ سه‌رجه‌م ده‌سه‌ڵاتداره‌ سیاسی و ڕێکخراوه‌کان به‌شێوه‌یه‌کی ڕاشکاوانه‌ یا خود به‌ شاراوه‌یی په‌یڕه‌وی و پشتگیری لێده‌که‌ن. هیچکه‌س ئیراده‌یه‌کی سیاسی و بوێرییه‌کی ئه‌خلاقی نییه‌ له‌مڕوه‌وه‌ دژی ئه‌ردۆغان ده‌ربکه‌وێ و بیخاته‌ ژێر پرسیاره‌وه‌. له‌ تورکیا ده‌توانی سه‌باره‌ت به‌ ئیسلام، سوپا، کار، پرسی قوبرس یاخود مافه‌کانی ژنان ڕه‌خنه‌ له‌ سیاسه‌تی ده‌سه‌ڵات بگری، به‌ڵام خاڵێکی قه‌ده‌غه‌کراو هه‌یه‌ که‌ ئه‌ویش پرسی کورده‌. له‌و هێڵه‌ سووره‌ش به‌و لاوه‌تر، باسی ڕێککه‌وتنێک له‌ ئارا دایه‌ که‌ بۆته‌ هێڵێکی سوور. سه‌باره‌ت به‌ ده‌رهاویشتنی پرسی کورد له‌ قۆناغی دیموکراتی بووندا، یه‌کێتیه‌کی فیکری نه‌گۆڕ هه‌یه‌.
 
له‌ ده‌سه‌ڵاتی ئاکه‌په‌وه‌ گوێمان له‌وه‌ بوو "پرسی کورد هه‌یه‌" که‌ له‌ سه‌رده‌می "ئۆزال" به‌ دواوه‌ نه‌مانبیستبوو، میت و په‌که‌که‌ چاوپێکه‌تنیان ئه‌نجامدا، گرووپی ئاشتی له‌ ده‌روازه‌ی خابووره‌وه‌ گه‌ڕانه‌وه‌... پێتان وانییه‌ له‌ قسه‌کانتاندا ئه‌مانه‌تان له‌ به‌رچاو نه‌گرتووه‌؟

ئه‌ردۆغان، شتێکی هه‌یه‌ که‌ ماوه‌یه‌کی درێژه‌ له‌ تورکیا هیچ هێزێکی سیاسی نه‌یتوانیوه‌ به‌ ده‌ستی بێنێ‌. ئه‌ردۆغان سیاسه‌تی تورکیا له‌ ناوه‌نده‌وه‌ کۆنتڕۆڵ ده‌کا. به‌ده‌سته‌وه‌گرتنی ناوه‌ند و کۆنتڕۆڵکردنی، له‌ سیاسه‌تی یه‌کگرتنی بیرۆکه‌ی مۆدێرندا زۆر گرنگه‌. له‌ ساڵانی نه‌وه‌ده‌کان، حزبه‌ سیاسییه‌کان، هه‌ندێک جار به‌ ته‌نیا و هه‌ندێک جار له‌ ڕێگه‌ی دامه‌زراندنی کوالیسیۆن و ڕێککه‌وتنی سیاسی کورتخایه‌ن، هه‌وڵیان دا کۆنتڕۆڵی ناوه‌ندی بگرنه‌ ده‌ست، به‌ڵام نه‌یانتوانی. که‌چی ئه‌ردۆغان له‌مه‌دا سه‌رکه‌وت.
ئه‌ردۆغان، له‌ سایه‌ی هێزێک که‌ له‌ ئه‌نجامی ئه‌و سه‌رکه‌وتنه‌ به‌ده‌ستی هێنابوو، ڕۆیشته‌ دیاربه‌کر و گوتی "له‌ تورکیا پرسی کورد هه‌یه‌"، له‌ شاری ماردین، له‌به‌شی لێکۆڵینه‌وه‌ی کوردی، ڕێگه‌ی به‌ کۆرسی دڵخوازانه‌ی زمانی کوردی له‌ هه‌ندێک زانکۆ دا. ئه‌ردۆغان به‌م کارانه‌ی بۆ ئه‌وانه‌ی ده‌یانه‌وێ یاخود پێویسته‌ گوێی لێبگرن، په‌یامێکی به‌مجۆره‌ی دا: "من خاوه‌نی هێزێکم‌ ده‌توانم پێڤاژۆی چاره‌سه‌ری کێشه‌ی هه‌ره‌ سه‌خت له‌ تورکیا ده‌ست پێ بکه‌م که‌ پێشتر هیچ سه‌رۆک وه‌زیرێک نه‌یتوانیوه‌ بیکا. ئه‌م هێزه‌ش به‌ گوێره‌ی خوێندنه‌وه‌ی خۆم به‌کار دێنم." ئه‌ردۆغان ئه‌م په‌یامه‌ بۆ که‌سانێک ده‌نێرێ که‌ پێویسته‌ گوێیان لێ بێ و به‌ر له‌وه‌ی ته‌نیا په‌یامێک بێ، ده‌یه‌وێ له‌ مه‌رجه‌کانیشی تێبگه‌ن.
ئه‌م بانگه‌وازه‌ پڕ له‌ متمانه‌یه‌ی، به‌ کاره‌کته‌ری به‌هێز یاخود نیازێکی پاکی ئه‌ردۆغانه‌وه‌ نابه‌ستمه‌وه‌، به‌ڵکو په‌یوه‌ندیی به‌ سه‌رمایه‌ی سیاسی پاڵپشت به‌ پشتیوانی ناوه‌ند و پشتگیری چینی نێوه‌ندی نوێ هه‌یه‌ که‌ هه‌شت ساڵه‌ ده‌ستی به‌سه‌ر داگرتووه‌. ئه‌م سه‌رکه‌وتنه‌، ته‌نانه‌ت بوو به‌ هۆی ئه‌وه‌ی له‌ ناو پارته‌که‌یدا له‌ لایه‌ن هه‌ندێک گرووپه‌وه‌ پشتیوانی بێ مه‌رجی لێ بکرێ.
ئه‌گه‌ر ده‌ ساڵ له‌مه‌وپێش به‌ منیان گوتبا "پۆلیسه‌کان هه‌ڵده‌کوتنه‌ سه‌ر ناوه‌نده‌ سه‌ربازییه‌کان و ژه‌نه‌ڕاڵه‌ تورکه‌کان به‌ مه‌به‌ستی دادگایی له‌ دادگای سڤیل قۆڵبه‌ست ده‌که‌ن" بڕوام نه‌ده‌کرد، به‌ڵام چه‌ند ساڵ له‌مه‌وپێش ئه‌مه‌م به‌ چاوی خۆم بینی. ئه‌مه‌ نیشان ده‌دا که‌ ئه‌ردۆغان، له‌ سه‌ر بنه‌مایه‌کی تۆکمه‌ ده‌ڕواته‌ پێش و پشتی به‌ ده‌سه‌ڵات و پشتیوانی کۆمه‌ڵایه‌تی پێویست قایمه‌. سه‌ره‌ڕای ئه‌و ڕه‌خنانه‌ی سه‌باره‌ت به‌ که‌سایه‌تی ده‌سه‌ڵاتخواز و هه‌ڵوێسته‌کانی لێی ده‌گیرێ، دڵنیایه‌ پشتیوانی لێده‌کرێ. بیستوومه‌ له‌ ناو پارته‌که‌ی خوێشیدا سه‌باره‌ت به‌ هه‌ڵوێسته‌ ده‌سه‌ڵاتخوازانه‌که‌ی له‌ ڕوانگه‌ی سیاسییه‌وه‌ ڕه‌خنه‌ی هاوشێوه‌ له‌ ئه‌ردۆغان گیراوه‌.
 
ئه‌م زانیارییه‌تان له‌ کوێ ده‌ست که‌وتووه‌؟

ناوی که‌س ناهێنم. نازانم ڕاسته‌ یان ناڕاست، به‌ڵام نامه‌وێ بڵێم له‌ ناو ئاکه‌په‌دا فراکسیۆنێکی گه‌وره‌ دژ به‌ ئه‌ردۆغان هه‌یه. نه‌خێر، مه‌به‌ستم ئه‌مه‌ نییه‌، به‌ڵکو بیستوومه‌ له‌ ناو ئاکه‌په‌دا، هه‌ندێک که‌سی گرنگ و پایه‌به‌رز پێیان وایه‌ ئه‌ردۆغان هێزێکی زۆر گه‌وره‌ی قۆرخ کردوه‌. بۆ نموونه‌، له‌م دواییانه‌دا گوتیان که‌ سه‌باره‌ت به‌ هه‌ڵسوکه‌وتی به‌رفراوانی ناوبراو له‌ به‌رامبه‌ر میدیا ڕه‌خنه‌ی لێ گیراوه‌. هه‌ندێک سیمای ناو پارتی دادو گه‌شه‌پێدان، پێیان وایه‌ هه‌ڵوێسته‌کانی ئه‌ردۆغان بونیادنه‌ر نین؛ له‌ ئاخافتنه‌ تایبه‌تیه‌کاندا، ئه‌مه‌ به‌ شێوازێکی پاوانخوازانه‌ له‌ قه‌ڵه‌م ده‌ده‌ن.
 
ئایدیۆلۆژیای ئێستای په‌که‌که‌ به‌ چ شێوه‌یه‌ک پێناسه‌ ده‌که‌ن؟

ئایدیۆلۆژیای په‌که‌که‌ هه‌ر له‌ سه‌ره‌تاوه‌ تێکه‌ڵیه‌ک بووه‌ له‌ مارکسیزم و ناسیۆنالیزم. ئه‌م دوو ته‌وه‌ره‌، له‌ پێکهاته‌ی گوتاری ئایدیۆلۆژیای په‌که‌که‌دا زیاتر شان به‌ شانی یه‌کتر چوونەتە پێش. به‌ تایبه‌ت ئه‌گه‌ر له‌ قۆناغی نێوان ساڵانی ١٩٨٤ بۆ ١٩٩٤، مه‌یلی ناسیۆنالیزم زیاتر زاڵ بووبێ، ئه‌وا له‌ کۆتایی نه‌وه‌ده‌کاندا، به‌ تایبه‌ت پاش دابڕانی ئۆجه‌لان له‌ سووریا، بارودۆخه‌که‌ گۆڕا. به‌ڵام گۆڕانی ڕاسته‌قینه‌، دوابه‌دوای گیرانی ئۆجه‌لان له‌ فێبریڤه‌ری ١٩٩٩ هاته‌ ئاراوه‌. ئه‌م گۆڕانکارییه‌ که‌ به‌ره‌و ئاراسته‌یه‌کی چه‌پ ده‌ڕۆیشت، به‌ گوتاری کۆنگرا گه‌ل، گه‌یشته‌ لوتکه‌ی خۆی. به‌ بۆچوونی من، زاڵبوونی لایه‌نی مارکسیستی – سۆسیالیستی و وه‌رسوڕان به‌ره‌و چه‌پ شان به‌ شانی کۆنگرا گه‌ل، له‌ پارێزنامه‌ی عه‌بدوڵڵا ئۆجه‌لاندا باسی لێوه‌ کراوه‌ و له‌ زۆربه‌ی نووسراوه‌کانی دیکه‌یدا که‌ له‌ گرتووخانه‌ نووسیویه‌تی، له‌ سه‌ر هه‌مان ڕێباز ڕۆیشتۆته‌ پێش. ڕه‌وتی پێشڤه‌چوونی ئه‌م گۆڕانکارییه‌ به‌ره‌و چه‌پ، ڕه‌گه‌زی ناسیۆنالیزمی له‌ ئایدیۆلۆژیاکه‌یاندا که‌مڕه‌نگتر کرده‌وه‌. دوای کۆنگرا گه‌ل، له‌ ئایدیۆلۆژیاکه‌یاندا که‌متر جه‌خت له‌ سه‌ر کوردایه‌تی و ناسنامه‌ی ناسیۆنالیزمی کوردی کرایه‌وه‌ و گوتاری ڕێکخراوکه‌ به‌ره‌و سۆسیالیزم ئاڕاسته‌ کرا.
ئه‌گه‌ر ئه‌م گۆڕانه،‌ به‌ ڕاستی باش ئۆرگانیزه‌ کرابا، له‌ سه‌ر ژێرخانێکی قایم و سۆسیالیزمێکی دیموکراتیکی تیۆریزه‌ کراو ئه‌نجام درابایه‌، ئه‌وا پشتگیریم لێده‌کرد. به‌ڵام ڕه‌وشه‌که‌ به‌مجۆره‌ نه‌ڕۆیشته‌ پێش. به‌ڕای من، په‌که‌که‌ زۆر گرنگیی به‌ ژێرخانی تیۆری و فۆرمۆلاسیۆنی گۆڕانکارییه‌که‌ نه‌دا. تێناگه‌م بۆچی په‌که‌که‌ ناچار ما کاریگه‌ری زاڵبوونی لایه‌نی ناسیۆنالیزمی کورد که‌م بکاته‌وه‌ و له‌ سه‌ر بیرۆکه‌ی سۆسیالیزم چڕ بێته‌وه‌. هیچ هۆکارێکی سیاسی جگه‌ له‌ ململانێی ده‌سه‌ڵاتی فراکسیۆنه‌کانی ناو ڕێکخراوه‌که‌ له‌ پشت گۆڕانکاریی‌ له‌ ئایدیۆلۆژیاکه‌یاندا نابینم. پێموایه‌ کۆنگرا گه‌ل، له‌ ئه‌نجامی شه‌ڕی ده‌سه‌ڵاتی باڵه‌کانی نێو سه‌رکردایه‌تی په‌که‌که‌ دروست بوو. حاڵی حازر، فراکسیۆنی ناسیۆنالیزم لاواز و چه‌پ براوه‌یه‌. ئێستا له‌‌ ناو ڕێکخراوه‌که‌، له‌ نێوان ئه‌م دوو ڕه‌وته‌دا هاوسه‌نگیه‌کی باشتر هه‌یه‌. وێده‌چێ دوابه‌دوای به‌رزکردنه‌وه‌ی موراد قه‌ره‌یڵان وه‌ک که‌سی دووهه‌م پاش ئۆجه‌لان، له‌ نێوان باڵه‌کانی ناو ڕێکخراوه‌که‌ له‌ بۆچوونه‌کاندا سازشێک هه‌بێ.
 
ئێوه‌ ده‌ڵێن با په‌که‌که‌ شێوازی کارکردنی به‌ سیاسه‌ت دابگرێ. ده‌کرێ زیاتر ئه‌مه‌ ڕوون بکه‌نه‌وه‌؟

له‌ به‌ر زۆر هۆکار وا ده‌ڵێم و ئه‌مه‌ به‌ ته‌واوه‌تی بۆچوونی خۆمه‌. به‌ڕای من په‌که‌که‌، پێویسته‌ ڕیفۆرمی ناو ڕێکخراوه‌یی پێک بێنێ. گۆڕانی پراکتیکی و گوتاری په‌یڕه‌وکراو له‌ لایه‌ن کۆنگرا گه‌له‌وه‌، هه‌نگاونان بوو به‌ره‌و دواوه‌. پێموایه‌ پێویسته‌ په‌که‌که‌ ئایدیۆلۆژیاکه‌ی مۆدێڕنیزه‌ و به‌ڕۆژ بکا. له‌ هه‌ندێک ڕوانگه‌وه‌، ئایدیۆلۆژیای په‌که‌که‌ هێشتا له‌ ڕابردوودا ده‌ژی. له‌ ڕۆژی ئه‌مڕۆدا، پره‌نسیپی سه‌ره‌کی ڕێکخراوه‌کان، خۆ پێناسه‌ کردنه‌وه‌یانه‌ له‌ سه‌ر بنه‌ماگه‌لی دیموکراتیک. سه‌رکردایه‌تی، پێویسته‌ له‌ گرنگی دیموکراتیزه‌بوون تێ بگا و له‌پێناو دیموکراتیزه‌کردنی ڕێکخراوه‌که‌دا وه‌ جموجوڵ بکه‌وێ.
 
ئه‌م ده‌سته‌واژانه‌ له‌ کرده‌وه‌دا چۆن پیاده‌ ده‌بن؟

زۆر ئه‌سته‌مه‌ بڵێیت ئایدیۆلۆژیا و پێکهاته‌ی ڕێکخراوێکی سیاسی – چه‌کدار به‌ چ شێوه‌یه‌ک دیموکراتیزه‌ ده‌کرێ. خۆ ئه‌گه‌ر چاره‌سه‌رییه‌کی سیاسییانه‌ له‌ ڕۆژه‌ڤ دابایه‌، له‌مباره‌وه‌ ده‌متوانی به‌ ورده‌کارییه‌کی زیاتر و ڕاشکاوانه‌تر قسه‌ بکه‌م. به‌ڵام شتێکی وا به‌دی ناکرێ. بۆیه‌ نامه‌وێ ئێستا سه‌باره‌ت به‌ ڕێفۆرمی ناو ڕێکخراوه‌که‌ و دیموکراتیزه‌بوونی قسه‌ بکه‌م.
 
گه‌لۆ له‌وه‌ نیگه‌رانن‌ ئه‌گه‌ر ڕاشکاوانه‌ قسه‌ بکه‌ن زیان به‌ په‌که‌که‌ بگا؟

مه‌سه‌له‌، زیان گه‌یاندن به‌ په‌که‌که‌ نییه‌. هۆکاری دوودڵێم ئه‌مه‌ نییه‌. زۆر که‌س به‌وانه‌ی ناو په‌که‌که‌شه‌وه‌ لێره‌دا ده‌پرسن "کاتێک که‌ په‌که‌که‌ شه‌ڕی مان و نه‌مان ده‌کا، چۆن ده‌کرێ باسی ڕیفۆرم و دیموکراتیزه‌بوونی پێکهاته‌ و ئایدیۆلۆژیا بکرێ؟" له‌ به‌رامبه‌ردا ئه‌م ئارگۆمێنته‌، خاوه‌نی لۆژیکێکی زۆر به‌ هێزه‌. له‌مه‌ زیاتر قسه‌ ناکه‌م چونکه‌ هه‌لومه‌رجی ئه‌مڕۆ ده‌رفه‌ت به‌وه‌ نادا. هۆکاری بڕیاری نه‌چوونه‌‌ ناو ورده‌کارییه‌کان‌، ئه‌وه‌ نییه‌ که‌ ئه‌م قسانه‌ کێشه‌یه‌ک بۆ من دروست ده‌که‌ن. که‌سانی ناو ڕێکخراوه‌ سیاسیه‌ کوردیه‌کان، له‌ مشتومڕی ڕیفۆرم تێده‌گه‌ن. ده‌مه‌وێ بڵێم، سه‌باره‌ت به‌ مه‌سه‌له‌ی دیموکراتیزاسیۆن و ڕیفۆرم، بێ ئه‌وه‌ی له‌ قۆناغی سیاسی و سه‌ربازیدا بی، ئه‌گه‌ر له‌ ئۆفیسی زانکۆ دانیشتووین و فیکر پێشنیار ده‌که‌ین، با به‌ هه‌ق ڕه‌خنه‌ بگرین.
 
ئایا له‌ سه‌ر ئه‌و بڕوایه‌ن که‌ ستراتیژی خه‌باتی چه‌کداری ڕۆڵی خۆی بینیوه‌ و ئیتر پێویست به‌ سیاسه‌تێکی نوێ ده‌کا؟

به‌ڵێ پێموایه‌. هاوکات پێموایه‌ سه‌رکردایه‌تی په‌که‌که‌ش‌، له‌مباره‌وه‌ دژی من ده‌رناکه‌وێ. هه‌موو ئه‌ندامانی سه‌رکردایه‌تی ده‌زانن شه‌ڕ و پێکدادان له‌ به‌رامبه‌ر ڕێگاکانی تری تێکۆشان، ستراتیژییه‌ک نییه‌ هه‌تا دوایی به‌رده‌وام بێ. زۆر هۆکار هه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی سه‌رکردایه‌تی په‌که‌که‌ بڕوا نه‌کا خه‌باتی چه‌کداری، ستراتیژییه‌کی ئه‌به‌دییه‌. بۆیه‌ ئه‌گه‌ر که‌سێکی وه‌ک من داکۆکی له‌وه‌ بکا که‌ سه‌رده‌می خه‌باتی چه‌کداری تێپه‌ڕیوه‌، ئه‌وانیش لەگەڵی هاوبۆچوون ده‌بن. ئاماژه‌ی به‌هێز هه‌ن که‌ نیشان ده‌دا له‌ مێژه‌ به‌و ده‌رئه‌نجامه‌ گه‌یشتوون. ئارگۆمێنته‌کانم نابێته‌ مایه‌ی سه‌رسوڕمانی ئه‌وان.
 
هه‌م ئۆجه‌لان و هه‌م قه‌ره‌یڵان ده‌ڵێن ئه‌وان لایه‌نگری شه‌ڕ نین به‌ڵکو ئاشتییان ده‌وێ. به‌ڵام له‌ لایه‌کی دیکه‌وه‌ په‌که‌که‌ په‌ره‌ به‌ هێرشه‌کانی ده‌دا. بۆچی؟

نازانم. ته‌نیا که‌سێک که‌ له‌ نزیکه‌وه‌ ئاگادار بێ له‌ ناو په‌که‌که‌ چی ڕوو ده‌دا، ده‌توانێ  وەڵامی ئه‌م پرسیاره‌ بداته‌وه‌. من ئێستا هیچ زانیارییه‌کم له‌ سه‌ر ئه‌م مژاره‌ نییه‌.
 
لەگەڵ ده‌سپێکردنی پێڤاژۆی ده‌ستورێکی بنه‌ڕه‌تی سڤیل و له‌ کاتێکدا ڕای گشتی پشتگیری له‌ چاوپێکه‌وتنه‌کانی میت – په‌که‌که‌ ده‌کرد که‌ ده‌رخه‌ری بوونی ئیراده‌ بوو له‌پێناو به‌دیهێنانی ئاشتی، بۆچی ٢٤ مرۆڤ کوژران و پێداگری له‌ سه‌ر توندوتیژی کرا؟ ئایا له‌مباره‌وه‌ هیچ ڕوونکردنه‌وه‌یه‌کتان نییه‌؟

پێم وانییه‌ ئه‌مه‌ ڕێگه‌یه‌کی بونیادنه‌ر بێ بۆ گه‌یشتن به‌ بابه‌تێک. پێویسته‌ بیر له‌و قسانه‌ش بکرێته‌وه‌ که‌ سه‌باره‌ت به‌ هه‌ڵسوکه‌وت  لەگەڵ پرسی کورد وه‌ک ئامرازێک له‌ سیاسه‌تی تورکیادا باسمان کرد. به‌ کارهێنانی پرسی کورد وه‌ک ئامراز، له‌ ململانێی ده‌سه‌ڵاتی نێو سیاسه‌تی تورکیا، به‌رده‌وام به‌رژه‌وه‌ندییه‌کی کورتخایه‌نی سیاسی به‌دواوه‌ بووه‌. به‌ڵام له‌ سیاسه‌تدا، یاسایه‌ک هه‌یه‌ به‌ناوی "یاسای ده‌رئه‌نجامه‌ نه‌ویستراوه‌کان" که‌ هه‌مووان به‌ باشی ده‌یزانن. لۆژیکی کورتخایه‌نی نزیکبوونه‌وه‌ له‌ مه‌سه‌له‌که‌ وه‌ک ئامرازێک، زۆربه‌ی کات ده‌رئه‌نجامی نه‌ویستراوی لێده‌که‌وێته‌وه‌ که‌ به‌رهه‌مهێنه‌رانی ئه‌م سیاسه‌ته‌ پێشبینی ده‌که‌ن. پۆزۆسیۆنی ئه‌مڕۆی په‌که‌که‌، ده‌بێ وه‌ک ئه‌نجامی نه‌ویستراوی به‌ ئامرازکردنی کورتخایه‌ن و بیرکردنه‌وه‌ی ساویلکانه‌ی سیاسه‌تی تورکیا ببینرێ.
 
بۆچی سیاسه‌تی کوردی ئازاد نییه‌؟

بۆ تێگه‌یشتن له‌م دۆخه‌ پێویسته‌ به‌ شێوه‌یه‌کی جیاوازتر سه‌یری سیاسه‌تی کورد و مه‌سه‌له‌ی په‌که‌که‌ بکرێ. له‌م ڕه‌وشه‌دا، گه‌ڕان به‌دوای مه‌سه‌له‌ی ئازادی و سه‌ربه‌خۆیی ته‌واوی به‌ده‌په‌ و دیکه‌ی پارته‌ کوردیه‌کانی ڕابردوو، شتێکی بێ مانایه‌. بۆ تێگه‌یشتن له‌مه‌، پێویسته‌ له‌ چوارچێوه‌ی ئه‌و ئایدیۆلۆژیایه‌ بێیته‌ ده‌ره‌وه‌ که‌ له‌ لایه‌ن حکومه‌ت و میدیای ناسیۆنالیستیه‌وه‌ بونیاد نراوه‌. ته‌نیا له‌م حاڵه‌ته‌دا، وێنه‌یه‌کی جیاواز به‌ دی ده‌که‌ی و له‌م وێنه‌یه‌شدا ئه‌م ڕاستیانه‌ ده‌بینی: په‌که‌که‌، ڕێکخراوێکه‌ به‌ دوو ناسنامه‌وه‌. له‌ لایه‌که‌وه‌ په‌که‌که‌یه‌ک هه‌یه‌ که‌ ڕێکخراوێکی سیاسیه‌ و له‌ لایه‌کی دیکه‌شه‌وه‌، په‌که‌که‌یه‌ک که‌ جوڵانه‌وه‌یه‌کی کۆمه‌ڵایه‌تی سیاسییه‌. پارته‌ سیاسیه‌کانی کورد، ده‌توانن دژی په‌که‌که‌ وه‌ک ڕێکخراوێکی سیاسی ده‌ربکه‌ون و هه‌وڵ بده‌ن سه‌ربه‌خۆیی سیاسی و پراتیکی خۆیان بپارێزن، به‌ڵام ناتوانن کار بکه‌ن ئه‌گه‌ر بێت و په‌که‌که‌ وه‌ک جوڵانه‌وه‌یه‌کی کۆمه‌ڵایه‌تی پشتیوانیان لێ نه‌کا. ده‌بێ له‌ نێوان ئه‌م دوو ناسنامه‌یه‌ی په‌که‌که‌دا جیاوازیه‌کی ورد دابنرێ و به‌داخه‌وه‌ حکومه‌تی تورکیا، ڕوشنبیران و میدیای ناسیۆنالیستی تورک له‌م جیاوازییه‌ تێناگا و نایبینێ.
ده‌توانن‌ په‌که‌که‌ به‌ "رێکخراوێکی تیرۆریستی" له‌ قه‌ڵه‌م بده‌ن، ده‌توانن بڵێن "ئه‌م مه‌سه‌له‌یه‌، مه‌سه‌له‌یه‌کی سوپا و هێزه‌ ئه‌منییه‌کانه‌" و به‌مجۆره‌ بابه‌ته‌که‌ بخه‌نه‌ ده‌ره‌وه‌ی بازنه‌یه‌کی سیاسیه‌وه‌، به‌ڵام ناتوانن پاشگری "تیرۆریست"ی به‌ بزووتنه‌وه‌یه‌کی کۆمه‌ڵایه‌تیه‌وه‌ بلکێنن. چونکه‌ جوڵانه‌وه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تی له‌ ناو گه‌لی کورددا ڕیشه‌ی داده‌کوتێ‌. هیچ حکومه‌تێک له‌ دنیادا، به‌ گه‌لێک ناڵێ تیرۆریست. ئه‌گه‌ر ئه‌مه‌ بکا، ئه‌وا هه‌ڵه‌یه‌کی زۆر مه‌ترسیداری کردوه‌ که‌ ده‌بێته‌ هۆی پارچه‌بوونی وڵات له‌ ڕووی سیاسی و کۆمه‌ڵایه‌تییه‌وه‌. حکومه‌تێکی به‌م شێوه‌یه‌، ناتوانێ بانگه‌شه‌ بکا له‌ ناو گه‌لی کورد یان لانیکه‌م له‌ ناو به‌شی هه‌ره‌ زۆری ئه‌و گه‌له‌دا، مه‌شروعیه‌تی هه‌یه‌. ئه‌مڕۆکه‌ له‌ تورکیا زۆر ئه‌سته‌م نییه‌ بزانی په‌که‌که‌ وه‌ک جوڵانه‌وه‌یه‌کی کۆمه‌ڵایه‌تی کار ده‌کا که‌ گه‌لی کورد به‌رده‌نگیه‌تی.
 
ئایا به‌ده‌په‌ ده‌توانێ ببێته‌ حزبێکی فره‌ ده‌نگ، ئه‌گه‌ر په‌که‌که‌ ڕێگه‌ بدا؟

من باسی ئیزن دان یاخود مۆڵه‌تم نه‌کردوه‌. من ته‌نیا باسی په‌یوه‌ندی پارته‌کانم کردوه‌ لەگەڵ په‌که‌که‌ وه‌ک ڕێکخراوێکی کۆمه‌ڵایه‌تی که‌ له‌ ناو کۆمه‌ڵگای کورددا ڕیشه‌ی داکوتاوه‌. ئه‌گه‌ر مه‌به‌ستی پرسیاره‌که‌تان ئه‌مه‌ بێ، به‌ڵێ، وا ده‌ڵێم. به‌ڵام ئه‌مه‌ ته‌نیا له‌ ڕه‌وشێکدا دروست ده‌بێ که‌ مه‌سه‌له‌ی کورد چه‌ک بکرێ، هێزی ده‌سه‌ڵاتدار له‌ ڕۆژه‌ڤی ئه‌منی ده‌ربهاوێ و بیخاته‌ ناو قۆناغێکی دیموکراتیکه‌وه‌. له‌م ڕوانگه‌وه‌، ده‌توانین به‌ هۆی ئه‌وه‌ی په‌که‌که‌، هه‌وڵی داوه‌ و ده‌یه‌وێ هێژمۆنی سیاسی و فه‌رهه‌نگی خۆی به‌ سه‌ر ناوچه‌ کوردییه‌کاندا بسه‌پێنێ، ڕه‌خنه‌ی لێ بگرین. ئه‌وه‌ی ڕاستی بێ من ئه‌و کاره‌م کردووه‌. سه‌باره‌ت به‌ هه‌ڵسوکه‌وتی پاوانخوازانه‌ له‌ مه‌یدانی سیاسی و سڤیلی کورددا‌، ڕه‌خنه‌م له‌ په‌که‌که‌ گرتوه.‌ له‌ به‌رامبه‌ر وه‌ها ڕه‌خنه‌یه‌کدا،  وەڵامێکی به‌م چه‌شنه‌یان داوه‌ته‌وه‌، ته‌نانه‌ت به‌ خودی خۆشمیان گوتووه‌: "ئێمه‌ ناچارین خۆمان بپارێزین، ئێمه‌ هێزێکین له‌ شه‌ڕ داین."
 
بۆچی په‌که‌که‌ خۆی پاراست؟ بۆچی لەگەڵ ڕۆشنبیرانی کورد تێکه‌ڵ نه‌بوو؟

ئه‌م بزووتنه‌وه‌یه‌، له‌ قۆناغی تێکۆشان له‌ به‌رامبه‌ر هێزێکی ده‌ره‌وه‌ی خۆی که‌ هه‌ڕه‌شه‌ له‌ مانه‌وه‌ی ده‌کا، هه‌ڵوێستێکی یه‌کگرتوو ده‌نوێنێ. په‌که‌که‌، ته‌نیا په‌یوه‌ندیدار به‌م هه‌ڕه‌شه‌ و نه‌یارێتیه‌، ده‌توانێ پاساو بۆ هه‌ڵوێستی توند و پاوانخوازانه‌ی له‌ بواری سیاسی و ڕای گشتیدا‌ بێنێته‌وه‌. ئه‌گه‌ر ڕه‌وشی سیاسی گۆڕانی به‌ سه‌ر دابێ، هه‌ڵوێستی پاوانخوازانه‌ درێژه‌ی نابێ و له‌ ناو بزووتنه‌وه‌که‌دا فره‌چه‌شنی دروست ده‌بێ. ئه‌مه‌ش ده‌توانێ کاریگه‌ری بکاته‌ سه‌ر کۆمه‌ڵگای کورد. هه‌ن ئه‌و ڕۆشنبیرانه‌ی کورد ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ پاوانخوازانه‌یه‌ په‌سند ناکه‌ن و دژایه‌تی ده‌که‌ن. هه‌ندێک له‌وان قسه‌یان کردو ڕێزیان نه‌ما. بۆچی؟ هۆکاره‌که‌ی ئاشکرایه‌: قورساییان له‌ده‌ست دا چونکه‌ زۆربه‌ی هه‌ره‌ زۆری گه‌لی کورد پێیان وابوو ئه‌وان وازیان له‌ ئامانجه‌ هاوبه‌شه‌کان و گه‌لی خۆیان هێناوه‌. زۆربه‌ی هه‌ره‌ زۆری ڕۆشنبیران بێده‌نگیان هه‌ڵبژارد، چونکه‌ پێیان وابوو قۆناغێکی هه‌ستیاره‌ و ده‌بێ ئه‌وان بێده‌نگ بن. سه‌ره‌ڕای ڕه‌خنه‌، ناکۆکی و ته‌نانه‌ت دژایه‌تی پێیان باش بوو گۆمه‌که‌ نه‌شڵه‌قێنن.
له‌ نموونه‌ی باشووری کوردستاندا، ڕۆشنبیره‌کان له‌ ڕوانگه‌ی مێژووییه‌وه‌ به‌شێک بوون له‌ بزووتنه‌وه‌ی خۆڕاگری کورد. بۆیه‌ش گرێدراوی ئه‌و دوو پارته‌ سه‌ره‌کییه‌ بوون که‌ پێشه‌نگایه‌تی خه‌باتیان ده‌کرد. به‌ڵام پاش ئه‌وه‌ی دوو هێزی ئاماژه‌پێکراو، حکومه‌تیان پێکهێنا، زۆربه‌ی هه‌ره‌ زۆری ڕۆشنبیران بوونه‌ پارچه‌یه‌ک له‌ پێکهاته‌ی ده‌سه‌ڵاتی ده‌زگاکانی حکومه‌ت. له‌به‌ر ئه‌وه‌ش مانه‌وه‌ی من له‌ هه‌ولێر مه‌حاڵ بوو. سه‌رۆکی زانکۆ بووم، واته‌ ئه‌رک پێ سپێردراوێکی فه‌رمی بووم. حکومه‌ت، له‌ کاتی بڕیاردان و سیاسه‌تگوزاریدا، ده‌یویست کاربه‌ده‌سته‌ پایه‌به‌رزه‌کان خاوه‌ن پۆزۆسیۆن بن. به‌م شێوه‌یه‌، ڕۆشنبیره‌کانیش بێده‌نگ ده‌بوون و ملکه‌چی هێڵی ڕه‌سمی ده‌بوون. به‌ڵام من وام نه‌کرد. بیرو بۆچوون و تێڕوانینی خۆم هه‌بوو. من خۆم شته‌کان ئانالیز ده‌که‌م، هه‌ڵیانده‌سه‌نگێنم و جێبه‌جێیان ده‌که‌م. به‌ر له‌ بینینی ڕووداوێک، بۆچوونێکی سه‌ربه‌خۆ سه‌باره‌ت به‌ ڕووداوه‌کان و قۆناغه‌کان به‌ دی دێنم. وه‌ک ڕۆشنبیرێک پێموایه‌ ده‌ربڕینی ئه‌م فیکرانه‌ به‌رپرسیارێتێکی ئه‌خلاقیه‌ له‌ سه‌ر شانی من. با نموونه‌یه‌ک بێنمه‌وه‌، سوپای تورکیا زستانی ساڵی ٢٠٠٨، سنوری به‌زاند و هێرشی کرده‌ سه‌ر په‌که‌که‌، خوێندکارانی زانکۆکه‌م ئه‌م هێرشه‌یان پرۆتێستۆ کرد. کاربه‌ده‌ستانی حکومه‌ت ڕاشکاوانه‌ بێزاری خۆیان له‌ به‌رامبه‌ر ئه‌م چالاکیانه‌ ده‌ربڕی. پێیان خۆش نه‌بوو ئه‌م ڕووداوانه‌ له‌ هه‌ولێر بێنه‌ ئاراوه‌. چاوه‌ڕوانی ئه‌وه‌ بوون من وه‌ک سه‌رۆکی زانکۆکه‌، گوشار بۆ سه‌ر خوێندکاران بێنم و چالاکییه‌ پرۆتستۆییه‌کان ڕابگرم. منێک که‌ بڕوام به‌ وه‌یه‌ هه‌یه‌ ئازادی ڕاده‌ربڕین مافی هه‌ره‌ سه‌ره‌کی و دیموکراتیکی تاکه‌ له‌ کۆمه‌ڵگەیه‌کی مه‌ده‌نیدا، چۆن به‌ خوێندکارانم گوتبا بێده‌نگ بن؟ ئه‌وه‌ مافی خۆیانه‌ به‌ره‌نگاری سیاسه‌تێک ببنه‌وه‌ که‌ پێیان وایه‌ هه‌ڵه‌یه‌ و زیانی لێده‌که‌وێته‌وه‌. ئێمه‌ش به‌ شێوه‌یه‌کی سه‌ربه‌خۆ نابێ مافی ئه‌نجامدانی چالاکی پێشێل بکه‌ین جا فیکری پشت ئه‌نجامدانی چالاکیه‌که‌ هه‌ڵه‌ بێ یان ڕاست. به‌ڕای من ئه‌گه‌ر ببیته‌ کاربه‌ده‌ستێکی ده‌وڵه‌تیش، نابێ واز له‌ بیری ڕه‌خنه‌گرانه‌ بێنی. ئه‌وه‌ ده‌مانگه‌ڕێنێته‌وه‌ بۆ هه‌مان په‌یوه‌ندی نێوان په‌که‌که‌ و ڕۆشنبیران. نرخی هه‌ره‌ گه‌وره‌ به‌ لای منه‌وه‌ ڕاستیه‌ و ئه‌مه‌ش نابێ ببێته‌ قۆچی قوربانی به‌رژه‌وه‌ندی سیاسی.
 
ڕۆشنبیری کورد کێیه‌؟

لێره‌دا ده‌مه‌وێ هه‌ڵاواردنێک بکه‌م. ده‌توانین ده‌رباره‌ی ڕۆشنبیرانی کورد و تورک قسه‌ بکه‌ین. زۆر که‌س به‌م بواره‌وه‌ سه‌رقاڵ بووه‌. به‌ڵام من که‌ بمه‌وێ سه‌باره‌ت به‌ چینی ڕۆشنبیری کورد قسه‌ بکه‌م، مه‌به‌ستێکی دیکه‌م له‌ پێناسه‌ی ڕۆشنبیری هه‌یه‌. چونکه‌ ڕۆشنبیر کاره‌کته‌رێکی دیاریکراوی هه‌یه‌ و ئه‌م کاره‌کته‌ره‌ ڕاسته‌وخۆ و ناڕاسته‌وخۆ، په‌یوه‌ندی به‌ پڕۆژه‌ی سیاسیه‌وه‌ هه‌یه‌. ئه‌گه‌ر لێم بپرسن له‌ تورکیا بۆ پێکهێنانی چ پرۆژه‌گه‌لێک کار ده‌که‌م، ئه‌وا پڕۆژه‌ی سیاسی من چاره‌سه‌ری ئاشتیانه‌ و دیموکراتیکی پرسی کورد ده‌بێ له‌پێناو کۆتایی هێنان به‌ توندو تیژی بێ واتا، مه‌رگ و له‌ناوچوون. ئه‌وه‌ی که‌ ئه‌م ئامانجه‌ به‌ چ شێوه‌یه‌ک به‌دی دێ، ئه‌وه‌ باسێکی دیکه‌یه‌ به‌ڵام خاڵی سه‌ره‌کی ئه‌وه‌یه‌ پڕۆژه‌که‌م کاره‌کته‌رێکی دیموکراتیک، مه‌ده‌نی و به‌هێزی هه‌بێ. کاره‌کته‌رێکی وه‌ها، به‌ ئامانجی تاکه‌که‌سی  لەگەڵ پڕۆژه‌ هاوشێوه‌کانی تر له‌ تورکیا په‌یوه‌ندی ده‌به‌ستێ و به‌مجۆره‌ له‌پێناو هه‌وڵدان بۆ چاره‌سه‌ری ئاشتییانه‌ و دیموکراتیکی پرسی کورد کۆمه‌ڵێک له‌ مرۆڤه‌کان لێک کۆ ده‌بنه‌وه‌. ئه‌م مرۆڤانه‌، به‌ مه‌به‌ستی کۆتایی هێنان به‌ مردن و له‌ناوچوون له‌ تورکیا و یارمه‌تیدان به‌ چاره‌سه‌ری مه‌سه‌له‌ی کورد، له‌ چوارچێوه‌ی پڕۆژه‌که‌دا ناسنامه‌یه‌کی هاوبه‌ش پێکدێنن.
 
کاتێک باس له‌ "رۆشنبیری کورد" ده‌کرێ، ئه‌و ناوانه‌ زیاتر به‌ مێشک ده‌گه‌ن که‌ پێناسه‌یه‌ی "یاڵچین ئاکدۆغان"ی ئاکه‌په‌یی ده‌یانگرێته‌وه‌: "دیموکراته‌کانی دژ به‌ په‌که‌که‌". ئایا له‌ ناو ڕۆشنبیرانی کورددا هه‌ن که‌سانێک دژی په‌که‌که‌ بن؟

به‌ر له‌ هه‌ر شتێ من له‌وه‌ تێناگه‌م بۆچی ڕۆشنبیرێک ده‌یه‌وێ وه‌ک دژبه‌ر یان لایه‌نگری په‌که‌که‌ له‌ قه‌ڵه‌م بدرێ. سیاسه‌ت، بڕوایه‌کی ئایینی نییه‌. به‌ بۆچوونی من، ڕۆشنبیره‌کان پێویسته‌ به‌ ویژدان بن، خوو بده‌نه‌ ڕاستی و ئه‌و فیکره‌ له‌ ناو به‌رن که‌ ببنه‌ دژبه‌ری په‌که‌که‌. که‌سێک که‌ خۆی به‌ ڕۆشنبیر پێناسه‌ ده‌کا، ته‌نیا له‌ سایه‌ی ئه‌مه‌دا، خۆی له‌ پێگه‌یه‌کی سیاسی ڕه‌هادا نابینێته‌وه‌. فیکری موتڵه‌ق و ڕه‌ها، له‌ دۆگمه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ ده‌گرێ. په‌یوه‌ندی به‌ ڕاستینه‌ی دین و ئیمانه‌وه‌ هه‌یه‌. دۆگم، بیرکردنه‌وه‌ی ڕه‌ها و پۆزۆسیۆنی سیاسی ڕه‌ها، دژی ئه‌قڵ و بیرکردنه‌وه‌ی لۆژیکانه‌یه‌. ڕۆشنبیرێک ته‌نیا له‌ ڕێگه‌ی شۆپاندنی ڕاستی و ئه‌قڵه‌وه‌، ده‌توانێ بڵێ پشتیوانی له‌ پۆزۆسیۆنی په‌که‌که‌ ده‌کا یان ڕه‌تی ده‌کاته‌وه‌. ئه‌مه‌ بۆ‌ هه‌موو سیاسه‌تێک وایه‌‌. له‌ مه‌سه‌له‌ی ئه‌قڵدا، ڕاستی یاخود چه‌وتیی ڕه‌ها بوونیان نییه‌. ڕاستی ڕێژه‌ییه‌ و ته‌نیا ڕاستیه‌کی ڕێژه‌یی، ده‌توانێ ڕێبه‌ری ویژدانمان بێ. له‌ تورکیا، بۆچوونێکی گشتی هه‌یه‌ که‌ پێی وایه‌ ڕۆشنبیرانی کورد له‌ نێوان به‌رداشی حکومه‌ت و په‌که‌که‌ دان. به‌ شێواز و میتۆدی جۆراوجۆریش بێ، هه‌ر دوو لا گوشاریان بۆ دێنن. به‌ڵام هه‌ر دوو لا به‌ ڕاده‌یه‌ک کرده‌وه‌گه‌لی ده‌سپۆت و دژه‌ دیموکراتیکیان نییه‌ که‌ ده‌نگی ڕۆشنبیران کپ بکه‌ن. ناڵێم په‌که‌که‌ ڕێکخراوی هه‌ره‌ دیموکراته‌ و له‌ ڕابردوودا، ڕه‌خنه‌م له‌ ئاڕاسته‌ی پاوانخوازنه‌ و سه‌رکوتکه‌رانه‌ی په‌که‌که‌ له‌ بواری سیاسی، ڕۆشنبیری و گشتیه‌وه‌ گرتووه‌. ئێستاش ڕه‌خنه‌ له‌ مه‌یل وچالاکی زیانبه‌خش به‌ ڕۆشنبیری و ڕای گشتی ده‌گرم. ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر بمه‌وێ پڕۆژه‌یه‌ک بۆ چاره‌سه‌ری ئاشتیانه‌ و دیموکراتیکی پرسی کورد له‌ تورکیا پێشکه‌ش بکه‌م، واز له‌مه‌ ناهێنم. به‌رپرسیارێتی و به‌ڵێنێکی ئاوا به‌ فکرێکی ڕه‌خنه‌گرانه‌وه‌ ده‌بێ ئاراسته‌ بکرێ؛ به‌ڵام ڕه‌خنه‌یه‌کی بونیادنه‌رانه‌ نه‌ک ڕوخێنه‌ر.
به‌ بۆچوونی من، په‌که‌که‌ به‌ گوێره‌ی پێویست گرنگی به‌ ئاوه‌زێکی ڕه‌خنه‌گرانه له‌  بواری کارکرد و گوتاری دیموکراتیک له‌ کۆمه‌ڵگەی مه‌ده‌نی نه‌داوه‌. ئه‌گینا هه‌وڵی نه‌ده‌دا له‌ بواری ڕۆشنبیری و ڕای گشتییه‌وه‌، پاوانخوازی تاقی بکاته‌‌وه‌. به‌ هه‌ڵه‌ تێگه‌یشتنی په‌که‌که‌ له‌ سروشتی دیموکراتیکی ڕای گشتی مودێرن و پراتیک و گوتاری ڕۆشنبیری په‌یوه‌ندیدار به‌مه‌وه‌، هه‌ڵه‌یه‌کی گه‌وره‌ بوو. په‌که‌که‌ جوڵانه‌وه‌یه‌کی کۆمه‌ڵایه‌تی زیندوو و کارتێکه‌ری دامه‌زراند، به‌ڵام نه‌یتوانی جوڵانه‌وه‌یه‌کی ڕۆشنبیر دروست بکا. خاڵی لاوازی و که‌مایه‌سی گرنگی په‌که‌که‌ هه‌ر ئه‌مه‌یه‌. ئاگاداری ئه‌مه‌ هه‌ن و له‌ کاتێکدا وازیان له‌ هه‌ڵسوکه‌وتی پاوانخوازانه‌ له‌ به‌ستێنی ڕۆشنبیری گشتی نه‌هێناوه‌، هه‌وڵده‌ده‌ن بارودۆخه‌که‌ له‌بار بکه‌نه‌وه‌. په‌که‌که‌ ده‌بێ بزانێ پێدوایستی هه‌ره‌ سه‌ره‌کی کۆمه‌ڵگەیه‌کی مه‌ده‌نی ئاکتیڤ، بنه‌مایه‌کی دیموکراتی گشتی و بوارێکی فه‌رهه‌نگی زیندووه‌. ده‌بێ پشگیری له‌م فه‌زا گشتیه‌ بکا و بۆ سه‌ربه‌خۆ بوونیان هانیان بدا. هه‌وڵ بدا هێزه‌کانی له‌ سه‌ربه‌خۆیی کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نیدا به‌کار بێنێ. ئه‌م کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نییه‌ دژی توندو تیژی یاسایی و نایاسایی ده‌توانێ ببێته‌ به‌ربه‌ستێکی به‌هێز.
ئه‌مڕۆکه‌ ڕۆشنبیری کورد به‌ سه‌ر سێ ده‌سته‌دا دابه‌ش بووه‌: که‌مینه‌یه‌کی لایه‌نگری په‌که‌که‌، که‌مینه‌یه‌کی دژبه‌ری په‌که‌که‌. ئه‌م دوو گرووپه‌ چالاکن و ده‌نگیان هه‌یه‌. به‌ڵام له‌ نێوان ئه‌م دوو گروپه‌ که‌مینه‌یه‌دا، زۆرینه‌یه‌ک هه‌یه‌. ئه‌م زۆرینه‌یه‌ بێده‌نگه‌ و ئاکتیڤ نییه‌. له‌ ڕای گشتیدا، شان به‌ شانی ئه‌وانی تر ده‌رناکه‌وێ. سیفه‌تی "رۆشنبیری دیموکراتی کورد" به‌ سه‌ر ڕۆشنبیرانی که‌مینه‌ گرووپی دووهه‌مدا ساغ بۆته‌وه‌. ته‌نیا هۆکاری پێدانی ئه‌و سیفه‌ته‌، ئه‌وه‌یه‌ که‌ ڕاشکاوانه‌ دژایه‌تی خۆیان  لەگەڵ په‌که‌که‌ دێننه‌ زمان. بۆیه‌ پێدانی نازناوی "دیموکرات" سه‌رچاوه‌که‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ هۆکاری سیاسی زۆر ڕوون. ئه‌گه‌ر به‌ڕاستی ده‌یانه‌وێ ڕه‌خنه‌گر و سه‌ربه‌خۆ بن و ده‌یانه‌وێ ببنه‌ به‌شێک له‌ چاره‌سه‌ری نه‌ک له‌ کێشه‌که‌، پێویسته‌ واز له‌ ناسنامه‌یه‌کی ئاوا بێنن.
 
به‌ڕای ئێوه‌ په‌که‌که‌ له‌م ڕوه‌وه‌ گۆڕانی به‌ سه‌ر دادێ؟

په‌که‌که‌ ده‌رکی به‌ گرنگی ڕای گشتی، گوتاری ڕۆشنبیران وه‌ک نوێنه‌رانی ئه‌م بواره‌ و ئافرێنه‌رانی ڕه‌وتی فه‌رهه‌نگی کردووه‌. هێمای ئه‌م ده‌رک پێکردنه‌، له‌ هه‌ڵسوکه‌وتی میدیاکان و به‌ تایبه‌ت ته‌له‌ڤزیۆن و ڕۆژنامه‌کان ده‌بینرێ. هه‌ست به‌‌ گرنگی بواری بینین و بیستن ده‌که‌ن له‌ ڕاگه‌یه‌نه‌ره‌ مودێرنه‌کاندا. له‌وانه‌یه‌ ئه‌م مه‌یله‌ له‌ دیکه‌ی بواره‌ فه‌رهه‌نگیه‌کانیشدا ڕه‌نگدانه‌وه‌ی هه‌بێ. به‌ڵام هه‌روه‌ک پێشتریش ئاماژه‌م پێدا، پێشکه‌وتنه‌کان په‌یوه‌ندی به‌وه‌وه‌ هه‌یه‌ تا چ ڕاده‌ ئاماده‌ بن واز له‌ هه‌ڵوێستی پاوانخوازانه‌ بێنن. ئه‌گه‌ر بواری خه‌باته‌ فه‌رهه‌نگیه‌کانیان دیموکراتیزه‌ نه‌که‌ن و له‌و بواره‌وه‌ پێداگر بن له‌ سه‌ر پاوانخوازی، ئه‌و ناکۆکیه‌ی له‌ سه‌ره‌وه‌ باسکرا هه‌روا به‌رده‌وام ده‌بێ و له‌ به‌رده‌م پێشکه‌وتنه‌کان ده‌بێته‌ ئاسته‌نگ.

ئاسۆی بزووتنه‌وه‌ی کورد چۆن ده‌بینن؟ ئایا له‌ هه‌ر به‌شه‌ و ٤ ده‌سه‌ڵات و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی خۆسه‌ر داده‌مه‌زرێ؟

ئه‌سته‌مه‌ وا بڵێین چونکه‌ سیاسه‌ت شتێک نییه‌ به‌ وێناکردن ئه‌نجام بدرێ. به‌ڵام ده‌توانم به‌ دڵنیاییه‌وه‌ بڵێم ئه‌گه‌ر پرسی کورد له‌ تورکیا به‌ ڕێگه‌ی دیموکراتیک و له‌ نێو که‌شوهه‌وای ئاشتیدا چاره‌سه‌ر بکرێ، زۆر له‌ حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان پڕ بایه‌ختر ده‌بێ و هێزه‌ سیاسیه‌ نوێیه‌کانی تورکیا، له‌پێناو زمانێکی سیاسی و پێشکه‌وتنی دیموکراتیانه‌ ده‌بنه‌ خاوه‌نی تێڕوانینێکی نوێ. سه‌قامگیرکردنی دیموکراسی له‌ تورکیا، ده‌بێته‌ هۆی ئه‌وه‌ی نه‌وه‌کانی داهاتوو له‌ شۆڕشی دیموکراتیک دوا نه‌مێنن. کلیلی ئه‌م پێشکه‌وتنانه‌، بیری ستراتیژی و ئیراده‌ی سیاسیه‌ که‌ مه‌سه‌له‌ی کورد ده‌گه‌ڕێنێته‌وه‌ بۆ قۆناغێکی دیموکراتیک. ناوه‌نده‌کانی بڕیاردانی سیاسی، بۆ دووربوونه‌وه‌ له‌و که‌سانه‌ی حه‌ز به‌ سه‌رکه‌وتنی ئه‌مه‌ ناکه‌ن و بگره‌ نه‌فره‌تیشی لێده‌که‌ن، پێویسته‌ جه‌ساره‌تێکی ئه‌خلاقی و ئیراده‌یه‌کی سیاسیان هه‌بێ. به‌ڵام لێره‌دا ئێمه‌ قسه‌ له‌ سه‌ر سیاسه‌ت ده‌که‌ین و ده‌زانین که‌ له‌ نێو سیاسه‌تدا حه‌زکردن و نه‌فره‌ت مانای تایبه‌ت به‌ خۆیان هه‌یه‌.
 
ئاخۆ ویلایه‌ته‌ یه‌کگرتوه‌کانی ئه‌مریکا پشتگیری له‌ خۆسه‌ری ده‌کا؟

ئه‌مریکا به‌و ڕاستیه‌ گه‌یشتووه‌ که‌ ناوچه‌که‌ گۆڕدراوه‌، چیتر سۆڤیه‌ت نه‌ماوه‌ و شه‌ڕی سارد کۆتایی هاتووه‌. سیاسیه‌کانی ئه‌مریکا و ناوه‌نده‌کانی بڕیاری سیاسی له‌و وڵاته‌ ده‌زانن تورکیا و سوپاکه‌ی ڕۆڵیان له‌ ناوچه‌که‌ گۆڕدراوه‌. به‌ ڕای من، ویلایه‌ته‌ یه‌کگرتوه‌کانی ئه‌مریکا بۆ ئه‌و قۆناغه‌ سیاسیانه‌ی ده‌بنه‌ هۆی گۆڕانکاری له‌ نه‌خشه‌ی سیاسی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست، ئاماده‌ نییه‌. ئه‌مریکا، هه‌رگیز له‌ هیچ به‌شێکی کوردستان پشتگیری له‌ ده‌وڵه‌تێکی سه‌ربه‌خۆی کوردی ناکا. به‌ڵام به‌ ڕه‌زامه‌ندییه‌وه‌ پێشوازی له‌ چاره‌سه‌ری دیموکراتیانه‌ی پرسی کورد له‌ ناوچه‌که‌ و به‌ تایبه‌تی له‌ تورکیا ده‌کا.
 
تا ئێستا شاهیدی پشتگیری نه‌بووین. چ شتێک گۆڕاوه‌؟

ئه‌مریکا، دوابه‌دوای تورکیا دانی به‌و مۆرکه‌ "تیرۆریست"یه‌ دانا که‌ له‌ په‌که‌که‌ درابوو، تاکوو بۆ ناساندنی به‌رخۆدانی کورد و په‌که‌که‌‌ سوودی لێ وه‌ربگرێ. به‌ڵام ئه‌مه‌ ژێستێک بوو که‌ ده‌رئه‌نجامی ڕاوێژ، ڕێزگرتن و داننان بوو به‌ سیاسه‌تی سه‌ربه‌خۆی تورکی  له‌ چوارچێوه‌ی توانا یاسایی و سنووره‌ سیاسیه‌کانی خۆیدا. تورکیا هاوپه‌یمانێکی نزیکه‌ له‌ ناوچه‌که‌دا. ته‌نانه‌ت‌ هاوپه‌یمانێکی سه‌ربازییه‌ که‌ له‌ ناتۆ زیاتر نزیکتره‌. ئه‌گه‌ر بارودۆخی سیاسی و سوپا – ئه‌منیی ئێستا له‌ تورکیا بگۆڕدرێ، ئه‌و مۆرکه‌ زیانبه‌خشه‌ی به‌ ناسنامه‌ی جوڵانه‌وه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تی کورده‌وه‌ دراوه‌، ڕووبه‌ڕووی گۆڕان ده‌بێته‌وه‌. پێویسته‌ ئاماژه‌ به‌ نموونه‌یه‌ک بکه‌ین، ڕێکخراوی موجاهدینی خه‌لقی ئێران، که‌ له‌ سه‌رده‌می حوکمڕانی ڕژێمی "شا"وه‌ هه‌یه‌، ڕێکخراوێکی چه‌کدار و ئیسلامی – سۆسیالیست بوو. ئه‌م ڕێکخراوه‌ که‌ دژی ده‌وڵه‌ت، خه‌باتی چه‌کدرای ڕاگه‌یاندبوو، هێرشی ده‌کرده‌ سه‌ر سامان و پێرسۆنێلی ئه‌مریکا له‌ ئێران. پاش کوشتنی پێرسۆنێله‌ سه‌ربازی و سیاسیه‌کانی ویلایه‌ته‌ یه‌کگرتوه‌کانی ئه‌مریکا له‌ ئێران، ئه‌مریکا ئه‌و ڕێکخراوه‌ نهێنیه‌ی خسته‌ لیستی تیرۆره‌وه‌. پاش شۆڕشی ئیسلامی ئێران، ڕێکخراوی موجاهدینی خه‌لق، بوو به‌ ئه‌ندامێکی چالاکی ئۆپۆزۆسیۆنی چه‌کدار دژ به‌ ڕژێمی ئیسلامی ئێران. سی ساڵ پاش شۆڕشی ئیسلامی ئێران، یه‌کێتی ئه‌وروپا ناوی ئه‌و ڕێکخراوه‌ی له‌ لیستی تیرۆر سڕیه‌وه‌ و ئه‌مریکاش به‌ شێوه‌یه‌کی جدی بیر له‌وه‌ ده‌کاته‌وه‌ ئه‌و ڕێکخراوه‌ له‌ لیستی تیرۆر بێنێته‌ ده‌ره‌وه‌. واتا سه‌رجه‌م ناسنامه‌کان له‌ لایه‌ن ده‌سه‌ڵاته‌وه‌ ده‌سه‌پێندرێن و له‌ لایه‌ن ئه‌وانیشه‌وه‌ ده‌گۆڕدرێن. ئه‌مه‌ مایه‌ی سه‌رسوڕمان نییه‌. له‌وانه‌یه‌ ئه‌مریکا بۆ ئاسانکاری ئاڵوگۆڕی دیموکراتیک له‌ تورکیا، هه‌مان شت له‌ سه‌ر په‌که‌که‌ش پیاده‌ بکا.
به‌ بۆچوونی من، دیپلۆماته‌ ئه‌مریکی و بریتانیه‌کان، له‌ شێوازی هه‌ڵسوکه‌وتی تورکیا لەگەڵ پرسی کورد ڕازی نین. چه‌ندین ساڵ له‌مه‌وپێش دیپلۆماتێکی بریتانی گوتبووی "چاوه‌ڕوێ بووین تورکیا له‌مڕوه‌وه‌ زۆر جوامێرانه‌تر بجوڵێته‌وه‌." پێموایه‌، ئه‌مریکیه‌کان سه‌باره‌ت به‌و ناسنامه‌یه‌ی به‌ سه‌ر په‌که‌که‌یاندا سه‌پاندوه‌، چاوه‌ڕوانی ئاماژه‌یه‌کن له‌ لایه‌ن حکومه‌تی تورکیاوه‌.
 
یانی ئه‌مریکا له‌ سه‌ر کاغه‌ز، په‌که‌که‌ به‌ ڕێکخراوێکی تیرۆریست ده‌بیننێ؟

به‌ڵێ، ئێستا وا دیاره‌. به‌ڵام ئه‌وه‌ی که‌ به‌رده‌وام بن له‌ سه‌ر به‌کار‌هێنانی وشه‌ی تیرۆریست، په‌یوه‌ندی به‌ تورکیا و هه‌ڵوێستی ئه‌و وڵاته‌ له‌مه‌ڕ پرسی کورد و کورده‌کانی تورکیاوه‌ هه‌یه‌. ئه‌گینا په‌که‌که‌ بۆ به‌رژه‌وه‌ندیه‌ میللی و گه‌ردونیه‌کانی ئه‌مریکا چ ده‌گه‌یه‌نێ؟ هه‌ندێک باس له‌وه‌ ده‌که‌ن که‌ ویلایه‌ته‌ یه‌کگرتوه‌کانی ئه‌مریکا، په‌یوه‌ندییه‌کی ڕاسته‌وخۆی هه‌یه‌ له‌ نێوان نوێنه‌ره‌ سیاسیه‌کانی کوردستانی عێراق و ڕێبه‌رانی په‌که‌که‌ له‌ چیاکانی قه‌ندیل. نازانم ئه‌مه‌ تا چه‌ند ڕاسته‌، به‌س زانیارییه‌که‌ له‌ سه‌رچاوه‌ سه‌ربه‌خۆکانی کوردستانی عێراقه‌وه‌ به‌ ده‌ستم گه‌یشتوه‌. به‌ڵام ئه‌گه‌ر ڕاستیش بێ، جێگه‌ی سه‌رسوڕمان نییه‌. له‌وانه‌یه‌ ئه‌مریکا چاوپێکه‌وتن بکا بۆ ئه‌وه‌ی بزانێ په‌که‌که‌ بۆچی له‌وێیه‌ و چ به‌رنامه‌یه‌کی هه‌یه‌، هه‌روه‌ها له‌ هه‌لومه‌رجی جێبه‌جێ بوونی به‌رنامه‌کانیان سه‌باره‌ت به‌ چاره‌سه‌ری کێشه‌ی کورد له‌ تورکیا دڵنیا بێ. به‌ هه‌ر حاڵ ئه‌وه‌ هه‌ستی منه‌. به‌ بۆچوونی من، ویلایه‌ته‌ یه‌کگرتوه‌کانی ئه‌مریکا سیاسه‌تێکی سه‌ربه‌خۆی له‌ مه‌ڕ په‌که‌که‌ نییه‌ و پێویستیشی به‌وه‌ نییه‌.
 
ئه‌گه‌ر ڕۆژهه‌ڵاتی ناوین سه‌ر له‌نوێ شێوه‌ بگرێ، ئایا بۆی هه‌یه‌ ئه‌مریکا جوڵانه‌وه‌ی کورد پشتگوێ بخا؟

کورده‌کانی سووریا، به‌ شێوه‌یه‌کی جدی و هه‌مه‌لایه‌نه‌ ئه‌مریکا نا، به‌ڵکو تورکیا سه‌باره‌ت به‌ به‌رده‌وامیی سیاسه‌ته‌کانی له‌ مه‌ڕ په‌که‌که‌ ده‌خه‌نه‌ ململانێوه‌. حکومه‌تی تورک، ڕێگا نادا له‌ قه‌یرانه‌کانی سووریادا، کورده‌کان ڕۆڵێکی گه‌وره‌ بلیزن، ته‌نانه‌ت به‌ پێی توانا شێوازێکی چاره‌سه‌ریی ده‌وێ که‌ ئه‌وان تیایدا ماڕژیناڵ بن. له‌ به‌ر ئه‌م هۆکاره‌، حکومه‌تی تورکیا هێنده‌ پێداگری له‌ سه‌ر چاره‌سه‌رییه‌کی به‌له‌ز و خێرا ده‌کا. تورکیا، له‌ پێناو به‌دیلێکی متمانه‌پێکراو بۆ سه‌قامگیری سووریای پاش ئه‌سه‌د، هه‌وڵی ناوبژیوانی ده‌دا. به‌م شێوه‌یه‌، سنووره‌ ناوچه‌ییه‌کانی ده‌وروبه‌ری تورکیا له‌ ژێر کۆنتڕۆڵ و متمانه‌ی خۆیدا ده‌بن. له‌ هه‌ڵبژاردنی ئه‌ڵته‌رناتیڤدا دوو حیسابی سه‌ره‌کی ده‌گرێته‌ به‌رچاو؛ حیسابی یه‌که‌م له‌ سه‌ر که‌مترین ڕۆڵی کورده‌کان له‌ حکومه‌تدا دارێژراوه‌، دوهه‌میش، حکومه‌تێکی ناوه‌ندگه‌رای به‌ هێز که‌ سوپای سوریاش پارچه‌یه‌ک له‌و بێ و له‌ ژێر سایه‌یدا سه‌قامگیری له‌ سیاسه‌تی سووریادا پێک بێ. به‌مجۆره‌ ناوچه‌ سنوورییه‌کان بۆ چالاکی هێزه‌کانی کورد و له‌ سه‌رووی هه‌موویانه‌وه‌ په‌که‌که‌ کراوه‌ نابێ.

لایه‌نه‌کانی وه‌ها ڕێککه‌وتنێک کێ ده‌بێ؟
حکومه‌تی تورک، زۆر پێداگره‌ له‌ سه‌ر ئه‌وه‌ی سوپای سوریا، ڕووی له‌ ئه‌سه‌د و حکومه‌تی به‌عس وه‌ربسوڕێنێ. ئه‌گه‌ر سوپای سوریا پشت له‌ ئه‌سه‌د بکا، ئه‌وا سوریا وه‌ک ساته‌وه‌ختی گۆڕینی میسری لێ دێ و تا ئه‌و ماوه‌یه‌ی سوپا، سیاسه‌ت ده‌خاته‌ ژێر کۆنتڕۆڵی خۆیه‌وه‌، سیاسه‌تی سوریا سه‌قامگیر ده‌بێ. به‌ڵام سوپای سوریا تا ئێستاش پشتیوانی له‌ ئه‌سه‌د ده‌کا. هه‌رچه‌ند هه‌ندێک به‌شی ناو سوپا سه‌ری هه‌ڵدابێ، به‌ڵام هێشتا ئاستی ناکۆکییه‌کان، ئامار و ژماره‌کان قووڵ نه‌بوونه‌ته‌وه‌ و دیاریکه‌ر نین. کۆتایی ئه‌مساڵ بۆمان ده‌رده‌که‌وێ چی ڕوو ده‌دا.
 

۱۳۹۰/۰۸/۱۸

کورده‌کانی سووریا، نه‌یاری ئه‌سه‌د و لایه‌نگری سه‌ربه‌خۆیی


ڕاپۆرتی ڕادیۆ ئاڵمان
وه‌رگێڕانی: سەلاحەدین بایەزیدی 

 
كورده‌کانی سوریا، له‌ سه‌دا هه‌شتی دانیشتووانی ئه‌و وڵاته‌ ٢٢ میلیۆنیه‌ پێک دێنن. ئه‌م که‌مینه‌یه‌، وێڕای هه‌ڵوێستی سیاسیی جۆراوجۆر، خوازیاری ڕووخانی ڕژێمی به‌شار ئه‌سه‌د و داننان به‌ مافی سه‌ربه‌خۆیین له‌ ناوچه‌ کوردنشینه‌کان.

کورده‌کانی سووریا که‌ گه‌وره‌ترین که‌مینه‌ی ئه‌تنیکی ئه‌و وڵاته‌ پێک دێنن، زیاتر له‌ ناوچه‌ نه‌وتاوییه‌کانی سه‌ر سنووری تورکیا و عێراق ده‌ژین. ئه‌م که‌مینه‌یه‌ به‌رده‌وام له‌ لایه‌ن ده‌وڵه‌ته‌ به‌ڕه‌چه‌ڵه‌ک عه‌ره‌به‌کانی سووریا ڕووبه‌ڕوی هه‌ڵاواردن بۆته‌وه‌. زۆربه‌ی گرووپه‌ چالاکه‌کانی کورد، سه‌ره‌ڕای هه‌بوونی ڕێبازی سیاسیی جۆراوجۆر، نه‌یاری ڕژێمی به‌شار ئه‌سه‌د و خوازیاری سه‌قامگیربوونی دیموکراسی و سه‌ربه‌خۆیی کورده‌کانن له‌و ناوچانه‌دا.
 
کوردستانی ئۆتۆنۆم
 

به‌رخۆدان بالو، ژنه‌ چالاکڤانێکی کورده‌ که‌ له‌ ساڵی ٢٠٠٥ه‌وه‌ له‌ که‌مپێکی په‌نابه‌رانی‌ سه‌ر سنووری سووریا – عێراق ده‌ژی، سه‌باره‌ت به‌ داهاتووی که‌مینه‌ی کورد پاش ڕووخانی ده‌وڵه‌تی به‌شاری ئه‌سه‌د زۆر گه‌شبین نییه‌. ئه‌و پێی وایه‌ هیزه‌کانی ئۆپۆزۆسیۆنی سووریا که‌ له‌ لایه‌ن ئیسلامییه‌کانه‌وه‌ پێشه‌نگایه‌تی ده‌کرێ، له‌ داهاتوودا پشتیوانی له‌ ویستی سه‌ربه‌خۆخوازی کورده‌کان ناکه‌ن. له‌مباره‌وه‌ ده‌ڵێت "پاش جیابوونه‌وه‌ی سووریا له‌ فه‌ره‌نسا و گه‌یشتن به‌ سه‌ربه‌خۆیی، ده‌وڵه‌ته‌ عه‌ره‌بییه‌کان دانیان به‌ مافی ڕه‌وای کورده‌کان دانه‌نا، ئه‌و ده‌وڵه‌تانه‌ له‌ "جیاخوازان" ده‌ترسان. ئێمه‌ ده‌زانین که‌ پاش ڕووخانی ڕژێمی به‌شار ئه‌سه‌د، پێویسته‌ له‌پێناو سه‌ربه‌خۆییدا تێ بکۆشین. ئێمه‌ کوردستان ئازاد ده‌که‌ین."

به‌ بۆچوونی به‌رخۆدان، "ئازادی کوردستان" دێته‌ واتای ئۆتۆنۆمی بۆ کورده‌کان له‌ چوارچێوه‌ی ده‌وڵه‌تی سووریادا. ئه‌م دروشمه‌ له‌ هه‌مانکاتدا، ده‌کرێ وه‌ک "جیا بوونه‌وه‌ له‌ سووریا"ش لێک بدرێته‌وه‌؛ خاڵێک که‌ نیگه‌رانی زۆر له‌ عه‌ره‌به‌کانی سووریای لێکه‌وتۆته‌وه‌.

نه‌جیب شوکار، دامه‌زرێنه‌ر و به‌ڕێوه‌به‌ری "نووسینگه‌ی ڕاوێژی ئابووری SCB" له‌ دیمه‌شق له‌مباره‌وه‌ ده‌ڵێ: "ئێمه‌ ناتوانین پرسی کورده‌کانی سووریا له‌ مه‌سه‌له‌ی کورده‌کانی ئێران و عێراق جیا بکه‌ینه‌وه‌. سه‌ربه‌خۆییخوازی کورده‌کان چ واتایه‌ک ده‌گه‌یه‌نێ؟ ئایا ئه‌م ویسته‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی کورده‌کان له‌ ٢٠ تا ٣٠ ساڵی داهاتوودا بیانه‌وێ ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆی خۆیان له‌ باشووری تورکیا، باکووری عێراق یان باکووری سووریا دابمه‌زرێنن؟"

"په‌رتکه‌ و زاڵبه‌"
هه‌ندێک له‌ گرووپه‌ چالاکه‌کانی کورد پێیان وایه‌ ده‌وڵه‌ته‌ یه‌ک له‌ دوای یه‌که‌کانی سووریا به‌ بیانووی "ترس له‌ جیاخوازی"، به‌رده‌وام سیاسه‌تی "په‌رتکه‌ و زاڵبه‌"یان په‌یڕه‌و کردوه‌. حه‌سه‌ن ساڵح، یه‌کێک له‌ سه‌رکرده‌کانی "پارتی یه‌کێتی" که‌ خه‌باتی ئه‌م که‌مینه‌یه‌ له‌ سووریا ڕێبه‌رایه‌تی ده‌کا، ده‌ڵێ، سه‌رکرده‌کانی ١٢ پارتی کورده‌کانی سووریا سیاسه‌تی "جیاخوازی" ڕه‌ت ده‌که‌نه‌وه‌. ساڵح ده‌ڵێ، ده‌وڵه‌ته‌کانی سووریا به‌رده‌وام ئه‌و بۆچوونه‌یان له‌ ناو عه‌ره‌به‌کاندا په‌ره‌ پێداوه‌ که‌ "کورده‌کان جیاخوازن و له‌مڕوه‌وه‌ بۆ سه‌ر عه‌ره‌به‌کان و حکومه‌ت هه‌ڕه‌شه‌ن." ناوبرا زیاتر گوتی "ئه‌م سیاسه‌ته‌ی ڕژێم، زۆر جار بۆته‌ هۆی گرژی و ململانێی نێوان عه‌ره‌به‌کان و کورده‌کان."

ده‌ستێوه‌ردانی سه‌ربازی ڕۆژئاوا
ئه‌و حزب و لایه‌نه‌ کوردییانه‌ی له‌ سووریا دژی ڕژێمی به‌شار ئه‌سه‌د خه‌بات ده‌که‌ن، پێناسه‌ و به‌رنامه‌ی جیاوازیان بۆ سیسته‌می په‌رله‌مانی و چۆنیه‌تی به‌ڕێوه‌چوونی هه‌ڵبژاردنی ئازاد هه‌یه‌. هه‌ندێکیان، به‌ تایبه‌ت ئه‌و که‌سانه‌ی له‌ مه‌نفان، خوازیاری ده‌ستێوه‌ردانی سه‌ربازی ڕۆژئاوا (هاوشێوه‌ی لیبیا)ن.

به‌رخۆدان بالو، لایه‌نگری له‌ ڕوانگه‌ی "ده‌ستێوه‌ردانی سنووردار"، به‌ واتای "دروستکردنی ناوچه‌ی دژه‌فڕین له‌ سووریا" ده‌کا. ئه‌و ده‌ڵێ "من وه‌ک کوردێکی سووریا، خوازیاری ناوچه‌ی دژه‌فڕینم، نه‌ک به‌ به‌رده‌وامی، به‌ڵکو تا ئه‌و کاته‌ی ده‌وڵه‌تی سووریا ده‌ڕوخێ."

حه‌سه‌ن ساڵح که‌ له‌ مه‌نفا ده‌ژی، پێی وایه‌ ده‌ستێوه‌ردانێکی به‌م شێوه‌یه‌، مه‌ترسیداره‌: "دروستکردنی ناوچه‌ی دژه‌فڕین له‌ سووریا، ده‌بێته‌ هۆی ئه‌وه‌ی خه‌ڵکی بێتاوان زیاتر ڕه‌نج بچێژن و خوێنێکی زیاتر بڕژێ، وه‌ک ئه‌وه‌ی له‌ عێراق بینیمان." ساڵح به‌مجۆره‌ به‌رده‌وام ده‌بێ "له‌به‌ر ئه‌مه‌ ئێمه‌ پشتیوانی له‌م جۆره‌ کرده‌وانه‌ ناکه‌ین." ئه‌و پێی وایه‌ ده‌ستێوه‌ردانی سه‌ربازی ڕۆژئاوا، دواجار ده‌بێته‌ هۆی دروستبوونی "رێبه‌رایه‌تیه‌کی دڵخوازی هێزه‌ ده‌ره‌کییه‌کان له‌ بری به‌شار ئه‌سه‌د"، بۆیه‌ ده‌ڵێ "خه‌ڵکی سووریا خوازیاری دیموکراسین، نه‌ک ئاڵوگۆڕی دیکتاتۆڕه‌کان."

۱۳۹۰/۰۷/۲۹

دیکتاتۆڕێکی کوردحەز


سه‌لاحه‌دین بایه‌زیدی

ئه‌و ده‌نگه‌ی له‌ دوایین ساته‌کاندا، شه‌ڵاڵی خوێن و بێ باوه‌ڕانه‌ هاواری ده‌کرد "چ ڕوو ده‌دا؟ من باوکتانم، من قه‌زافیم"، ئه‌گه‌ر به‌ لای هه‌ندێکه‌‌وه‌ دوایین ڕسته‌کانی ژیانی دیکتاتۆرێک بێ، بۆ کورد بیرهێنه‌ره‌وه‌ی ده‌نگێکه‌ که سه‌رده‌مانێک‌ له‌ که‌ناره‌کانی ده‌ریای مه‌دیته‌رانه‌وه‌، له‌ پاڵ چیاکانمان ‌وه‌ستا.

موعه‌مه‌ر قه‌زافی، خۆشبه‌ختانه‌ یان مه‌خابن، هه‌تا دوایین ڕۆژه‌کانی ده‌سه‌ڵاتی، پشتیوانی له‌ کورد کرد. یه‌که‌م وڵاتی عه‌ره‌بی بوو دانی به‌ تاوانی هه‌ڵه‌بجه‌ دانا و نوێنه‌ری تایبه‌تی نارده‌ ئه‌و شاره‌، سه‌ربه‌خۆیی و مافی چاره‌ی خۆنووسینی بۆ کورد به‌ ڕه‌وا بینی، له‌ سایته‌که‌یدا لینکی زمانی کوردی کرده‌وه‌. له‌ بۆنه‌ و وتوێژی جۆراوجۆردا سه‌رنجی بۆ سه‌ر دوڕویی جیهان له‌مه‌ڕ کورده‌کان ڕاکێشا. له‌ پرێس کۆنفرانسێکدا، به‌ سه‌رۆک وه‌زیری ئه‌وکاتی تورکیا، نه‌جمه‌دین ئه‌ربه‌کانی گوت بۆ مافی کورده‌کان ناده‌ن، بۆ قه‌تڵوعامیان ده‌که‌ن؟ له‌گه‌ڵ ده‌سپێکردنی خۆپیشاندانه‌کانیش له‌ لیبیا، له‌ وتوێژ له‌گه‌ڵ ته‌له‌ڤزیۆنێکی تورکیا، له‌ وەڵامی پرسیارێکدا سه‌باره‌ت به‌ ئاسمانی دژه‌فڕین له‌ لایه‌ن ناتۆ و ویلایه‌ته‌ یه‌کگرتووه‌کانه‌وه‌ گوتی: ئه‌ی بۆ کێشه‌ی کورد له‌ ڕۆژهه‌ڵاتی تورکیا چاره‌سه‌ر ناکه‌ن؟ کورده‌کان له‌وێ داوای مافی خۆیان ده‌که‌ن و بۆ ئه‌وه‌ی ببنه‌ ده‌وڵه‌ت به‌ ساڵان دژی تورکیا ده‌جه‌نگن، بۆچی ئاسمانی ئه‌وێ قه‌ده‌غه‌ ناکه‌ن؟ بۆچی ئه‌وروپا و ئه‌مریکا سه‌باره‌ت به‌مه‌ بڕیارێک ناده‌ن؟ ئه‌مانه‌ و زۆر لێدوانی دیکه‌.

قه‌زافی تا ئه‌و ڕۆژه‌ی خنکا، پێچه‌وانه‌ی ڕه‌وتی ئاو ڕۆیشت. له‌وانه‌شه‌ بۆیه‌ پشتگیری له‌ کورد کردبێ، چونکه‌ ئه‌و ساڵانه‌ی کورد به‌ چه‌ک و چۆڵی ڕۆژهه‌ڵات و ڕۆژئاوا سه‌رکوت ده‌کران و ده‌کوژران، له‌ جیهانی کڕو کپی ئه‌وسادا پشتیوانی کردن له‌و گه‌له‌ دژایه‌تی بوو له‌ گه‌ڵ نه‌زمی جیهانی. کورد که‌ ژماره‌ی دۆسته‌کانی له‌ په‌نجه‌کانی ده‌ست تێنه‌ده‌په‌ڕین، ده‌نگی گڕی ئه‌و دیکتاتۆڕه‌ به‌ لایه‌وه‌، تراویلکه‌ی ئومێدێک بوو له‌و دیو سه‌حراکانی عه‌ره‌ب.

قسه‌کانی بوێری پێ به‌خشین، له‌ ڕاگه‌یاندنه‌کانماندا زه‌قمان کرده‌وه‌، دیاریمان بۆ نارد، وه‌ک سه‌رکرده‌یه‌کی نموونه‌ ناسیمان و باغچه‌کانی شارمان به ناوه‌وه‌‌ کرد.

وه‌نه‌بێ هه‌ر ئێمه‌ به‌ دۆستی خۆمان زانیبێ. قه‌زافی دۆستی دیکه‌شی هه‌بوو. ئه‌گه‌رچی له‌ به‌رامبه‌ر دۆسته‌کانی دیکه‌یدا قسه‌ی ڕه‌قی ده‌کرد و بگره‌ جنێویشی پێده‌دان، دیسان ئامێزیان پێدا ده‌کرد و ڕێزیان ده‌گرت. تا ماوه‌یه‌ک پێش به‌رپابوونی شۆڕشی لیبیاش، سه‌رۆک وه‌زیری ئیتالیا برلێسکۆنی، له‌ وڵاته‌که‌ی فه‌ڕشی سووری بۆ ڕاده‌خست و شان له‌ شانی یه‌ک، په‌یامیان به‌ نه‌یاران ده‌دا. خێمه‌ به‌ده‌وییه‌که‌ی قه‌زافی و ئاڵای شه‌کاوه‌ی لیبیا له‌ باغێکی پاریس له‌ ساڵی ٢٠٠٧، نیشانه‌ی په‌یوه‌ندی گه‌رموگوڕی نێوان ڕێبه‌رانی فه‌ره‌نسا و لیبیا بوو.

جیاوازی دۆستایه‌تی ئێمه‌ و ئه‌وان له‌گه‌ڵ قه‌زافی له‌وه‌ دابوو که‌ قه‌زافی ئێمه‌ی به‌ قسه‌ کڕی و ئه‌وانی به‌ نه‌وت و پاره‌ و سامانی وڵاته‌که‌ی. ئێمه‌ له‌ ڕێگه‌ی خۆش ویستن و دۆستایه‌تی قه‌زافییه‌وه‌، زیانمان به‌ هیچ که‌س نه‌گه‌یاند، ماڵی هیچکه‌سمان وێران نه‌کرد، ته‌نیا غه‌درمان له‌ سروشتی خۆمان کرد، غه‌درمان له‌ باغچه‌یه‌ک و شه‌قامێکی شاری سلێمانی کرد. به‌ڵام ئه‌وان غه‌دریان له‌ ته‌رابلۆس کرد، له‌ بنغازی، له‌ زاویه‌. ئه‌وان بیابانه‌کانی ئه‌وێیان زه‌ردتر کرد و باغچه‌کانی خۆیان سه‌وزتر. پاره‌ و نه‌وتی لیبیایان هه‌ڵلووشی و بوونه‌ دیوارێکی به‌رز له‌ به‌رده‌م هاواری ئازادیخوازان و چه‌وساوه‌کان.

به‌رژه‌وه‌ندی گۆڕا. ئه‌و پاره‌ دابه‌شین و دۆستایه‌تیه‌ی ئه‌وان چیدی به‌ که‌ڵکی قه‌زافی نه‌هات، هه‌ڵوێست و قسه‌کانیشی له‌ سه‌ر کورد، نه‌یتوانی ئه‌و گه‌له‌ بکاته‌ هاوسۆزی خۆی. کوردیش وه‌ک سه‌رجه‌م خه‌ڵکی دیکه‌ به‌ ڕوخانی قه‌زافی خۆشحاڵ بوو، به‌ڵام هه‌ستێک له‌ نێوان حه‌زکردنی ڕابردوو و ڕقی ئێستا به‌ سه‌ریدا زاڵ بوو. هه‌ستێک که‌ هه‌وڵ درا بشاردرێته‌وه‌ و ته‌نیا دیوی خۆشحاڵیه‌که‌ی‌ نیشان بدرێ.

دوایین هاواره‌کانی قه‌زافی، دوایین پاڕانه‌وه‌کانی به‌ پێچه‌وانه‌ی ده‌نگه‌ به‌رز و بڕوا به‌خۆکه‌ی جارانی که‌ له‌ پشت میکرۆفۆنه‌وه‌ ده‌بیسترا، له‌ ناو ده‌نگی ئه‌ڵڵاهوئه‌کبه‌ر و ته‌قه‌ی "شۆڕشگێڕان"دا ون ده‌بوو، له‌ ناو ئه‌و مرۆڤه‌ به‌ خوێن تینوویانه‌ی ئه‌وه‌نده‌یان تاقه‌ت نه‌هێنا دروشمه‌کانی ڕاپه‌ڕینیان هه‌ر له‌ سه‌ره‌تاوه‌ ژێر پێ نه‌نرێ و بێته‌ دی.

دیمه‌نی ئه‌و مرۆڤه‌ ڕێشنانه‌ی له‌ پێش کامێرای ئاژانسه‌کانی جیهان و مۆبایله‌کان به‌ سه‌ری ئاڵۆز و جلوبه‌رگی شپڕێوه‌وه‌، سینگی ئاسمان به‌ گوللـه‌ی تفه‌نگه‌کانیان ده‌دڕن، هه‌ڵده‌په‌ڕن و ده‌قیڕێنن، شه‌ق له‌ ته‌رمه‌کان هه‌ڵده‌ده‌ن، مه‌ڕو ماڵات ده‌که‌نه‌ قوربانی و سه‌ری بڕاویان له‌ پێش کامێرا به‌رز ده‌که‌نه‌وه‌، سروشت یه‌کپارچه‌ ده‌که‌نه‌ ئاگر و به‌ پۆستاڵ و چه‌کمه‌ی دیاری ناتۆ به‌ سه‌ر فه‌رش و کۆشکه‌ ڕاخراوه‌کاندا گوزه‌ر ده‌که‌ن و که‌لاوه‌یه‌ک له‌ پاش خۆیان به‌ جێ دێڵن، جارێکی دیکه‌ پرسیاره‌ ساده‌کانی قه‌زافی له‌ مێشکماندا ده‌وروژێنن.

چۆنه‌ ئه‌و ئیسلامیه‌ ڕادیکاڵانه‌ که‌ هه‌موو هه‌وڵی میدیاکانی جیهان ئه‌وه‌یه‌ سیمایه‌کی خۆشه‌ویست و ئازادیخوازیان لێ نیشان بده‌ن، له‌ شوێنێکی تری جیهان له‌وانه‌یه‌ تیرۆریست بن؟

بۆ پشتگیری له‌ ڕاپه‌ڕین و خۆپیشاندانی خه‌ڵکی لیبیا ده‌که‌ن که‌ زیاتر له‌ چل ساڵ بێده‌نگ بوون و پشت له‌ خۆپیشاندان و ڕاپه‌ڕینی گه‌لێک ده‌که‌ن که‌ ته‌نانه‌ت چرکه‌یه‌کیش بێده‌نگ نین و سه‌دان ساڵه‌ سه‌رکوت ده‌کرێن؟

وڵاتانی ئه‌وروپا، ئه‌مریکا و ناتۆ هاوکات له‌گه‌ڵ بروسکه‌ی پیرۆزبایی به‌ بۆنه‌ی کوژرانی قه‌زافی، له‌و لاوه‌، خه‌باتگێڕانی کورد به‌ تیرۆریست له‌ قه‌ڵه‌م ده‌ده‌ن. ئه‌و خه‌باتگێڕانه‌ی له‌ به‌رده‌م کامێرا، گوللـه‌کانیان له‌ ژێر ئێله‌گدا حه‌شار ده‌ده‌ن، لووله‌ی چه‌که‌کانیان له‌ ژێره‌وه‌ ده‌گرن، سه‌ربازه‌ دیله‌کان ئازاد ده‌که‌ن، له‌ دژوارترین هه‌لومه‌رجی شاخدا ڕوخساریان پاک و خاوێن ڕاده‌گرن، کچانیان ته‌نانه‌ت له‌ به‌ره‌کانی جه‌نگدا قژیان داده‌هێنن و دڵیان به‌ سروشت و ئاژه‌ڵ ده‌سوتێ.

قه‌زافی کاتێک له‌ ژیان دابوو، باسی ئه‌و دوڕویه‌تیه‌ی کرد چونکه‌ خۆیشی سه‌باره‌ت به‌ خه‌ڵکه‌که‌ی په‌یڕه‌وی له‌و سیاسه‌ته‌ ده‌کرد. کارم به‌وه‌ نییه‌ به‌ چ مه‌به‌ستێک پشتگیری له‌ کورد کردووه‌‌، به‌ڵام بۆچوون‌ و هه‌ڵوێسته‌کانی له‌ سه‌ر کورد ڕاست بوون و بۆ ئه‌وه‌ ده‌بێ به‌ باشی یادیان لێ بکرێته‌وه‌. وه‌ک ئه‌و په‌نده‌ کوردییه‌ی ده‌ڵێ "قسه‌ی ڕاست یان له‌ شێت ببیسه‌ یان مناڵ"، له‌و سه‌رکرده‌ شێته‌ بیسترا.

واقعی کورد و کێشه‌که‌ی هێنده‌ تراژیکه‌، که‌ قه‌زافیش بوو به‌ دۆستمان. دۆستێک که‌ ئێستاش پێمان سه‌یره‌ بۆ خۆشمان ویست، بۆ خۆشی ویستین، دۆستێک که‌ نامانه‌وێ دۆست بمێنێته‌وه‌ و هه‌وڵ ده‌ده‌ین له‌ یاده‌وه‌ریمانی بسڕینه‌وه‌.

۱۳۹۰/۰۷/۱۵

حه‌سه‌ن جه‌ماڵ: په‌که‌که‌ به‌ ته‌نیا په‌که‌که‌ نییه‌


به‌ر له‌ په‌ره‌سه‌ندنی توندوتیژییه‌کان، حه‌سه‌ن جه‌ماڵ دوایین ڕۆژنامه‌نووس بوو ڕۆیشته‌ قه‌ندیل و که‌سێکه‌ شاره‌زاییه‌کی زۆری له‌ سه‌ر پرسی کورد و په‌که‌که‌ هه‌یه‌. حه‌سه‌ن جه‌ماڵ له‌م ڕوه‌وه‌ لێکۆڵینه‌وه‌ی ئه‌نجامداوه‌ و کتێبی نوسیوه‌. دوایین کتێبی سه‌باره‌ت به‌ کورده‌کان "روانینێکی نوێ بۆ کێشه‌ی کورد: ئاگاتان له‌ ئاشتی بێ"، ئه‌م ڕۆژانه‌ که‌وته‌ بازاڕه‌وه‌.

سازدانی: نه‌شه‌ دوزه‌ل
له‌ تورکییه‌وه‌: سه‌لاحه‌دین بایه‌زیدی


نه‌شه‌ دوزه‌ل: ئێوه‌ نووسه‌رێکن له‌ نزیکه‌وه‌ پرسی کوردتان شۆپاندوه‌ و تێیدا قووڵ بوونه‌ته‌وه‌. تازه‌ به‌تازه‌ش کتێبێکی ترتان له‌ سه‌ر پرسی کورد چاپ و بڵاو کردۆته‌وه‌‌. له‌ کتێبه‌که‌تاندا دوایین سه‌ردانی قه‌ندیل و چاوپێکه‌وتن  لەگەڵ موراد قه‌ره‌یڵانیش چاپ کراوه‌‌. با له‌ قه‌ره‌یڵانه‌وه‌ ده‌ست پێ بکه‌ین. چۆن که‌سێکه‌ به‌ڕای ئێوه‌؟

حه‌سه‌ن جه‌ماڵ: یه‌که‌مجار مانگی مه‌ی ١٩٩٩ و دووهه‌م جار ژوئه‌نی ٢٠١١ چاوم به‌ قه‌ره‌یڵان که‌وت. سه‌رجه‌م پێنج شه‌ش سه‌عات گفتوگۆم له‌گه‌ڵ ئه‌نجام داوه‌. به‌ تورکییه‌کی زۆر ڕه‌وان قسه‌ ده‌کا. که‌سێکه‌ به‌ سه‌ر ڕۆژه‌ڤدا زاڵه‌. سه‌رکردایه‌تی لێ ده‌وه‌شێته‌وه‌. بۆیه‌ پاش ته‌واوبوونی قۆناغی ده‌سه‌ڵاته‌که‌ی، نه‌یانهێشت واز له‌ سه‌رکردایه‌تی بێنێ. دیاره‌ ئه‌م بڕیاره‌ش له‌ لایه‌ن ئۆجه‌لانه‌وه‌ دراوه‌.

ئه‌گه‌ر ئۆجه‌لان ناڕازی بێ، قه‌ره‌یڵان ناتوانێ سه‌رۆکی که‌جه‌که‌ بێ؟ 

نه‌خێر. به‌ڵام پێویسته‌ ئه‌وه‌ش بزانین ئۆجه‌لان ناڕه‌زایه‌تی ده‌رنابڕێ، چونکه‌ کاریگه‌ریی که‌م ده‌بێته‌وه‌. ئۆجه‌لان گرنگی به‌م هاوسه‌نگیانه‌ ده‌دا. ئه‌گه‌ر ئۆجه‌لان  لەگەڵ موراد قه‌ره‌یڵان به‌راورد بکه‌م... که‌  لەگەڵ ئه‌ویشدا ساڵی ١٩٩٣ له‌ ده‌ربه‌ندی به‌قاع دوو شه‌و ماومه‌ته‌وه‌ و نزیکه‌ی هه‌شت نۆ سه‌عات ئاخفین. ئۆجه‌لان که‌سێکه‌ زۆر به‌ خۆی ڕاده‌گا. سه‌ره‌تا به‌ منی گوت "ئه‌گه‌ر گه‌ڕایه‌وه‌ بۆ ئه‌سته‌نبوڵ، به‌ یاشار که‌ماڵ بڵێ بێت و به‌سه‌رهاتی من بکاته‌ ڕۆمان." گوتی "مه‌ترۆپۆلی حه‌له‌ب هی منه‌"، له‌ به‌رامبه‌ردا موراد قه‌ره‌یڵان که‌سێکی ده‌م به‌ بزه‌ و خاکەڕایە.

ئایا کاتێک قسه‌ی ده‌کرد، خۆتان به‌رامبه‌ر که‌سێک بینی که‌ زۆر به‌ ئاسانی فه‌رمانی کوشتن ده‌دا و له‌وه‌ بچێ به ئاسانی بتوانێ مرۆڤ بکوژێ؟ 

نه‌خێر. به‌ڵام با له‌ بیرمان نه‌چێ، که‌سێکی چه‌ک به‌ ده‌سته‌ و شه‌ڕی کردووه‌. په‌که‌که‌ ڕێکخراوێکی چه‌کداری ژێرزه‌مینیه‌. چه‌کیان هه‌یه‌ و له‌شاخن. ئه‌فسه‌ر و سه‌ربازانی سوپای تورکیا ده‌کوژن. هه‌روه‌ها ئه‌و کوردانه‌ی هاوکاری ده‌وڵه‌ت ده‌که‌ن..

ئێوه‌ زۆر به‌ هیواوه‌ له‌ قه‌ندیل گه‌ڕانه‌وه‌. قه‌ره‌یڵانیش گوتی ئه‌م کێشانه‌ به‌ چه‌ک چاره‌سه‌ر نابن. پاشان چی ڕووی دا که‌ په‌که‌که‌ سه‌ر له‌نوێ له‌ مانگی ژولای به‌دواوه‌ په‌ره‌ی به‌ توندوتیژی دا؟ 

ئه‌وه‌ی ڕاستی بێ هه‌ڵگیرساندنه‌وه‌ی شه‌ڕ زۆر پێچه‌وانه‌ی قسه‌کانی قه‌ره‌یڵان نییه‌. ڕۆژی ٢٥ی ژوئه‌ن قه‌ره‌یڵان به‌ منی گوت "ئیتر کۆمەڵگەی تورکیاش وه‌ک جاران به‌ کینه‌وه‌ سه‌یری چاره‌سه‌ری پرسی کورد ناکا. ئه‌گه‌ر هه‌نگاوی پراکتیکی به‌رز بکرێنه‌وه‌ ڕێگه‌ بۆ ئاشتی خۆش ده‌بێ". ئێستا ڕوو له‌ ده‌وڵه‌ت و سه‌رۆک وه‌زیر ئه‌ردۆغان ده‌ڵێ "تۆ هیچکام له‌مانه‌ت ئه‌نجام نه‌دا. بچووکترین ئاماژه‌ت سه‌باره‌ت به‌ گۆڕینی ده‌ستوری بنه‌ڕه‌تی نه‌دا. ده‌کرا هه‌ندێک هه‌نگاوی پراکتیکی به‌رز بکه‌یه‌وه‌ و پێنج نوێنه‌ره‌که‌ له‌ ناویاندا خه‌تیب دیجله‌ و دیکه‌ی گیراوانی که‌جه‌که‌ت ئازاد کردبا. به‌ڵام تۆ هیچ جموجوڵێکت نه‌بوو. به‌ پێچه‌وانه‌وه‌، درێژه‌ به‌ گرتنی که‌سانی سه‌ر به‌ ئێمه‌ ده‌ده‌ی. به‌ڵێن ناده‌ی یاسا بگۆڕی. له‌ وه‌ها ڕه‌وشێکدا منیش پێش به‌ کادیرانم ناگرم." به‌مجۆره‌ پێ له‌ دوگمه‌ ده‌نێ و ده‌ڵێ "منیش ئازارت پێده‌گه‌یه‌نم. منیش ئه‌و هێزه‌م هه‌یه‌. له‌ به‌ر ئه‌مه‌ش، هه‌ر چۆنێک بێ هه‌نگاوی پراکتیکی به‌رز بکه‌وه‌ با ئێمه‌ش ئاگربه‌ست ڕابگه‌یه‌نین. ئینجا ده‌توانین وتوێژ و دانوستان ئه‌نجام بده‌ین."

به‌ڕای ئیوه‌ ئه‌مه‌ بیانووی سه‌ره‌کییه‌؟ 

نازانم، به‌ڵام... سه‌رۆک وه‌زیر نه‌ پێش و نه‌ پاش هه‌ڵبژاردن هه‌نگاوێکی ئه‌وتۆی نه‌نا. ته‌نانه‌ت گوتی "ئه‌گه‌ر به‌ ده‌ست من بێ ئۆجه‌لان له‌ سێداره‌ ده‌ده‌م". له‌ ڕاستیدا، ئه‌ردۆغان دوابه‌دوای شکستی خابور له‌ ساڵی ٢٠٠٩، هێدی هێدی لاقی له‌ سه‌ر پێداڵی ئاشتی کێشایه‌وه‌.

ئه‌گه‌ر کاسێتی تۆمارکراوی چاوپێکه‌وتنی نێوان میت و په‌که‌که‌ دزه‌ی نه‌کردبایه‌ ناو میدیاکانه‌وه‌، به‌م شێوه‌یه‌ بیرمان ده‌کرده‌وه‌. به‌ڵام هه‌مان سه‌رۆک وه‌زیر له‌ سه‌روبه‌ندی که‌مپینی هه‌ڵبژاردنه‌کاندا، نوێنه‌ری تایبه‌تی خۆی نارد بۆ ئه‌وه‌ی  لەگەڵ په‌که‌که‌ دانوستان و وتوێژ ئه‌نجام بدا. ئه‌مه‌ چۆن شی ده‌که‌نه‌وه‌؟ 

سه‌رۆک وه‌زیر ئیراده‌ی خۆی له‌م کاره‌دا نیشان دا. ئه‌گه‌ر بڕیارێکی سیاسی له‌ ئارادا نه‌بوایه‌، ئه‌م وتوێژانه‌ ئه‌نجام نه‌ده‌دران. بۆچی ئه‌م وتوێژانه‌ ساز دران؟ ئایا بۆ کات به‌ فیڕۆ دان بوو؟ بۆ تێکشکاندنی په‌که‌که‌ بوو؟ مه‌به‌ست فریودانی یان پارچه‌ پارچه‌کردنی په‌که‌که‌ بوو؟ له‌وانه‌یه‌ هه‌موو ئه‌مانه‌ هۆکار بووبن. به‌ڵام ئه‌وه‌ی لێره‌دا گرنگه‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ ده‌وڵه‌ت ددانی به‌ ڕاستی په‌که‌که‌ داناوه‌ و دیالۆگی  لەگەڵ ئه‌نجام داوه‌. ئیتر هه‌لومه‌رجی ئاشتی له‌بار بوون. له‌مه‌وبه‌دوا، هیچکامیان ناتوانن به‌ شه‌ڕ و توندوتیژی یه‌کتری له‌ ناو ببه‌ن. نه‌ په‌که‌که‌ ده‌توانێ له‌م ڕێگه‌وه‌ داخوازییه‌کانی به‌سه‌ر ده‌وڵه‌تدا بسه‌پێنێ، نه‌ ده‌وڵه‌ت ده‌توانێ په‌که‌که‌ له‌ شاخ تێک بشكێنێ. من هیوام به‌ به‌رقه‌راربوونی ئاشتی هه‌یه‌.

ئه‌ی موراد قه‌ره‌یڵان بۆچی هیوای به‌ ئاشتی بڕا؟ 

هیوای نه‌بڕاوه‌. سیاسه‌ت له‌ ڕێگه‌ی پێکدادان و توندوتیژیه‌وه‌ به‌رده‌وامه‌. له‌م ڕێگه‌یه‌وه‌ په‌که‌که‌ ده‌یه‌وێ بڵێ "ئه‌ی ئه‌ردۆغان! هێزێکی وام هه‌یه‌ تا ڕاده‌ی هیلاک بوون ئازارت پێ بگه‌یه‌نێ. من سنووری توندوتیژیت پێ نیشان ده‌ده‌م. ڕۆژانه‌ سێ، پێنج، شه‌ش که‌ست لێ ده‌کوژرێ". سه‌رۆک وه‌زیریش به‌ په‌که‌که‌ ده‌ڵێ "نیشانت ده‌ده‌م ئه‌و کرده‌وانه‌ت به‌ نرخێکی گران ته‌واو ده‌بێ. دێم و له‌ قه‌ندیل ڕاوت ده‌نێم. سه‌رجه‌م لایه‌نگرانت جا چه‌کیان هه‌ڵگرتبێ یان نا، ده‌ستگیر ده‌که‌م و ده‌یانده‌مه‌ دادگا. تۆ له‌به‌رامبه‌ر مندا مه‌حکوومی به‌ له‌ناوچوون." له‌ناو پێڤاژۆیه‌ک داین که‌ هه‌ر لایه‌ک ده‌یه‌وێ ده‌ستی ئه‌وی تر بشکێنێ. به‌ڵام پرسیار لێره‌دا ئه‌وه‌یه‌ که‌ له‌ وه‌ها قۆناغێکدا چی به‌سه‌ر په‌که‌که‌ دێ؟

چی به‌سه‌ر دێ؟

 په‌که‌که‌ به‌ کادیرانی ده‌ڵێ سه‌ربه‌ستن و ئه‌وانیش ده‌ڕۆن له‌ هه‌ندێک شوێنی وه‌ک باتمان و سیرت که‌سانی سڤیل ده‌که‌نه‌ ئامانج. ئه‌گه‌ر سه‌باره‌ت به‌م بابه‌ته‌ پرسیار له‌ کادیرانی په‌که‌که‌ بکه‌ی، ده‌ڵێن "ئێمه‌ دژی ئه‌و چالاکیانه‌ین که‌ که‌سانی سڤیل ده‌کاته‌ ئامانج، به‌ڵام له‌ کۆنتڕۆڵی ئێمه‌ ده‌رچووه‌." ئه‌مه‌ بۆ پاساو نابێ. مه‌ترسییه‌کی گه‌وره‌یه‌. ئه‌گه‌ر بۆ نیشاندانی سنووری توندو تیژی تیرۆریه‌کی وا کوێرانه‌ ده‌ست پێ بکه‌ی، له‌ خاڵێکدا کار له‌ کار ده‌ترازێ و تورکیا بۆ ناو دۆزه‌خێکی قوڵ خلوێر ده‌بێته‌وه‌.

ئه‌گه‌رێکی به‌مجۆره‌ له‌ ئارادا هه‌یه‌؟ 

ئه‌گه‌ر له‌ په‌که‌که‌ بپرسی، ده‌ڵێن نه‌خێر، ئه‌مه‌ ڕوو نادا. ئێمه‌ ده‌زانین چی ده‌که‌ین و ئه‌مانه‌ پاش ماوه‌یه‌ک کۆنتڕۆڵ ده‌که‌ین. به‌ڵام من بڕوای ته‌واوم به‌مه‌ نییه‌. ئه‌گه‌ر ئه‌م چالاکییه‌ توندانه‌ی په‌که‌که‌ و په‌رچه‌کردار و توندوتیژی ده‌وڵه‌ت ڕوبه‌ڕووی یه‌ک ببنه‌وه‌، هه‌موو شتێک له‌ کۆنتڕۆل ده‌رده‌چێ و تورکیا جارێکی تر خولێکی توندوتیژی مه‌زنتر له‌ ساڵانی ١٩٩٠ به‌ خۆیه‌وه‌ ده‌بینێ. مه‌ترسیه‌کی وا له‌ ئارادا هه‌یه‌. به‌ڵام دوای ئه‌م مه‌ترسیه‌، سه‌ر له‌نوێ ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ په‌یژه‌ی یه‌که‌م، واته‌ دانیشتن له‌ سه‌ر مێزی گفتوگۆ. هیچ ڕێگه‌یه‌کی تر به‌دی ناکرێ.

به‌تایبه‌ت له‌م دواییانه‌دا، له‌ نێوان ڕاسپارده‌کانی ئۆجه‌لان و کرده‌وه‌کانی قه‌ندیل جیاوازییه‌کی گرنگ هاته‌ ئاراوه‌. قه‌ندیل بۆچی چیتر گوێ به‌ ڕاسپارده‌کانی ئۆجه‌لان نادا؟

 ئێمه‌ له‌وه‌ دڵنیا نین که‌ قه‌ندیل گوێ به‌ ڕاسپارده‌کانی ئۆجه‌لان نادا. چونکه‌ ئه‌وان هه‌رچی بیڵێن، دواجار ئاپۆ قسه‌ی کۆتایی ده‌کا. تاکه‌ ده‌سه‌ڵات بۆ دابه‌زاندنی په‌که‌که‌ له‌ شاخ و هه‌روه‌ها سه‌قامگیرکردنی ئاگربه‌ست، ئۆجه‌لانه‌. به‌ڵام ئه‌گه‌ر بگاته‌ خاڵێک، ئاپۆش ئاستی خۆی ده‌زانێ. ئه‌گه‌ر ئاپۆ، شتێک به‌ قه‌ندیل بڵێ و ئه‌نجام نه‌درێ، کاریزماکه‌ی ده‌روخێ و باندۆڕی نامێنێ. به‌ڵام پێویسته‌ له‌ بیرمان نه‌چێ ئه‌مڕۆکه‌ به‌ بێ ئۆجه‌لان، قه‌ندیل هیچی پێ ناکرێ. له‌ ڕوانگه‌ی خه‌ڵکانێکی زۆره‌وه‌، ئاپۆ ئه‌فسانه‌ و سه‌رکرده‌یه‌کی گه‌وره‌یه‌.

ئه‌گه‌ر به‌ بێ ئۆجه‌لان قه‌ندیل نه‌توانێ هیچ بکا، ئایا ئه‌وه‌ ئۆجه‌لانه‌ ده‌یه‌وێ توندوتیژی په‌ره‌ بستێنێ؟ 

له‌ بیرمان نه‌چی له‌ به‌رامبه‌رماندا ئۆجه‌لانێکیش هه‌یه‌ که‌ ده‌ڵێ "شه‌ڕێکی زۆر گه‌وره‌ به‌ڕێوه‌یه‌. چونکه‌ تا ئێستا وەڵامی منتان نه‌داوه‌ته‌وه‌." چونکه‌ نه‌خشه‌ ڕێگاکانی ده‌دا به‌ ده‌وڵه‌ت. یه‌که‌مین نه‌خشه‌ڕێی له‌ ساڵی ٢٠٠٩ و دووهه‌مینیشی مانگی مه‌ی ٢٠١١ ڕاده‌ستی ده‌وڵه‌ت کرد. قه‌ره‌یڵان خاڵ به‌ خاڵ ئه‌مه‌ی بۆ ئاشکرا کردم. گوتی "ئێمه‌ چاوه‌ڕوانی وەڵامین. هه‌ڵبژاردنه‌کان ئه‌نجام دران، به‌ڵام هێشتا وه‌ڵامێکی ئه‌وتۆ نه‌دراوه‌ته‌وه‌." پاش هه‌موو ئه‌م شتانه‌، قۆناغی ئه‌مڕۆ ده‌ستی پێکرد. بۆیه‌ من له‌ڕاستی ئه‌و قسه‌یه‌ به‌ گومانم که‌ ده‌ڵێ سه‌ره‌ڕای ڕاسپارده‌کانی ئۆجه‌لان، قه‌ندیل توندوتیژی ده‌ست پێکرودوه‌. به‌ بێ ئۆجه‌لان ناتوانن ئه‌م کاره‌ بکه‌ن. لێره‌دا ئێمه‌ شتێکی تر نازانین.

چی؟

 له‌ ئیمڕالی، پارێزه‌ره‌کان ڕاسته‌وخۆ لەگەڵ ئۆجه‌لان داده‌نیشن. نوێنه‌ری ده‌وڵه‌تیش، له‌وێ گوێ له‌ قسه‌کان ده‌گرێ و هه‌موو قسه‌کان تۆمار ده‌کرێن. به‌ڵام ئێمه‌ نازانین نهێنی و په‌یامه‌کانی ئه‌و قسانه‌ به‌ چ شێوه‌یه‌ک ئاڵوگۆڕ ده‌کرێن. له‌وانه‌یه‌ له‌ نێوان ئۆجه‌لان و پارێزه‌رانی یان له‌ نێوان ئۆجه‌لان و ئایسه‌ل توغڵوک به‌درێژایی ئه‌و ساڵانه‌، زمان و په‌یوه‌ندییه‌کی تایبه‌ت دروست بووبێ. به‌گوێره‌ی ئه‌مه‌ش په‌یام بۆ قه‌ندیل ده‌نێردرێ. من ئه‌مه‌م وه‌ک پرسیارێک ئاڕاسته‌ی قه‌ره‌یڵان کرد و لێم پرسی چۆن دڵنیا ده‌بن که‌ ئۆجه‌لان به‌ چ شێوه‌یه‌ک بیر ده‌کاته‌وه‌، له‌ وەڵامدا گوتی "بێگومان ئێمه‌ له‌ یه‌کتری تێده‌گه‌ین. دوای ئه‌و هه‌موو ساڵانه‌، ئه‌مه‌ شتێکی ئه‌سته‌م نییه‌." بۆیه‌ ئێمه‌ نازانین له‌ ناو خۆیاندا زمانێکی هاوبه‌شیان هه‌یه‌ یان نا.

ئیتر هه‌موومان ده‌زانین که‌ میت و په‌که‌که‌ چاوپێکه‌وتنیان ئه‌نجام داوه‌. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ش ده‌زانین که‌ چاوپێکه‌وتنه‌کان زۆر به‌رفراوان بوون. بۆچی ئه‌م چاوپێکه‌وتنانه‌ به‌رده‌وام نه‌بوون؟

 سه‌ره‌تا پێویسته‌ بڵێم ئه‌م چاوپێکه‌وتنانه‌ ته‌نیا له‌ ئۆسلۆ ئه‌نجام نه‌دراون و له‌ شاری هه‌ولێری باکووری عێراقیش به‌رده‌وام بوون. داوای نه‌خشه‌ ڕێگایان له‌ ئۆجه‌لان کردوه‌ و هه‌مان ئه‌و نه‌خشه‌ ڕێیانه‌ براونه‌تە قه‌ندیلیش. قه‌ندیل بۆچوونی خۆی له‌مباره‌وه‌ خستۆته‌‌ ڕوو. بۆمان ده‌رده‌که‌وێ له‌ چه‌ند پڕۆتۆکۆلێکدا، ئه‌و لایه‌نه‌ی نه‌خشه‌ڕێی هه‌مه‌لایه‌نه‌ ئاماده‌ ده‌کا ئۆجه‌لان و قه‌ندیله‌. ئۆجه‌لان و په‌که‌که‌ به‌ ده‌وڵه‌ت ده‌ڵێن "ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر ئه‌م نه‌خشه‌ ڕێیه به‌رده‌وام بین و پراکتیزه‌ بکرێ، ئه‌وا به‌ تێپه‌ڕبوونی کات واز له‌ چه‌ک دێنین. له‌ چیاکان دێینه‌ خوار. تۆش وەڵامی ئێمه‌ بده‌وه‌." به‌ڵام وەڵامی ئه‌م داخوازیانه‌ نادرێته‌وه‌. لایه‌نی حکومه‌ت به‌رده‌وام خۆی له‌ وەڵامدانه‌وه‌ ده‌دزێته‌وه‌. قه‌ره‌یڵان ده‌ڵێ "وەڵامی هیچکام له‌ داخوازییه‌کانیان نه‌داوینه‌ته‌وه‌." له‌ ڕاستیدا ئه‌مه‌ گه‌ڵاڵه‌ پێشنیارێکه‌. له‌به‌شێکی ئه‌م گه‌ڵاڵه‌یه‌دا، باس له‌وه‌ کراوه‌ چۆن لێبوردن بۆ که‌سانی شاخ ده‌ربکرێ. له‌لایه‌کی تره‌وه‌ ئاماژه‌ به‌ داهاتووی ئۆجه‌لان کراوه‌. جگه‌ له‌مه‌ گه‌ڵاڵه‌که‌، په‌روه‌رده‌ به‌ زمانی کوردی، به‌ربه‌ندی ١٠%ی هه‌ڵبژاردنه‌کان و گیراوانی سه‌ر به‌ دۆزی که‌جه‌که‌ش له‌ خۆوه‌ ده‌گرێ. ئه‌ردۆغان وەڵامی ئه‌مانه‌ی نه‌داوه‌ته‌وه‌.

له‌ ڕێگه‌ی شه‌ڕه‌وه‌، قه‌ندیل ده‌یه‌وێ چ ده‌سکه‌وتێک به‌ده‌ست بێنێ؟

 دیاره‌ له‌ مێشکی قه‌ندیلدا ئه‌وه‌ هه‌یه‌ که‌ ده‌وڵه‌ت بێنێته‌ سه‌ر مێزی گفتوگۆ. ئه‌گینا بیر له‌وه‌ ناکه‌نه‌وه‌ به‌ شه‌ڕ، چۆک به‌ ده‌وڵه‌ت دابێنن. به‌ده‌وڵه‌ت ده‌ڵێن "ئازارت پێده‌گه‌یه‌نم." ده‌وڵه‌تیش له‌وەڵامدا ده‌ڵێ "منیش زه‌برت لێ ده‌وه‌شێنم." گرنگ ئه‌وه‌یه‌، ڕێگه‌ی گه‌یشتن به‌ مێزی گفتوگۆ کورت تر بکرێته‌وه‌. چونکه‌ کورت کردنه‌وه‌ی ڕێگه‌ یانی چێژانی ئازارێکی که‌متر و ڕژانی خوێنێکی که‌متر.

ئه‌گه‌ر ده‌وڵه‌ت، هێرشێکی گه‌وره‌ ئه‌نجام بدا، چی ده‌بێ؟ 

شه‌ڕ ڕوو ده‌دا. ئێستاش له‌ باشووری ڕۆژهه‌ڵات (باکووری کوردستان) شه‌پۆلێکی گه‌وره‌ی گرتن له‌ ئارا دایه‌. زۆربه‌ی هه‌ره‌ زۆری ئه‌وانه‌ که‌سانێکن له‌ ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌کاندا ده‌نگیان هێناوه‌ته‌وه‌ و له‌ ژیانیاندا چه‌کیان نه‌بینیوه‌. له‌ لایه‌کی تره‌وه‌، بۆردومانی هه‌وایی درێژه‌ هه‌یه‌ و بۆ ئۆپه‌راسیۆنی به‌ژایی و له‌شکرکێشیش ته‌گبیری پێویست وه‌رگیراون.

ئایا له‌شکرکێشی ئه‌نجام ده‌درێ؟

 له‌وانه‌یه‌، به‌ڵام سه‌ره‌تا ده‌بێ له‌ خۆمان بپرسین له‌شکرکێشیه‌کانی پێشوو چ سودێکیان هه‌بوو تا ئه‌مه‌یان هه‌یبێ؟ ئه‌گه‌ر ڕێکخراوێک له‌ناو کوتله‌کانی گه‌لدا ڕیشه‌ی داکوتابێ، له‌ شاره‌کان خۆی ڕێک خستبێ و به‌هێز بووبێ، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ٢٠٠ تا ٣٠٠ که‌سیشی لێ بکوژرێ، خێرا ئه‌و ژماره‌یه‌ ڕووی تێده‌کاته‌وه‌. تۆ وه‌ک ده‌وڵه‌ت چاره‌یه‌کت نیه‌ جگه‌ له‌ که‌مکردنه‌وه‌ی ئازاره‌کان و سارێژکردنه‌وه‌ی برینه‌کان. په‌که‌که‌ چه‌ته‌ی بادێر ماینهۆف نییه‌. په‌که‌که‌ گوردانی سوور نییه‌. په‌که‌که‌ له‌ ناو کۆمەڵگە دایه‌. به‌واتایه‌کی دیکه‌ په‌که‌که‌ ته‌نیا په‌که‌که‌ نییه‌! په‌که‌که‌ یانی شاره‌وانییه‌کان، یانی کۆمەڵگەی مه‌ده‌نی... په‌که‌که‌ یانی ڕۆژنامه‌ و ته‌له‌ڤزیۆنی ئه‌و ناوچه‌یه‌، یانی سیاسه‌ت... جیاوازییه‌کی که‌ لەگەڵ باکووری ئیرله‌ندا هه‌یه‌تی ئه‌وه‌یه‌ که‌ له‌وێ سه‌ره‌تا حزبی سیاسی (Sinn Féin) دامه‌زرا، پاشان ئه‌وان (IRA)یان بونیاد نا. به‌ڵام لێره‌ سه‌ره‌تا په‌که‌که‌ دامه‌زراوه‌.

سه‌ره‌تا په‌که‌که‌ دامه‌زرا، پاشان پارتی. ئه‌مه‌ش ده‌سپێشخه‌ری سیاسه‌تمه‌داره‌کان زۆر که‌م ده‌کاته‌وه‌، وا نییه‌؟ 

من پێموایه‌ له‌ ڕۆژی ئه‌مڕۆدا، سیاسه‌تمه‌دارانی کورد، به‌ده‌په‌ و سه‌رۆک شاره‌وانیه‌کان بێ بوونی په‌که‌که‌ مه‌حاڵه‌ بتوانن بجوڵێنه‌وه‌. ئه‌مه‌ به‌و واتایه‌ ناڵێم که‌ هه‌موو کرده‌وه‌یه‌کی په‌که‌که‌ په‌سند ده‌که‌ن. جیاوازی فیکریان لەگەڵ په‌که‌که‌دا نیه‌. له‌ ڕاستیدا ئه‌وه‌ په‌یوه‌ندییه‌کی شیاوی ڕه‌خنه‌یه‌. ده‌سپێشخه‌ری له‌ قه‌ندیله‌، به‌ڵام له‌ خاڵێکی ئه‌م په‌یوه‌ندیه‌دا قه‌ندیلیش ده‌که‌وێته‌ ژێر کاریگه‌رییه‌وه‌. بۆ نموونه‌ ساڵی ٢٠٠٩ که‌ ده‌ته‌په‌ (پارتی کۆمەڵگەی دیموکراتیک) له‌ لایه‌ن دادگای ده‌ستوریه‌وه‌ بڕیاری داخستنی درا، ئاپۆ به‌ نوێنه‌رانی گوت "له‌ په‌رله‌مان بکشێنه‌وه‌".

کشانه‌وه‌... 

کشانه‌وه‌ به‌ڵام ئاپۆ پاش هه‌فته‌یه‌ک له‌ قسه‌که‌ی پاشگه‌ز بوویه‌وه‌. له‌ ژێر گوشاری جه‌ماوه‌ر ئاپۆ قسه‌که‌ی وه‌رگرته‌وه‌ و ناچار بوو داوا له‌ په‌رله‌مانتاره‌کان بکا بگه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ په‌رله‌مان که‌ ده‌نگدانه‌وه‌یه‌کی زۆری هه‌بوو له‌ ناوی میدیای تورک و ڕای گشتی خۆشیاندا. ئه‌مه‌ خۆی له‌ خۆیدا واتایه‌ک ده‌گه‌یه‌نێ. نه‌ قه‌ندیل، نه‌ ئیمڕاڵی و نه‌ سیاسه‌تمه‌دارانی کورد له‌ هیچ بوارێکه‌وه‌ ناتوانن جیاواز له‌ جه‌ماوه‌ره‌که‌یان هه‌ڵسوکه‌وت بکه‌ن. ئه‌مڕۆکه‌ به‌ڕێوه‌به‌رانی داموده‌زگا مه‌ده‌نییه‌کان و سیاسه‌تمه‌دارانی کورد، ڕه‌خنه‌ی جددی ئاڕاسته‌ی په‌که‌که‌ و سیاسه‌ته‌ گشتیه‌کانی ده‌که‌ن. په‌که‌که‌ به‌ هۆی ئه‌و شه‌پۆله‌ توندوتیژه‌ی‌ له‌ مانگی ژوئیه‌ به‌دواوه‌ ده‌ستی پێکرد، شه‌قامی کورد له‌ باشووری ڕۆژهه‌ڵات و سیاسیه‌کانیشی تا دوا ڕاده‌ بێزار کرد.

که‌سی ژماره‌ یه‌کی ئه‌و ڕێکخراوه‌ چه‌کداره‌ واته‌ قه‌ره‌یڵانیش ڕقی له‌م ڕه‌خنانه‌ هه‌ستا و جارێکی دیکه‌ هۆشداری دا به‌ داموده‌زگا مه‌ده‌نییه‌کان بۆ ئه‌وه‌ی له‌ به‌رامبه‌ر کوشتاری که‌سانی سڤیل له‌ لایه‌ن په‌که‌که‌وه‌ بێده‌نگ بن. وانییه‌؟ 

ئه‌گه‌ر په‌که‌که‌ ویستی کورده‌کان بۆ ئاشتی له‌به‌ر چاو نه‌گرێ، کاردانه‌وه‌ نیشان بدا له‌ به‌رامبه‌ر ئه‌و که‌سانه‌ی به‌ هۆی توندوتیژیه‌وه‌ ڕه‌خنه‌ی لێده‌گرن و ڕه‌خنه‌کان به‌ بێ بنه‌ما بزانێ، وه‌ک ئه‌وه‌ی له‌و ڕۆژانه‌ی دواییدا ڕووی دا و قه‌ره‌یڵان هه‌ندێک لێدوانی له‌م چوارچێوه‌یه‌دا ڕاگه‌یاند، ئه‌وا هه‌م زیان به‌ ئاشتی ده‌گا، هه‌میش به‌و دۆزه‌ی که‌ په‌که‌که‌ بانگه‌شه‌ ده‌کا له‌ پێناویدا شه‌ڕی کردوه‌. گه‌لی کورد ئاشتی ده‌وێ. به‌ڵام توندوتیژی و به‌کارهێنانی چه‌ک وه‌ک ئامرازێکی سیاسه‌ت و ژیان له‌ شاخیش مه‌ترسی هه‌یه‌. مه‌ترسی ئه‌وه‌ی چه‌ک، توند و تیژی و چیا ببێته‌ شێوازێک له‌ ژیانی ئه‌و مرۆڤانه‌.

له‌ قه‌ندیل هه‌ستتان به‌مه‌ کرد؟ 

بێگومان که‌سانێک هه‌ن که‌ وه‌ک شێوازێکی ژیان ئه‌وه‌یان به‌دڵه‌، به‌ڵام پێموانیه‌ گشتگیر بێ. نیزامه‌ددین تاش یه‌کێک له‌ سه‌رفه‌رمانده‌کانی پێشووی په‌که‌که‌ و هاوڕێیانی، ساڵی ٢٠٠٤ گوتیان "با چه‌ک دانێین و له‌ چیاکان بێینه‌ خوار." ئاپۆ تووڕه‌ بوو و هه‌موویانی پاکتاو کرد. چما ئاپۆ تووڕه‌ بوو؟ چونکه‌ ئاپۆ و فه‌رمانده‌ پێشڕه‌وه‌کانی په‌که‌که‌ تا سه‌باره‌ت به‌ داهاتوویان هه‌ست به‌ گه‌ره‌نتیه‌ک نه‌که‌ن، نایانه‌وێ واز له‌ چه‌ک بێنن. نیزامه‌ددین تاش به‌ منی گوت "حه‌سه‌ن جه‌ماڵ، ئه‌گه‌ر له‌ چاره‌سه‌ری ده‌گه‌ڕێی، دوو خاڵی زۆر گرنگ هه‌ن".

کامانه‌ن ئه‌و دوو خاڵه‌؟

 ده‌یگوت "یه‌که‌م داهاتووی ئاپۆ و ئه‌وی تر، داهاتووی فه‌رمانده‌ پله‌ به‌رزه‌کانی په‌که‌که‌. واته‌ لێبوردنێکی گشتی. گه‌ڵاڵه‌ی ئاشتی بێ ڕه‌چاوکردنی ئه‌م دوو خاڵه‌ به‌ ئه‌نجام ناگا. چونکه‌ که‌سانی وه‌ک جه‌میل بایک، مسته‌فا قه‌ره‌سوو و دوران کاڵکان زۆر به‌ ئاسانی ده‌توانن پلانی ئاشتی لاڕێ بکه‌ن." ئه‌مه‌ نیشان ده‌دا ئاشتی کارێکی ئاسان نییه‌. ئاشتی پێویسته‌ ئیراده‌یه‌کی سیاسی له‌ پشته‌وه‌ بێ. قۆناغی دانوستانه‌کان له‌ ئیرله‌ندای باکوور نۆ ساڵ درێژه‌ی خایاند. ژێر خاک نانی چه‌که‌کان بۆ هه‌تا هه‌تایه‌، نۆ ساڵی درێژه‌ کێشا. ڕێکخراوی (IRA)، ڕێک ڕۆژێک پاش واژۆکردنی ڕێککه‌وتننامه‌یه‌کی گرنگ ٢٩ که‌سی کوشت و چالاکیه‌کی گه‌وره‌ی تیرۆریستی ئه‌نجام دا.

به‌ڕای ئێوه‌ په‌که‌که‌ له‌ چ هه‌لومه‌رجێکدا واز له‌ چه‌ک دێنێ؟

 دابه‌زینی په‌که‌که‌ له‌ چیاکان و به‌رقه‌راربوونی ئاشتیه‌کی یه‌کجاره‌کی به‌ چه‌ند ساڵ مه‌حاڵه‌ و ماوه‌یه‌کی زۆر ده‌خایه‌نێ. ئه‌وه‌ی به‌ لای منه‌وه‌ گرنگه‌، ئه‌وه‌یه‌ سه‌ره‌تا قامکه‌کان له‌ ماشه‌ی چه‌ک دوور بخرێنه‌وه‌ و مرۆڤه‌کان نه‌کوژرێن! له‌ پێناو ئه‌مه‌دا، پێویسته‌ په‌که‌که‌ چالاکیه‌کانی ڕابگرێ، مین نه‌چێنێ و نه‌یه‌ته‌ ناو هه‌رێمه‌کانی شه‌ڕه‌وه‌. سوپاش پێویسته‌ ئۆپه‌راسیۆنه‌کانی ڕابگرێ. به‌واتایه‌کی تر ئاگربه‌ستێکی مه‌یدانی ڕابگه‌یه‌نرێ. ئه‌و هه‌نگاوانه‌ پێویستیان به‌ هیچ هه‌لومه‌رجێک نیه‌. له‌ پێناو جێبه‌جێ بوونیاندا ده‌بێ ئه‌و ئیراده‌یه‌ هه‌بێ که‌ بڵێ "سه‌ر له‌نوێ له‌ ده‌وری مێزی گفتوگۆ کۆ ده‌بینه‌وه‌". ئه‌ردۆغان زۆر ڕاشکاوانه‌ ده‌ڵێ "با چالاکیه‌کانیان ڕابگرن، بارودۆخه‌که‌ ده‌گۆڕدرێ". لێره‌دا هه‌نگاوی یه‌که‌م پێویسته‌ په‌که‌که‌ به‌رزی بکاته‌وه‌. سه‌ر له‌نوێ ئاگربه‌ست و قۆناغی بێ چالاکی ڕابگه‌یه‌نێ و پاشان ده‌وڵه‌تیش ئۆپه‌راسیۆنه‌کانی ڕابگرێ. له‌ قۆناغی ڕاگه‌یاندنی کرانه‌وه‌ی دیموکراتیک تا به‌هاری ساڵی ٢٠٠٩ و ڕوداوی خابور، ئۆپه‌راسیۆنه‌کانی سوپا زۆر سنوردار بوون.

لێره‌دا ده‌وڵه‌تیش خه‌تاباره‌؟

 سوپا وازی له‌ ئۆپه‌راسیۆن نه‌هێنا و هه‌ڵمه‌تی ده‌ستگیرکردنی که‌سانی سه‌ر به‌ که‌جه‌که‌ به‌رده‌وام بوو. ده‌کرا هه‌ندێک گۆڕانکاری له‌ یاساکاندا به‌ دی بێن و به‌شێک له‌ گیراوانی دۆزی که‌جه‌که‌ و هه‌روه‌ها په‌رله‌مانتاره‌کان ئازاد بکرێن.

قه‌ندیل به‌و هێرشانه‌ی دوایی بیری له‌ شه‌ڕی شۆڕشگێڕانه‌ی گه‌ل ده‌کرده‌وه‌. ئایا گه‌لی کورد له‌هه‌لومه‌رجی ئه‌مڕۆدا بۆ شه‌ڕێکی گه‌وره‌ ئاماده‌یه‌؟

 نه‌خێر، کورده‌کان نایانه‌وێ شه‌ڕ بکه‌ن. کورده‌کان خوازیاری ئاشتین. دیاره‌ ئاپۆ و قه‌ره‌یڵانیش ئاگاداری ئه‌وه‌ن که‌ چه‌ک و توندوتیژی ده‌وریان نه‌ماوه‌. له‌ هه‌ر دوو چاوپێکه‌وتنه‌که‌دا موراد قه‌ره‌یڵان به‌ منی گوت "با دانیشین، گفتوگۆ بکه‌ین. هه‌ندێک له‌ داخوازییه‌کانی ئێمه‌ په‌سند بکه‌ن."

به‌ده‌په‌ سه‌ره‌تا مه‌جلیسی بایکۆت کرد و ئێستا له‌ مه‌جلیسه‌. به‌ده‌په‌ چ سیاسه‌تێکی هه‌یه‌؟ 

به‌ده‌په‌ تا ڕۆژی ئه‌مڕۆ هه‌وڵی داوه‌ ئه‌و مافانه‌ی له‌ کوردان زه‌وت کراوه‌ له‌ ڕێگه‌ی ده‌ستوره‌وه‌ ده‌سته‌به‌ریان بکا. داخوازییه‌کانی له‌ ژێر چه‌تری په‌رله‌ماندا دێنێته‌ زمان.

ده‌ستوری بنه‌ڕه‌تی پرسی کورد چاره‌سه‌ر ده‌کا؟

 نه‌خێر، به‌ڵام ڕێگه‌ خۆش ده‌کا بۆ چاره‌سه‌ری ئاشتییانه‌ی کێشه‌که‌. ئه‌گه‌ر پێناسه‌ی هاوڵاتی بوون له‌ ده‌ستوری بنه‌ڕه‌تی نوێدا پشت به‌ نه‌ته‌وه‌ی تورک نه‌به‌ستێ، ڕێگه‌ له‌ مودێلی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی خۆجێی و په‌روه‌رده‌ به‌ زمانی زگماکی نه‌گیرێ، ئه‌وا به‌ ئاسانی ڕێگه‌ بۆ چاره‌سه‌ری کێشه‌ی کورد خۆش ده‌کرێ. ئێمه‌ هێشتا گفتوگۆ له‌ سه‌ر ئه‌وه‌ ده‌که‌ین که‌ ئایا پێویسته‌ په‌روه‌رده‌ به‌ زمانی کوردی هه‌بێ یان نا. شوره‌ییه‌! په‌روه‌رده‌ به‌ زمانی کوردی ده‌بێ هه‌بێ! کۆمه‌ڵێک ڕێگا هه‌ن. له‌ هه‌نگاوی یه‌که‌مدا، له‌ قوتابخانه‌ ده‌وڵه‌تییه‌کاندا وه‌ک زمانێکی هه‌ڵبژێردراو بخوێندرێ. پاشان ئه‌مه‌  لەگەڵ خۆیدا مۆدێلێکی نوێ دێنێ و له‌ قوتابخانه‌ تایبه‌تیه‌کاندا په‌روه‌رده‌ به‌ زمانی کوردی په‌ره‌ ده‌ستێنێ.

ئایا ده‌ستوری بنه‌ڕه‌تی پرسی په‌که‌که‌ چاره‌سه‌ر ده‌کا؟ 

رێگه‌ی چاره‌سه‌ری هه‌موار ده‌کا. له‌لایه‌کی دیکه‌شه‌وه‌ پێویسته‌ هه‌نگاوی پراکتیکی تاقی بکرێنه‌وه‌. سه‌ره‌تا پێویسته‌ هه‌لومه‌رجی ژیانی ئاپۆ له‌ گرتووخانه‌ له‌بار بکرێ و له‌ پێناو پێشڤه‌چوونی ئه‌م دۆخه‌ هه‌ندێک به‌ڵێن بدرێ. ئینجا له‌ ڕێگه‌ی گۆرینی هه‌ندێک له‌ یاساکانی گرتوخانه‌ و به‌ره‌به‌ره‌کانی  لەگەڵ تیرۆر، په‌رله‌مانتاره‌کان و به‌شێکی به‌رچاو له‌ گیراوانی دۆزی که‌جه‌که سه‌ربه‌ست بکرێن. هه‌روه‌ها ئۆپه‌راسیۆنه‌کانی که‌جه‌که‌ ڕابوه‌ستێنرێن و ڕێگه‌ بدرێ تاوانباران له‌ دادگا به‌ کوردی پارێزگاری له‌ خۆیان بکه‌ن. به‌ به‌رزکردنه‌وه‌ی چه‌ند هه‌نگاوێکی له‌م شێوه‌یه‌ و په‌یام دانی نه‌رم، په‌که‌که‌ به‌ ناچاری قۆناغی بێ چالاکی ڕاده‌گه‌یه‌نێ. وه‌کووتر، ئاپۆ ئه‌وه‌ دوو مانگ و نیوه‌ چاوی به‌ پارێزه‌ره‌کانی نه‌که‌وتوه‌. پێویسته‌ ئه‌م به‌ربه‌سته‌ش هه‌ڵبگیرێ. سیاسه‌تێکی زۆر هه‌ڵه‌یه‌...

۱۳۹۰/۰۶/۳۱

وانەکانی سریلانکا



گونا‌ی ئا‌سڵان
له‌ تورکییه‌وه‌: سه‌لاحه‌دین بایه‌زیدی

 
له‌ تورکیا ده‌مێکی درێژه‌ گفتوگۆ له‌ سه‌ر مۆدێلی سریلانکا ده‌کرێ. یه‌که‌مجار نووسه‌ری ئیسلامی "فه‌همی کورو" که‌ به‌ دۆستێکی زۆر نزیکی سه‌رۆک کۆماری تورکیا عه‌بدوڵا گویل ناسراوه‌، بابه‌ته‌که‌ی خسته‌ ڕۆژه‌ڤه‌وه‌. ئیسلامیه‌کان به‌ ڕۆژنامه‌نووس، نووسه‌ر و ڕێبه‌ری ئایینیه‌وه‌، ده‌یانه‌وێ له‌ به‌رامبه‌ر په‌که‌کەدا ئه‌و شێوازه‌ بگیرێته‌ به‌ر که‌ ده‌وڵه‌تی سریلانکا‌ دوو ساڵ له‌مه‌وپێش، "توندو تیژییه‌کی بێ سنوور"ی دژی پڵنگه‌کانی تامیل په‌یڕه‌و کرد.  له‌و پێناوه‌دا جاڕ ده‌ده‌ن و چاره‌سه‌رییه‌ک ده‌خه‌نه‌ ڕوو که‌ کێشه‌که‌ له‌ "ریشه‌"وه‌ چاره‌سه‌ر بکات (هه‌ر وه‌ک چۆن له‌ سریلانکا ڕووی دا).

فه‌همی کۆرو له‌ سه‌رتۆپی میدیا ئیسلامیه‌کان، ڕۆژنامه‌ی (زه‌مان)دا وتارێکی به‌ نازناوی "ته‌ها کڤانچ" نوسی، تیایدا ئاماژه‌ی به‌ قسه‌ی "دۆستێک" کرد‌ و باسی ئه‌وه‌ی هێنایه‌‌ ئاراوه‌ که‌ ده‌کرێ ئه‌و قه‌تڵوعامه‌ی له‌ سریلانکا ڕووی دا، له‌ کوردستانیش جێبه‌جێ بکرێ.
 
 مۆدیلی سریلانکا

ئه‌و دۆسته‌ی، نووسه‌ری ئاماژه‌پێکراو باسی ده‌کا، که‌سێک نییه‌ جگه‌ له‌ سه‌رۆککۆماری تورکیا عه‌بدوڵا گویل. هه‌ر وه‌ک ده‌زانین، ئه‌و شه‌ڕه‌ی که‌ سریلانکا دژی تامیله‌کان ده‌ستی پێکرد، هه‌شت مانگ درێژه‌ی خایاند و بووه‌ هۆی گیان له‌ ده‌ست دانی ۴۰ هه‌زار که‌س و ده‌ربه‌ده‌ربوونی ۴۰۰ هه‌زاری تر، گوند، ناوچه‌ و شاره‌کان  لەگەڵ خاکدا یه‌کسان کران و ده‌ستدرێژی کرایه‌ سه‌ر مناڵانی که‌م ته‌مه‌ن و ژنان. له‌ جه‌نگه‌ی ئه‌و شه‌ڕه‌ قورسه‌دا، سه‌رۆککۆماری تورکیا عه‌بدوڵا گویل، به‌ ته‌له‌فۆن په‌یوه‌ندی به‌ "راجاپاکاسا" سه‌رۆککۆماری سریلانکاوه‌ کرد.

سه‌رۆککۆماری سریلانکا، هه‌م مزگێنی سه‌رکه‌وتنی به‌ سه‌رۆککۆماری تورکیا دا و هه‌میش له‌ ڕوانگه‌ی دیپلۆماسییه‌وه‌ داوای یارمه‌تی لێکرد. گویل به‌ شێوه‌یه‌کی ئه‌رێنی وڵامی ئه‌م داواکارییه‌ی دایه‌وه‌. دیپلۆماسی تورک له‌ ئه‌وروپا، دژی دیپلۆماسی تامیله‌کان که‌وته‌ جموجوڵ.

پڵینگه‌کانی تامیل، ڕێکخراوێک بوون که‌ لۆبیه‌کی به‌هێزیان له‌ ئه‌وروپا هه‌بوو‌. دوابه‌دوای شکستیان له‌و شه‌ڕه‌دا، له‌ ئاڵمانیا به‌ تایبه‌تی و زۆربه‌ی وڵاتانی ئه‌وروپا به‌ گشتی چالاکی پڕۆتستۆییان به‌ڕێوه‌ برد. وه‌ک ده‌سته‌ی ئاشتی ئه‌وروپا، به‌شداریمان له‌ هه‌ندێک له‌و چالاکییانه‌دا کرد و ئه‌و ڕۆژانه‌  لەگەڵ ئازاره‌کانیاندا به‌ ته‌نیا جێمان نه‌‌هێشتن.

تامیله‌کان، چه‌ندین جار باسیان له‌ پشتیوانی ده‌وڵه‌تی تورکیا له‌ سریلانکا کردبوو، به‌ڵام ئه‌وان ڕۆژان، به‌ ئه‌سته‌م بڕوامان به‌و قسانه‌ ده‌کرد. لێ پاش ماوه‌یه‌کی کورت، ڕاستی قسه‌کانیان بۆ هه‌موو لایه‌ک ده‌رکه‌وت. ڕێک دوو ساڵ له‌مه‌وپێش، له‌ کاتێکدا تامیله‌کان له‌ ئه‌نجامی قه‌تڵوعامێکی گه‌وره‌دا تێک شکێنران و سه‌رۆککۆماری سریلانکا مزگێنی سه‌رکه‌وتنی به‌ هاوتا تورکه‌که‌ی دا، عه‌بدوڵا گویل ته‌نیا به‌وه‌ نه‌وه‌ستا دژی دیپلۆماسی تامیله‌کان بکه‌وێته‌ جموجوڵه‌وه‌، به‌ڵکو له‌وان ڕۆژاندا، ئاماژه‌ی به‌ پرسی کوردیش کرد و گوتی "به‌م زووانه‌ شتی باش ڕوو ده‌ده‌ن"!

مه‌به‌ستی گویل له‌ شتی چاک، نابێ هیچ شتێک بێ جگه‌ له‌ مۆدێلی سریلانکا. ئه‌مه‌ له‌ فه‌همی کۆرو فێر بووین. باش بوو پێمانزانی. ئێستا زۆر باش تێده‌گه‌ین پاش تێپه‌ڕبوونی دوو ساڵ، چ ده‌قه‌ومێ و چ پلانێکی نگریس به‌ڕێوه‌یه‌.

فه‌همی کۆرو، دۆسته‌ نزیکه‌که‌ی گویل، پاش دروستبوونی کۆمه‌ڵێک کاردانه‌وه‌ی جۆراوجۆر، ڕۆژی ۱۹ی ئووت و ئه‌مجاره‌ له‌ ڕۆژنامه‌ی "ستار"دا، سه‌ر له‌نوێ بابه‌ته‌که‌ی وروژانده‌وه‌ و نووسی:

"حکومه‌تی سریلانکا، ساڵی ۲۰۰۶ سه‌رله‌نوێ دانوستانه‌کانی  لەگەڵ ڕێکخراوی تیرۆریستی پڵینگه‌کانی تامیل ده‌ست پێکرده‌وه‌. چاوپێکه‌وتنه‌کان، به‌ ناوبژیوانی نوروێژ و له‌ شاری ژنێڤ ئه‌نجام دران. دوابه‌دوای ده‌سپێکردنی گفتوگۆکان، ئه‌و تیرۆره‌ جیاخوازییه‌ی سی ساڵ بوو به‌رۆکی ئه‌و وڵاته‌ی گرتبوو، پاش چوار ساڵ قۆناغی ئاگربه‌ست، دیسان که‌وته‌ ڕۆژه‌ڤه‌وه‌. حکومه‌ت په‌ی به‌وه‌ برد کێشه‌که‌ له‌ ڕێگه‌ی ئاشتییه‌وه‌ چاره‌سه‌ر نابێ و په‌نای بۆ شێوازه‌ کلاسیکه‌کانی چاره‌سه‌ری برده‌وه‌: توندوتیژی بێ سنوور.."

"... زیاتر له‌ ۲۰ هه‌زار میلیتان، له‌ لایه‌ن سوپای سریلانکاوه‌ به‌ شێوه‌یه‌کی دڕندانه‌ کوژران؛ سه‌رۆکه‌که‌یان "ڤۆلوپیلای پرابهاکاران"یش له‌ ناو کوژراوه‌کان دابوو. ڕێکخراوه‌که‌ به‌ یه‌کجاری له‌ نێو چوو. ئه‌مه‌ ڕۆژه‌که‌یه‌، ئه‌مان، با ئه‌م کێشه‌یه‌ به‌ ئاشتی چاره‌سه‌ر بێ، با ئه‌و شێوازه‌ی ده‌وڵه‌ته‌کان باش شاره‌زاییان به‌ سه‌ریدا هه‌یه‌، تاقی نه‌که‌ینه‌وه‌، به‌ پێویستی ده‌زانم ئاگادارتان بکه‌مه‌وه‌ فه‌رمۆڵی پڵینگه‌کانی تامیل نه‌خه‌نه‌ ڕۆژه‌ڤه‌وه‌!"

گه‌لۆ مۆدیلی سریلانکا، وه‌ک ئه‌وه‌ی کۆرو باسی ده‌کا، ڕووی داو گه‌یشته‌ ئه‌نجام؟ گه‌رچی ئه‌و نووسه‌ره‌ ئیسلامییه‌ له‌ به‌رامبه‌ر به‌رزبوونه‌وه‌ی کاردانه‌وه‌کاندا ئه‌مجاره‌یان پاشه‌کشه‌ی کرد! له‌وانه‌یه‌ له‌ ترسی "تاوانباره‌ هاوبه‌شه‌کان"ی قه‌تڵوعامه‌که‌، هه‌ڵبه‌زیبێته‌وه‌ و هۆشداری ده‌دا مه‌سه‌له‌که‌ نه‌که‌وێته‌ ڕۆژه‌ڤه‌وه‌. 
 
مۆدێلی قڕان و خاشه‌بڕکردن

مۆدێلی سریلانکا شتێک نییه‌ جگه‌ له‌ کۆمه‌ڵێ حساب و بازرگانی قڕێژ که‌ ئه‌نجامه‌که‌ی قه‌تڵوعامێکی جه‌ماوه‌ری بوو.  لەگەڵ ئه‌وه‌شدا حکومه‌تی ئاکه‌په‌ و میدیا ئیسلامییه‌ لایه‌نگره‌کانی، وه‌ک مۆدێلێک بۆ کۆتایی هێنان به‌ کێشه‌یه‌ک له‌ تورکیا سه‌یری ده‌که‌ن و هه‌وڵ ده‌ده‌ن پراکتیزه‌ی بکه‌ن. لێره‌دا با به‌ کورتی ئاوڕێک له‌و قۆناغه‌ی سریلانکا بده‌ینه‌وه‌.

سریلانکا ئه‌و وڵاته‌یه‌ ئێمه‌ی کورد به‌ چا قاچاغ و باشه‌که‌شی واته‌ سه‌یلان ده‌یناسین. وڵاتێکی دورگه‌ییه‌ له‌ ئاسیا و له‌ چوار لاوه‌ به‌ ئاو ده‌ور دراوه‌. له‌ ئوقیانووسی هیند هه‌ڵکه‌وتووه‌ و دانیشتوانی ۲۰ بۆ ۲۲ میلیۆن که‌سن. به‌ هۆی سرووشته‌ دڵڕفێنه‌که‌یه‌وه‌، سه‌رنجی خه‌ڵکی بۆ لای خۆی ڕاکێشاوه‌. له‌ میتۆلۆژیادا باس له‌وه‌ ده‌کرێ که‌ ئاده‌م و حه‌وا، دوای ده‌رکرانیان له‌ به‌هه‌شت فڕێ دراونه‌ته ئه‌م شوێنه‌وه‌. هه‌رچی بێ سه‌یلان، به‌هه‌شتی سه‌ر ڕووی زه‌وییه‌. 

سریلانکا، که‌ تاقمه‌ ئیسلامییه‌کان ته‌نیا نموونه‌ی کوشتاره‌که‌ی دێننه‌وه‌، له‌ هه‌مانکاتدا کۆمارێکی "سۆسیال دیموکرات"ه‌! سه‌یلان به‌ درێژایی ۲۰۰ ساڵ له‌ ژێرده‌ستی کۆلۆنیالی به‌ریتانیا دابووه‌ و ساڵی ۱۹۴۸ سه‌ربه‌خۆیی ڕاگه‌یاندوه‌. ڕووبه‌ری ئه‌و وڵاته‌ ۲۰ میلیۆنیه‌، ۶۵ هه‌زار کیلۆمه‌تری چوارگۆشه‌یه‌. (کوردستان ۵۵۰ هه‌زار کیلۆمه‌تری چوارگۆشه‌یه‌. یانی ده‌ هێنده‌ی سریلانکا گه‌وره‌یه‌.) سریلانکا ۴۳۰ کیلۆمه‌تر درێژ و ۲۲۰ کیلۆمه‌تر پانه‌.

پێکهاته‌ی دانیشتوانی به‌مجۆره‌یه‌: ۷۰% سینهالی، ۸% مور و نزیکه‌ی ۲۰%یش تامیلن. تامیله‌کان هه‌ندێک جیاوازی فه‌رهه‌نگیان هه‌یه‌. به‌ گشتی ۴ میلیۆن که‌سن. (ئه‌مه‌ به‌ به‌راورد  لەگەڵ کوردستاندا دیسان ژماره‌یه‌کی که‌مه‌. کورده‌کان ۴۰ میلیۆن که‌سن!)

زمانی فه‌رمی سریلانکا، سینهالیه‌. به‌کارهێنانی زمانی تامیل له‌ شوێنه‌ گشتییه‌کان قه‌ده‌غه‌یه‌. ده‌وڵه‌تی سریلانکا هه‌روه‌ها مافی هه‌ڵبژاردن، مافی چاره‌ی خۆنووسین و په‌روه‌رده‌ به‌ زمانی زگماکی به‌ تامیله‌کان نادا.
 
چاوپێکه‌وتن به‌ ئامانجی پاکتاوکردن

به‌شێکی بچووک له‌ تامیله‌کان و موره‌کان، موسڵمانن. ئه‌وانی تریش بودایین. به‌ڵام پڵنگه‌کانی تامیل (رێکخراوی ڕزگاریخوازی ئێله‌م - LTTE) ڕێکخراوێکی مارکسیستی بوو. تامیله‌کان، به‌ ڕه‌چه‌ڵه‌ک خه‌ڵکی سریلانکا نین. نزیکه‌ی ۲۰۰ ساڵ له‌مه‌وپێش له‌ هیندستانه‌وه‌ کۆچیان کردووه‌ و له‌ باکووری سریلانکا نیشته‌جێ بوون. ئه‌و ڕێکخراوه‌ش که‌ زیاتر به‌ پڵنگه‌کانی تامیل ناسراوه‌، ساڵی ۱۹۷۶ له‌ لایه‌ن کۆمه‌ڵێک خوێندکاره‌وه‌ دامه‌زراوه‌.
ئه‌و ڕێکخراوه‌یه‌ له‌ پێناو ده‌سته‌به‌رکردنی مافه‌ نه‌ته‌وه‌یی – دیموکراتیکه‌کانی گه‌لی تامیل که‌ پاش دابڕانی سه‌یلان له‌ به‌ریتانیا و دامه‌زراندنی سریلانکای نوێ پێشێل کرابوون و هه‌روه‌ها به‌ ئامانجی دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تێکی سه‌ربه‌خۆ له‌ باکووری ئه‌و وڵاته‌، ساڵی ۱۹۸۳ خه‌باتی چه‌کداری ده‌ست پێکرد.

پڵنگه‌کانی تامیل که‌ یه‌كێک له‌ ته‌یارترین، پڕچه‌کترین و خۆڕاگرترین بزووتنه‌وه‌کانی گه‌ریلا بوو له‌ دنیادا، ۲۶ ساڵ دژی سریلانکا خه‌باتی گه‌ریلایی به‌ڕێۆه‌ برد و ۷۰ هه‌زار که‌س له‌ ئه‌نجامی ئه‌و شه‌ڕانه‌دا گیانیان له‌ ده‌ست دا. سوپای سریلانکا، ساڵانی ۲۰۰۰ له‌ سه‌ر لێواری هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ بوو. چاوپێکه‌وتنه‌کانی ئاشتی ڕێک له‌و کاته‌دا ده‌ستیان پێکرد. حکومه‌ت له‌ لایه‌که‌وه‌ چاوپێکه‌وتنی  لەگەڵ بزووتنه‌وه‌ی گه‌ریلا ئه‌نجام ده‌دا و له‌ لایه‌کی تره‌وه‌، سه‌ر له‌نوێ سوپای بونیاد نایه‌وه‌. پاش ئه‌وه‌ی هاتنه‌وه‌ سه‌ر خۆ، یه‌کسه‌ر ده‌ستی به‌ هێرش کرد.

به‌ڵێ، به‌مجۆره‌ ده‌وڵه‌تی سریلانکا سێپتامبری ۲۰۰۸، شه‌ڕێکی قورسی دژی تامیله‌کان ده‌ست پێکرد، چونکه‌ به‌ ڕواڵه‌ت چاوپێکه‌وتنه‌کان بێ ئه‌نجام مابوونه‌وه‌. به‌ڵام له‌ ڕاستیدا ئه‌و چاوپێکه‌وتنانه‌ به‌ ئامانجی لاڕێکردن ئه‌نجام ده‌دران. به‌داخه‌وه‌ ڕێکخراوی پڵنگه‌کان به‌و چاوپێکه‌وتنانه‌ هه‌ڵخه‌ڵه‌تا. پڵنگه‌کانی تامیل ده‌یانویست شه‌ڕ کۆتایی بێت و به‌ ڕێگه‌ی سیاسی بگه‌نه‌ ئه‌نجامێک و له‌م چوارچێوه‌یه‌دا، بایه‌خێکی گه‌وره‌یان به‌ چاوپێکه‌وتنه‌کان ده‌دا. به‌ڵام حکومه‌ت که‌ له‌ هه‌موو بواره‌کانه‌وه‌ چاوپێکه‌وتنی ئه‌نجام ده‌دا، هه‌نگاوێکی تایبه‌تی نه‌ده‌نا و هیچ خاڵێکی پراکتیزه‌ نه‌ده‌کرد. ته‌نیا یاری به‌ کات ده‌کرد.

دواجار شه‌ڕ سه‌ر له‌نوێ هه‌ڵگیرسایه‌وه‌. قۆناغی ئاگربه‌ستی چوار ساڵه‌، ڕێکخراوه‌که‌ی پاسیف کردبوو.  لەگەڵ ئه‌وه‌شدا، ده‌وڵه‌ت له‌و شه‌ڕه‌ قورس و هه‌مه‌لایه‌نه‌یه‌ی که‌ سێپتامبری ۲۰۰۸ ده‌ستی پێکردبوو، یه‌کسه‌ر نه‌گه‌یشته‌ ئه‌نجام. شه‌ڕ به‌ دژوارترین شێوه‌ تا مانگی مه‌ی ۲۰۰۹ به‌رده‌وام بوو. له‌ ڕۆژێکدا به‌ سه‌دان گه‌ریلای تامیل کوژران!
سه‌رباری ئه‌مه‌ش، جیهانی هاوچه‌رخ ده‌نگی لێوه‌ نه‌هات. چین ڕاشکاوانه‌ پشتیوانی له‌ سریلانکا کرد و دیپلۆماسیه‌کانی  لەگەڵ ئه‌مریکا و ئه‌وروپا پێش خست بۆ ئه‌وه‌ی بێده‌نگ بن. سه‌رمایه‌ی جیهانیش  لەگەڵ سریلانکا بوو، چونکه‌ ئه‌و وڵاته‌ بۆ ئه‌وان "به‌هه‌شتی توریستی" بوو. له‌م چوارچێوه‌یه‌دا، هێزه‌کانی ده‌وڵه‌ت تا "کوشتنی دوایین تیرۆریست" چی له‌ ده‌ستیان هات، درێغیان نه‌کرد. توندوتیژی بێ سنوور له‌ هه‌موو ناوچه‌یه‌ک جێبه‌جێ کرا. له‌و ناوچه‌ بچووکه‌ که‌ تۆزێک له‌ "وان" گه‌وره‌تره‌ و هه‌ر چوار ده‌وروبه‌ری ئاوه‌، سه‌ربازه‌کان، تیمه‌ تایبه‌تیه‌کان و به‌کرێگیراوان ناوچه‌که‌یان سه‌راوژێر کرد.
 
 شکستی ڕێکخراو و په‌نابردنه‌وه‌ی ده‌وڵه‌ت بۆ سیاسه‌تی نکۆڵی

مانگی مه‌ی ۲۰۰۹، ڕێکخراوی پڵنگه‌کانی تامیل شکستێکی گه‌وره‌ی خوارد. هه‌زاران میلیتان و له‌ناویاندا سه‌رۆکی ڕێکخراوه‌که‌ کوژران. پاش ئه‌وه‌ی کار له‌ کار ترازا، نه‌ته‌وه‌ یه‌کگرتووه‌کان لیژنه‌ی چاودێریان نارد بۆ سریلانکا. به‌ گوێره‌ی زانیارییه‌کانی ئه‌و لیژنه‌یه‌، ۴۰ هه‌زار که‌س ژیانیان له‌ ده‌ست داوه‌. ماڵ، گوند، ناوچه‌ و شاره‌کان کاول کراون. ۴۰۰ هه‌زار که‌سیش ناچاری کۆچی زۆره‌ملێ بوون. ئه‌ندامانی پڵنگه‌کانی تامیل و سه‌رۆکه‌که‌یان چه‌ندین مانگ دژی مه‌رگ خۆڕاگرییان کردووه‌. دواجار سه‌رکرده‌ ئه‌فسانه‌ییه‌که‌ی و هه‌زارن گه‌ریلا بوونه‌تە قوربانی. به‌شێک له‌ ملیتانه‌کانیش بانگه‌وازی ده‌وڵه‌تیان له‌ پێناو "چاره‌سه‌ری" به‌ شتێکی ئه‌رێنی بینیوه‌ و ته‌سلیم بوونیان هه‌ڵبژاردوه‌. ئێستا هه‌موو خه‌یاڵه‌کانی ئه‌وان بۆته‌ بڵقی سه‌ر ئاو.

زۆربه‌ی هه‌ره‌ زۆری شاره‌زایانی سریلانکا و پرسی تامیله‌کان، ده‌ڵێن له‌و ده‌ هه‌زار ئه‌ندامه‌ی ڕێکخراوی پڵنگه‌کان، سێ هه‌زاریان کوژراون، به‌ هه‌مان ئه‌ندازه‌ش خۆیان ڕاده‌ستی ده‌وڵه‌ت کردۆته‌وه‌ و ئه‌وی تریش پاشه‌کشه‌یان کردوه‌، خۆیان حه‌شار داوه‌ و سه‌ر له‌نوێ ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌. له‌ لایه‌کی تره‌وه‌ پاش هه‌ره‌سی ئه‌و شۆڕشه‌، ده‌وڵه‌تی سریلانکا پێچه‌وانه‌ی ئه‌و به‌ڵێنانه‌ی به‌ خه‌ڵکی دابوو، هه‌ڵسوکه‌وتی کرد. له‌ جیاتی چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌که‌، سیاسه‌تی "نکۆڵی" په‌ره‌ پێدا. کێشه‌که‌ به‌ ته‌واوی مانا کپ کرا و له‌و شوێنانه‌ی تامیله‌کان کوژران، له‌و شوێنانه‌ی گوند و شار وێران کران، سه‌رمایه‌ی جیهانی خه‌ریکی به‌رزکردنه‌وه‌ی ئۆتێلی پێنج ئه‌ستێره‌یه‌.

بێگومان، تووناکردنی تامیله‌کان ئاوی له‌زاری حکومه‌تی ئاکه‌په‌ هێنا. کۆمه‌ڵێک ده‌نگ له‌ناو حکومه‌ت به‌رز بوونه‌وه‌ و گوتیان "له‌وێ کرا، لێره‌ بۆ ناکرێ؟"  تاقمه‌ ئیسلامیه‌کان خوێناوی ترین کوشت و بڕی هاوچه‌رخ ده‌که‌نه‌ سه‌رمه‌شق. ده‌ڵێن وه‌ک چۆن پڵنگه‌کانی تامیل تێکشکێنران، ئێمه‌ش به‌ هه‌مان شێوه‌ ده‌توانین په‌که‌که‌ بسڕینه‌وه‌. هه‌ڵسوکه‌وتی حکومه‌تی ئاکه‌په‌، له‌م دوو ساڵه‌ی دواییدا به‌روونی ئه‌مه‌ ده‌رده‌خا. ده‌وڵه‌تی تورکیا، ته‌نانه‌ت له‌ دانیشتنه‌کانی  لەگەڵ سه‌رۆکی په‌که‌که‌دا، مه‌به‌ستی ئه‌وه‌ نییه‌ پرسی کورد چاره‌سه‌ر بکا، به‌ڵکو ئامانجی چاره‌سه‌رکردنی په‌که‌که‌یه‌.

۱۳۹۰/۰۵/۱۴

ئێران دەیەوێ قەندیل بە بارمتە بگرێ



نه‌شه‌ دوزه‌ل
له‌ تورکییه‌وه‌: سه‌لاحه‌دین بایه‌زیدی

 
ئیلهامی ئیشق شاره‌زاییه‌کی باشی له‌ کاروباری ده‌وڵه‌ت و بزووتنه‌وه‌ی کوردیدا هه‌یه‌، له‌ قۆناغی جۆراوجۆردا له‌ نێوان ده‌وڵه‌ت و ئیمرالیدا ناوبژیوانی کرودوه‌. پێشتر به‌ "بالکچی" خۆی به‌ ڕۆژنامه‌کان ناساندووه‌ و یه‌که‌مجاره‌ به‌ ناوی ڕاسته‌قینه‌ی خۆی و به‌ وێنه‌ بۆ ڕۆژنامه‌ی "ته‌ڕه‌ف" ده‌دوێ. ئه‌وه‌ی له‌‌ خواره‌وه‌ دێ، به‌شێکه‌ له‌ وتوێژی ناوبراو له‌گه‌ڵ ڕۆژنامه‌ی ته‌ڕه‌ف.

ناوتان چییه‌؟ 

ئیلهامی ئیشق.

ئیشتان چییه‌؟ 

هه‌تا ساڵی ڕابردوو، خه‌ریکی پارچه‌فرۆشی بووم.

خه‌ڵکی کوێن؟

باتمان.

ئایا ئێوه‌ له‌ نێوان چاوپێکه‌وتنه‌کانی ئۆجه‌لان و ده‌وڵه‌تدا ناوبژیوانیتان کردووه‌؟

به‌ڵێ... له‌ ساڵانی ١٩٩٦، ١٩٩٧، ١٩٩٨ و هه‌روه‌ها ساڵی ٢٠١٠... من ئه‌م هه‌ڤده‌ ساڵه‌ی دوایی، ڕاسته‌وخۆ و ناڕاسته‌وخۆ ئاگاداری ئه‌و چاوپێکه‌وتنانه‌م.

چۆن ئۆجه‌لانتان ناسی؟

من هیچ کات ئه‌ندامی په‌که‌که‌ نه‌بووم. به‌رپرسیاری ڕۆژهه‌ڵات و باشووری ڕۆژهه‌ڵاتی ده‌زگای ڕاوێژکاری زه‌وی و زار بووم. خوێندکارانی دواناوه‌ندیم به‌ڕێکخستن ده‌کرد. ئۆجه‌لانیش به‌ر له‌ ساڵی ١٩٨٠، بۆ کاری ڕێکخستن هاته‌ باشووری ڕۆژهه‌ڵات. ئه‌وکات ڕێکخراو و داموده‌زگای جۆراوجۆر پێکه‌وه‌ چاوپێکه‌وتنیان ئه‌نجام ده‌دا. ده‌یانویست منیش بۆ لای خۆیان ڕابکێشن. به‌مجۆره‌ ئۆجه‌لانم ناسی.

له‌ ئیمراڵی چاوتان پێی که‌وت؟

من ئاگاداری ئه‌و چاوپێکه‌وتنانه‌ بووم که‌ له‌ قۆناغی ئیمرالی و پێش ئیمرالیش له‌ ئارا دابوون. چاوپێکه‌وتنه‌کانی ده‌وڵه‌ت له‌گه‌ڵ ئۆجه‌لان، به‌ر له‌ هاتنی ئه‌و بۆ ئیمرالی ده‌ستیان پێکرد. له‌و چاوپێکه‌وتنانه‌دا ڕاسته‌وخۆ ئاماده‌ بووم که‌ له‌ سووریا ئه‌نجام ده‌دران. مانگی ژولای ٢٠١٠ سه‌ر له‌نوێ بوومه‌وه‌ بە به‌شێک له‌و چاوپێکه‌وتنانه‌.

ئه‌و لێژنانه‌ ده‌ناسن که‌ له‌گه‌ڵ ئۆجه‌لان چاوپێکه‌وتنیان ئه‌نجام داوه‌؟

به‌ڵێ...

به‌ چ شێوه‌یه‌ک ئێوه‌ ناوبژیوانیتان کردوه‌؟

من له‌ بۆچوونه‌ ستراتیژییه‌کاندا سه‌باره‌ت به‌ ڕووداو و پێشهاته‌ سیاسییه‌کان ناوبژیوان بووم. یانی دۆزینه‌وه‌ی بیرۆکه‌یه‌کی هاوبه‌ش له‌ نێوان ئۆجه‌لان و ده‌وڵه‌ت زیاتر په‌یوه‌ندی به‌ منه‌وه‌ هه‌بووه‌. له‌ نێوان ساڵانی ١٩٩٦ تاکوو ١٩٩٩، چه‌ندین جار له‌ نێوان ده‌وڵه‌ت و ئۆجه‌لاندا نامه‌ی زانیاریمان ئاڵوگۆڕ کرد. ساڵی ٢٠١٠ سه‌ر له‌نوێ که‌وتمه‌وه‌ نێوانیان و ئه‌م ناوبژیوانییه‌ تا مانگی دێسه‌مبەر به‌رده‌وام بوو. ئیتر دوای ئه‌مه‌ ئۆجه‌لان و ده‌وڵه‌ت ڕاسته‌وخۆ به‌ یه‌که‌وه‌ دانیشتنیان ئه‌نجام دا. هه‌ر بۆیه‌ چیتر پێویستی به‌ ناوبژیوانی من نه‌ده‌کرد.

پێشتر ده‌وڵه‌ت ڕاسته‌وخۆ له‌گه‌ڵ ئۆجه‌لان چاوپێکه‌وتنی ئه‌نجام دابوو؟

چاوپێکه‌وتن ئه‌نجام ده‌درا، به‌ڵام ئه‌وانه‌ی بێ ناوبژیوان ئه‌نجام ده‌دران، وه‌ک ئه‌وانی تر فره‌ ڕه‌هه‌ند و سیسته‌ماتیک و ئه‌نجام به‌خش نه‌بوون. بۆ نموونه‌ ڕه‌مه‌زانی ساڵی پار ئاگربه‌ستێکی زۆر گرنگ ڕاگه‌یه‌نرا. هه‌روه‌ها پار له‌ تورکیا ڕیفراندۆم کرا، ئینجا تورکیا به‌ره‌و هه‌ڵبژاردن چوو. سه‌یر بکه‌ن، ئه‌مانه‌ هه‌موویان له‌ سایه‌ی که‌شوهه‌وایه‌کی بێ پێکدادان هاتنه‌ ئاراوه‌.

ده‌وڵه‌ت داوای ده‌کرد چ شتێک به‌ ئۆجه‌لان بڵێن؟

ده‌وڵه‌ت گوتی: من ده‌گۆڕێم. ڕوانگه‌ و تێڕوانینم سه‌باره‌ت به‌ ماف و ویستی کورده‌کان ده‌گۆڕم. ڕۆڵ و ده‌وری من له‌مه‌ڕ ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست و هه‌روه‌ها په‌یوه‌ندییه‌کانم له‌گه‌ڵ یه‌کێتیی ئه‌وروپا گۆڕانی به‌سه‌ر دادێ. گۆڕانکاری هه‌ڵبژارده‌ی منه‌. به‌ڵام به‌ ته‌نیا گۆڕینی ئێمه‌ به‌س نییه‌. لایه‌نی به‌رامبه‌ریش پێویسته‌ بگۆڕدرێ.

ئه‌ی ئۆجه‌لان ده‌یویست ئێوه‌ چی به‌ ده‌وڵه‌ت بڵێن؟

ئه‌ویش داوای کرد ده‌وڵه‌ت دیموکراتیزه‌ بێ، واز له‌ سیاسه‌تی نکۆڵی کردن و ئاسیمیلاسیۆن بێنێ و ئۆپه‌ڕاسیۆنه‌کان ڕابگرێ. ئه‌م چاوپێکه‌وتنه‌ ناڕاسته‌وخۆیانه‌ی ئۆجه‌لان و ده‌وڵه‌ت به‌رهه‌می زۆر باشی به‌دواوه‌ بوو. ئۆجه‌لان ساڵی ١٩٩٨ ئاگربه‌ستی ڕاگه‌یاند. ساڵی ١٩٩٩ پاشه‌کشه‌ی به‌ هێزه‌کانی کرد بۆ ده‌ره‌وه‌ی سنوور. بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ستی کۆمه‌ڵگە نه‌وروژێ، ناوی په‌که‌که‌ی گۆڕی بۆ کاده‌ک. ڕایگه‌یاند چه‌ک وه‌ک ئامرازێک بۆ وه‌رگرتنی مافه‌کانی گه‌ل به‌کار ناهێنێ. له‌پێناو گۆڕینی خۆی و ڕێکخراوه‌که‌ی ئۆجه‌لان هه‌موو کارێکی کرد. چونکه‌ سه‌رجه‌م ئه‌م کردارانه‌، به‌رهه‌می ئیراده‌یه‌که‌ که‌ خوازیاری گۆڕان و گۆڕانکاری بوو. به‌ڵام له‌ ساڵی ٢٠٠٤ه‌وه‌ هێڵێکی تر هاته‌ ناو چاوپێکه‌وتنه‌کانه‌وه‌...

ئۆجه‌لان، به‌ر له‌ هێرشه‌که‌ی سیلڤان گوتی "به‌ره‌و هاوپه‌یمانییه‌ک ده‌ڕۆین که‌ مێژووی کورددا هاوتای نه‌بووه‌". مه‌به‌ست کام هاوپه‌یمانییه‌؟

باسی له‌وه‌ کرد له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌ت له‌ سێ بواردا پێکهاتوون. ڕێککه‌وتنی یه‌که‌م، دامه‌زراندنی ده‌سته‌ی ئاشتی. دووهه‌م، لایه‌نی ئه‌منی مه‌سه‌له‌که‌ یانی دابه‌زاندنی گه‌ریلا له‌ شاخ. ڕێککه‌وتنی سێهه‌میش داڕشتنه‌وه‌ی ده‌ستوورێکی نوێ... له‌ سه‌ر مه‌سه‌له‌ی دابه‌زاندنی گه‌ریلا له‌ شاخ، گه‌یشتنه‌ ڕێککه‌وتنێکی سه‌ره‌کی. دیاره‌ له‌ یه‌که‌م لێدوانی ئۆجه‌لاندا، وێده‌چوو ئه‌م ڕێککه‌وتنانه‌ له‌گه‌ڵ لێژنه‌ی ده‌وڵه‌ت واژۆ کرابن. پاش ئه‌وه‌ی ئۆجه‌لان گوتی واژۆم نه‌کردووه‌، هه‌ندێک به‌ له‌ز و به‌ز "خۆسه‌ری دیموکراتیک"یان ڕاگه‌یاند. ئه‌گینا ئۆجه‌لان ده‌یویست لانیکه‌م دوو ساڵی دیکه‌ له‌سه‌ر خۆسه‌ری دیموکراتیک گفتوگۆ بکرێ.

ویستی خۆسه‌ری دیموکراتیک هی که‌جه‌که‌ بوو که‌ ڕێکخراوی ژێر چه‌تری په‌که‌که‌یه‌ و له‌ لایه‌ن کۆنگره‌ی کۆمه‌ڵگای دیموکراتیک ده‌ته‌که‌وه‌ ڕاگه‌یه‌نرا. به‌ڵام دواتر، تێگه‌یشتن که‌ خۆشیان به‌ ته‌واوی په‌یان به‌ خۆسه‌ری دیموکراتیک نه‌بردووه‌. بۆچی وا به‌ په‌له‌ خۆسه‌ری دیموکراتیکیان ڕاگه‌یاند؟

پێیان وابوو له‌و ڕێککه‌وتنه‌ی ئۆجه‌لان باسی لێوه‌ ده‌کا، خۆسه‌ری دیموکراتیکی تێدا نه‌گونجێنراوه‌، بۆیه‌ وا کتوپڕ ڕایانگه‌یاند. جۆرێک له‌ بیرکردنه‌وه‌ دروست بوو که‌ "له‌ نێوان ئۆجه‌لان و ده‌وڵه‌ت کۆمه‌ڵێک ڕێککه‌وتن هه‌یه‌ و ئه‌م ڕێککه‌وتنانه‌، هیچ پێگه‌یه‌کی سیاسی بۆ کورده‌کان به‌ دواوه‌ نابێ". هه‌روه‌ها وەڵامێک ده‌بێ بۆ ئه‌وانه‌ی له‌ شاخ دێنه‌ خوار و ده‌پرسن "بۆچی له‌ چیا هاتیه‌ خوار"، ئه‌و کات ده‌ڵێن "ئێمه‌ خۆسه‌ری دیموکراتیکمان سه‌قامگیر کرد، ئێمه‌ ئه‌و ستاتۆیه‌مان بۆ کورد ده‌سته‌به‌ر کرد و له‌ به‌ر ئه‌مه‌ له‌ چیاکان هاتینه‌ خوار".

ئایا دابه‌زینی په‌که‌که‌ له‌ چیاکان، ‌ئه‌وه‌نده‌ به‌ هه‌ند وه‌رگیرابوو؟

له‌ لێدوانه‌کانی ئۆجه‌لانه‌وه‌ ئه‌مه‌مان بۆ ده‌رده‌که‌وێ. جارێک به‌ ئه‌ردۆغانی گوت "ئێوه‌ به‌س داخویانییه‌ک بده‌ن، به‌ هه‌فته‌یه‌ک گه‌ریلا له‌ چیاکان دێته‌ خوار". قه‌ندیلیش گوتی "هه‌تا پێگه‌یه‌کی سیاسیمان پێنه‌درێ، له‌ جێگه‌ی خۆمان ناجوڵێینه‌وه‌". ئه‌وانه‌ی چیا پێیان وابوو ئه‌م ڕێککه‌وتنه‌ سێکوچکه‌یه‌ی ئۆجه‌لان و ده‌وڵه‌ت به‌ قازانجی پێگه‌ی سیاسی کورد نییه‌ و ده‌وڵه‌ت فریویان ده‌دا. بۆیه‌ ده‌ستوبرد خۆسه‌ری دیموکراتیکیان ڕاگه‌یاند.

لێبه‌لێ ئۆجه‌لان خۆیشی له‌ دوا چاوپێکه‌وتنی له‌گه‌ڵ پارێزه‌ره‌کانی ڕاینه‌گه‌یاند که‌ ده‌وڵه‌ت ده‌مخاپێنێ؟

راسته‌ به‌ڵام ئه‌م قسه‌یه‌شی کرد "ئیتر به‌ره‌و هه‌ندێک ڕێککه‌وتن ده‌ڕۆین. تاکوو ١٥ی ژوئییه‌ شه‌ڕی ڕزگاریخوازی گه‌ل ناهێڵین". بڕوانن، لێره‌دا پێویسته‌ ئاماژه‌ به‌ خاڵێک بکرێ. ئه‌وه‌ی که‌ خۆسه‌ری دیموکراتیک به‌کام ڕێ و ڕێباز پیاده‌ ده‌کرێ، گرنگه‌. ئه‌گه‌ر به‌ شێوه‌یه‌کی دیموکراتیانه‌ گفتوگۆ له‌سه‌ر خۆسه‌ری دیموکراتیک بکرێ و ده‌ستورێکی نوێ دابڕێژرێ و تورکه‌کان و ئه‌و کوردانه‌ش قه‌ناعه‌تیان پێ بهێنری که‌ ده‌نگیان نه‌داوه‌ به‌ به‌ده‌په‌، ئه‌وا کێشه‌یه‌ک له‌ ئارا دانامێنێ. به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئه‌و خۆسه‌رییه‌ی ڕاگه‌یه‌نراوه‌، له‌ ڕێگه‌ی شه‌ڕی شۆڕشگێڕانه‌ی گه‌ل درێژه‌ به‌ مانه‌وه‌ی خۆی بدا، ئه‌وا ده‌بێته‌ سه‌ره‌تایه‌ک بۆ جیابوونه‌وه‌ی کورد و تورک.

باشه‌ خۆسه‌ری دیموکراتیک به‌ شێوازێکی دیموکراتیانه‌ ڕاگه‌یه‌نرا؟

نه‌خێر. خۆسه‌ری دیموکراتیک یانی درێژه‌دان به‌ خه‌باتی شۆڕشگێڕانه‌ی گه‌ل و به‌رده‌وامبوونی مه‌رگ. تۆ هه‌ندێک که‌س له‌وان ده‌کوژی و ئه‌وان هه‌ندێک که‌س له‌ تۆ ده‌کوژن. له‌ واتایه‌کی تیۆریدا، ئه‌مه‌ شه‌ڕێکی ناوخۆییه‌ و شانسی پاراستنی ئه‌م خۆسه‌رییه‌ له‌ ڕێگه‌ی شه‌ڕه‌وه‌ سفره‌. خۆسه‌ری دیموکراتیک، له‌ ڕێگه‌ی گفتوگۆ و ئه‌نجامێکی بڕواپێهێنه‌ر و پاڵپشت به‌ ده‌ستووری بنه‌ڕه‌تی جێبه‌جێ ده‌بێ به‌ڵام ڕاگه‌یاندنی خۆسه‌ری دیموکراتیک پاڵپشت به‌ خه‌باتی شۆڕشگێڕانه‌ی گه‌ل، ئه‌م وڵاته‌ ڕاکێشی ئازاری گه‌وره‌ ده‌کا و به‌رده‌وامیش نابێ.

هێڵی په‌که‌که‌ / که‌جه‌که‌ / ده‌ته‌که‌ و به‌ده‌په‌ خۆسه‌ری دیموکراتیکیان ڕاگه‌یاند. ئه‌م ڕێکخراوانه‌ هه‌موویان له‌ لایه‌ن ئۆجه‌لانه‌وه‌ دروست کراون. هێزی سه‌ره‌کی کارتێکه‌ر له‌سه‌ر که‌جه‌که‌ کام هێزه‌؟

بێگومان قه‌ندیله‌.

ئۆجه‌لان باس له‌ کۆتایی هاتنی خه‌باتی شۆڕشگێڕانه‌ی گه‌ل ده‌کا، به‌ڵام وێده‌چی قه‌ندیل به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ به‌و هێرشانه‌ی دوایی ئه‌و خه‌باته‌ی ده‌ست پێکردبێته‌وه‌؟

ئۆجه‌لان ده‌ڵێ "چی تر پێویست به‌ شه‌ڕی شۆڕشگێڕانه‌ی گه‌ل ناکا. کۆتاییمان به‌م شێوازه‌ هێناوه‌"، به‌ڵام ڕفاندنی چه‌ند سه‌ربازێک، هه‌ڵگیرساندنی شه‌ڕ له‌ هه‌ندێک شوێن، هێرشکردنه‌ سه‌ر پۆلیس و ده‌زگا سه‌ربازییه‌کان له‌ ناو شاره‌کان و ڕووداوی سیلڤان، سه‌ر له‌نوێ ده‌ستپێکردنه‌وه‌ی شه‌ڕی شۆڕشگێڕانه‌ی گه‌له‌. ئێستا ده‌بینین که‌ ئه‌م پێکدادانانه‌ به‌ شێوه‌یه‌کی چاوه‌ڕواننه‌کراو په‌ره‌ ده‌ستێنن.

ئۆجه‌لان باسی له‌ سێ ڕێککه‌وتن و هه‌روه‌ها دروستبوونی شۆڕای ئاشتی کردبوو. ئایا دوابه‌دوای هێرشه‌که‌ی سیلڤان ئه‌م ڕێککه‌وتنانه‌ هه‌ر به‌رده‌وامن؟

له‌ ڕوانگه‌ی تیۆرییه‌وه‌ به‌ڵێ... بڕوانن، به‌ریتانیا و IRA گه‌وره‌ترین ڕێککه‌وتنی مێژووییان مۆر کرد له‌ کاتێکدا چالاکی زۆر هۆڤانه‌یان دژی یه‌کتری ئه‌نجام ده‌دا. ڕێککه‌وتنه‌که‌، سه‌ره‌ڕای کوژرانی ٢٩ که‌س و چالاکی مه‌ترسیدار، هه‌ڵنه‌په‌سێردرا. چونکه‌ هه‌ندێک که‌س له‌ قۆناغی ئاشتیدا به‌م چالاکییانه‌ ده‌یانه‌وێ بارگرژی دروست بکه‌ن. بۆیه‌ پێویسته‌ له‌پێناو به‌رده‌وامی ڕێککه‌وتنه‌کانی نێوان ئۆجه‌لان و ده‌وڵه‌ت و پراکتیزه‌کردنیان، زیاتر هه‌وڵ بدرێ. ئه‌وه‌ی ڕاستی بێ، هه‌ر کاتێک له‌ پرسی کورد دا شتێکی ئه‌رێنی ڕووی دابێ یان ویستبێتی ڕوو بدا، ڕووداوێکی ناخۆش هاتۆته‌ ئاراوه‌ و کۆمه‌ڵگەی شۆک کردووه‌. ئۆجه‌لان، ٨ی ژوئییه‌ باسی له‌ سێ ڕێککه‌وتنی گرنگ کرد، ١٤ی ژوئیه‌ له‌ سیلڤان ئه‌و ڕووداوه‌ ناخۆشه‌ ڕووی دا. ڕووداوی سیلڤان زه‌برێکی گه‌وره‌ی له‌ ئاشتی دا. پێویسته‌ لێپرسینه‌وه‌ له‌سه‌ر ئه‌م دۆخه‌ بکرێ.

په‌که‌که‌ ڕووداوه‌که‌ی سیلڤانی گرته‌ ئه‌ستۆ. فه‌رمانده‌ی هه‌ره‌ پایه‌به‌رزی په‌که‌که‌ جه‌میل بایک ڕاشکاوانه‌ داکۆکی له‌ ڕووداوه‌که‌ ده‌کا. به‌ڕای ئێوه‌، پێویسته‌ له‌ کام ڕوانگه‌وه‌، لێپرسینه‌وه‌ له‌ ڕووداوی سیلڤان بکرێ؟

مانگی مه‌ی ١٩٩٣یش که‌ ٣٣ سه‌رباز کوژران، ڕووداوێکی به‌و شێوه‌یه‌ ژیاین. په‌که‌که‌، چالاکییه‌که‌ی گرته‌ ئه‌ستۆ. به‌ڵام دواتر ڕایانگه‌یاند که‌ چه‌ته‌کانی ناو ڕێکخستن ئه‌و کاره‌یان کردوه‌. ئێستا نابێ ڕێگه‌ بده‌ین پاش سێ ساڵی تر، که‌سانێک بڵێن "هه‌ندێک چه‌ته‌ی ناوخۆ ئه‌و کاره‌یان کرد".

ئایا پاش ڕووداوه‌که‌ی سیلڤان، چاوپێکه‌وتنه‌کان به‌رده‌وام ده‌بن؟

به‌ڵێ. له‌وانه‌یه‌ له‌ ناو ده‌وڵه‌ت و له‌ ناو په‌که‌که‌ش، که‌سانێک هه‌بن نه‌یانه‌وێ ئه‌م پرسه‌ چاره‌سه‌ر بێ. به‌ڵام، ده‌بێ بزانین ناوی هه‌ره‌ گرنگ له‌ په‌که‌که‌دا ئۆجه‌لانه‌. له‌ناو په‌که‌که‌دا، که‌سێک به‌دی ناکرێ ڕاسته‌وخۆ دژی ئۆجه‌لان ڕاست بێته‌وه‌‌.

ته‌نانه‌ت گرووپی ئه‌نقه‌ره‌ش واته‌ که‌سانی وه‌ک جه‌میل بایک و مسته‌فا قه‌ره‌سوو که‌ توندڕه‌ون؟

هه‌ر هه‌موویان. تاکه‌ به‌ڕێوه‌به‌ر حاڵی حازر ئۆجه‌لانه‌. هه‌ر که‌س هه‌ر کارێکی بیکا، به‌ ناوی ئه‌وه‌وه‌ ده‌یکا. خۆسه‌ری دیموکراتیک به‌ناوی ئۆجه‌لان ڕاگه‌یه‌نرا.

به‌ڵام هه‌ندێک کاربه‌ده‌ستی پایه‌به‌رزی په‌که‌که‌ وه‌ک جه‌میل بایک و مسته‌فا قه‌ره‌سوو، سه‌رپێچی له‌ مۆڵه‌تی بێ چالاکی ده‌که‌ن که‌ له‌ لایه‌ن ئۆجه‌لانه‌وه‌ ڕاگه‌یه‌نرا. ئۆجه‌لان ده‌ڵێ شه‌ڕی ڕزگاریخوازی و دیموکراسیخوازی گه‌ل ته‌واو بوو، به‌ڵام ئه‌وان شه‌ڕه‌که‌ سه‌ر له‌ نوێ ده‌ست پێده‌که‌نه‌وه‌. ئایا ئه‌مانه‌، سه‌رجه‌میان نیشانه‌ی ئه‌وه‌یه‌ ئۆجه‌لان به‌ سه‌ر په‌که‌که‌دا زاڵه‌؟

بڕوانن... به‌ ڕووداوی سیلڤانیشه‌وه‌، هه‌موو ئه‌وانه‌ ناوی ئۆجه‌لان به‌کار ده‌هێنن. به‌ هه‌ڵه‌ لێم تێمه‌گه‌ن... دوو په‌رانتێز ده‌که‌مه‌وه‌ "وه‌ک چۆن ئه‌مڕۆکه‌ له‌ تورکیا هه‌موو ئاتاتورکچین... هه‌موو به‌ گوێره‌ی خۆیان ئاتاتورکچێتی ده‌که‌ن.. هه‌موو به‌ ناوی ئاتاتورکه‌وه‌ لێدوانی جیاواز جیاواز ده‌ده‌ن"، له‌ناو په‌که‌که‌شدا هه‌ر که‌سه‌ و شڕۆڤه‌ی خۆی هه‌یه‌ بۆ ئۆجه‌لان. هه‌ر مرۆڤه‌ و به‌ گوێره‌ی خۆی چاوه‌ڕوانی له‌ په‌که‌که‌ هه‌یه‌. بۆیه‌ هه‌ر که‌س له‌ تێڕوانینی خۆیه‌وه‌ ده‌ڕوانێته‌ لێدوانه‌کانی ئۆجه‌لان و به‌ گوێره‌ی خوێندنه‌وه‌ی خۆیان ده‌جوڵێنه‌وه‌.

ڕفاندنی دوو سه‌رباز له‌ لایه‌ن په‌که‌که‌ و هێرشه‌که‌ی سیلڤان، چۆن کاریگه‌رییه‌کیان له‌سه‌ر وتوێژه‌کانی ده‌وڵه‌ت و ئۆجه‌لان هه‌بوو؟

کارێگه‌ری نه‌رێنیان هه‌بوو... هێشتا له‌ ناو ده‌وڵه‌تدا تاقمێک هه‌ن که‌ پێیان وایه‌ له‌ ڕێگه‌ی سه‌ربازییه‌وه‌ ده‌گه‌نه‌ ئه‌نجامێک. بۆ نموونه‌، له‌و شوێنانه‌ی پێکدادان له‌ ئارادا نییه‌، گه‌ریلا ده‌کوژن. به‌ هه‌مان شێوه‌، له‌ ناو په‌که‌که‌شدا که‌سانێک هه‌ن له‌ هه‌وڵی ئه‌وه‌ دان ئۆپه‌راسیۆنه‌کان به‌رفراوانتر بن. چالاکی ده‌که‌ن و خه‌ڵک ده‌ڕفێنن.. به‌مشێوه‌یه‌ چه‌قبه‌ستبوونێکی سه‌یر دووباره‌ ده‌بێته‌وه‌. له‌گه‌ڵ ده‌سپێکردنی ئۆپه‌راسیۆنه‌کاندا ده‌ڵێن "سوپا هه‌وڵی له‌ناو بردنمان ده‌دا. چی بکه‌ین، ناچارین به‌رگری له‌ خۆمان بکه‌ین." بێگومان ئه‌مه‌ گوشار ده‌خاته‌ سه‌ر ئیمرالی. دوابه‌دوای ئه‌مانه‌ش، ئارگۆمێنتێک سه‌رهه‌ڵده‌دا که‌ به‌ که‌یفی هه‌موو لایه‌که‌.

چۆن؟

ده‌ڵێن "به‌هۆی ئه‌وه‌ی کێشه‌کان چاره‌سه‌ر ناکرێن، ئه‌م ڕووداوانه‌ ده‌قه‌ومێن. له‌ نه‌بوونی چاره‌سه‌ریدا، گه‌ریلا و سه‌رباز ده‌مرن." نه‌خێر، ئه‌مانه‌ له‌ بێ چاره‌سه‌ری نایه‌نه‌ ئاراوه‌. به‌ڵکو کۆمه‌ڵێک هه‌ڵوێستی ئیرادی هه‌ن.

گه‌لۆ ده‌وڵه‌ت وا بیر ده‌کاته‌وه‌ که‌ ئۆجه‌لان ئیتر کاریگه‌ریی به‌ سه‌ر په‌که‌که‌دا نه‌ماوه‌؟

نه‌خێر، وا بیر ناکاته‌وه‌. نابێ وا بیر بکاته‌وه‌. چونکه‌ ئه‌مه‌ ڕاست نییه‌. ئۆجه‌لان که‌سێکی ژیره‌ و ته‌نیا ئه‌و ده‌توانێ تورکه‌کان قایل بکا بۆ ئه‌وه‌ی کێشه‌ی کورد چاره‌سه‌ر بکه‌ن. که‌سێکه‌ ده‌توانێ له‌ ساتی چاوه‌ڕواننه‌کراودا بڕیاری پێچه‌وانه‌ ده‌ربکا.

له‌ کاتێکدا ئۆجه‌لان له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌ت له‌ وتووێژ دایه‌، په‌که‌که‌ بۆچی دوو سه‌رباز ده‌ڕفێنێ و هێرش ده‌کاته‌ سه‌ر سیلڤان؟

هه‌موو ئه‌وانه‌ له‌ ژێر سه‌ری ئێرانه‌وه‌ن. ئێران پلانی زۆر چه‌په‌ڵ داده‌ڕێژێ. ئێران ئێستا له‌ نێو پیاوه‌کانی خۆی له‌ کوردستانی عێراق ئه‌م بانگه‌شه‌یه‌ بڵاو ده‌کاته‌وه‌. ده‌ڵێ "تورکیا به‌ ئێرانی گوتووه‌ بڕۆ قه‌ندیل بۆردومان بکه‌". ئه‌گه‌ر تۆ له‌ جیاتی په‌که‌که‌ بی و بڕوا به‌مه‌ بێنی، چی ده‌که‌ی؟ ده‌ڕوێت و له‌گه‌ڵ دوژمنی سه‌ره‌کی واته‌ ئێران ده‌که‌ویته‌ دانوستانه‌وه‌ و له‌ ئێران نزیک ده‌بیته‌وه‌.. بڕوانن... ١٤ی ژوئییه‌ کۆنگره‌ی کۆمه‌ڵگەی دیموکراتیک، خۆسه‌ری دیموکراتیکی ڕاگه‌یاند. هه‌مان ڕۆژ له‌ سیلڤان ٢٠ که‌س کوژران. چه‌ند کاتژمێر دواتر، به‌ره‌به‌یانی ١٥ی ژوئیه‌، ئێران به‌ بیانووی په‌ژاک که‌ ساڵێکه‌ هیچ چالاکییه‌کی ئه‌نجام نه‌داوه‌، هه‌وڵیدا قه‌ندیل داگیر بکا. باشه‌، ئه‌و هه‌فته‌یه‌ چ قه‌وما؟ ٨ی ژووئیه‌ تا ١٤ ژوئیه‌ له‌ تورکیا چ ڕووی دا؟

چ ڕووی دا؟

ئایا تورکیا ئۆپه‌راسیۆنێکی گه‌وره‌ی ئه‌نجام دا؟ یاسایه‌کی نوێ دژی کورده‌کان داڕێژرا؟ نه‌خێر، به‌پێچه‌وانه‌وه‌ ده‌ستورێکی نوێی دیموکراتییانه‌ زیاتر و زیاتر مشتومڕی له‌سه‌ر کرا. ئاکه‌په‌ و به‌ده‌په‌، سه‌باره‌ت به‌ گه‌ڕانه‌وه‌ی په‌رله‌مانتاره‌ سه‌ربه‌خۆکان بۆ په‌رله‌مان هه‌نگاوی ئه‌رێنیان به‌رز کرده‌وه‌. ئۆجه‌لان گوتی "له‌ پێناو دامه‌زراندنی ده‌سته‌یه‌کی ئاشتی ده‌وڵه‌ت ڕێککه‌وتووه‌". به‌ڵام بۆچی ئه‌و مرۆڤانه‌ ڕفێنران؟ بۆچی ڕووداوه‌که‌ی سیلڤان قه‌ومی؟ خۆ له‌ تورکیا هیچ شتێکی نه‌رینی نه‌هاتبوه‌ ئاراوه‌... له‌و هه‌فته‌یه‌دا، ویلایه‌ته‌ یه‌کگرتوه‌کانی ئه‌مریکا، دژی ده‌سه‌ڵاتدارێتی ئه‌سه‌د له‌ سووریا هه‌ڵوێستێکی زۆر ئاشکرای نواند. له‌ تورکیاش به‌ ده‌نگێکی به‌رز، هه‌مان هه‌ڵوێست نیشان درا. ئێران هێرشی کرده‌ سه‌ر قه‌ندیل و له‌ نێو داروده‌سته‌که‌ی خوێ و لایه‌نه‌کانی کورددا وای بڵاو کرده‌وه‌ که‌ ئه‌وه‌ تورکیایه‌ قه‌ندیل ده‌کوتێ. دواجار دوران کاڵکان گوتی "له‌ ڕاستیدا ئه‌وه‌ ئێران نییه‌ هێرش ده‌کاته‌ سه‌ر ئێمه‌، به‌ڵکوو تورکیایه‌ هێرش ده‌کا."

به‌ڕای ئێوه‌ ئێران ده‌یه‌وێ چی بکا؟

له‌ ڕاستیدا، ئێران ده‌یه‌وێ قه‌ندیل به‌ بارمته‌ بگرێ و ده‌یه‌وێ قه‌ندیل له‌گه‌ڵ خۆی هاوده‌نگ بکا. ئه‌و ڕۆژه‌ی ئۆجه‌لان گوتی "کۆتایی به‌ شه‌ڕی شۆڕشگێڕانه‌ی گه‌ل دێنین"، ئێران هێرشی کرده‌ سه‌ر قه‌ندیل. ئه‌مه‌ به‌ ڕێکه‌وت نییه‌. چونکه‌ له‌و سێ ڕێککه‌وتنه‌ سه‌ره‌کییه‌ی ئۆجه‌لان باسی لێوه‌ ده‌کا، یه‌کێکیان په‌یوه‌ندی به‌ پاشه‌کشه‌ی هێزه‌کانی په‌که‌که‌ هه‌یه‌ بۆ ده‌ره‌وه‌ی سنوور. ئێسته‌ ئه‌گه‌ر قه‌ندیل له‌ ژێر تۆپبارانی ئێران دابێ، گه‌ریلا چۆن بۆ ده‌ره‌وه‌ی سنوور ده‌کشێته‌وه‌؟

له‌ دوا چاوپێکه‌وتنیدا له‌گه‌ڵ پارێزه‌رانی، ئایا ئۆجه‌لانیش نه‌یگووت له‌ پشت په‌رده‌ی ئه‌م هێرشه‌ی ئێرانه‌وه‌، تورکیا هه‌یه‌؟

زانیاری وردی به‌ ده‌ست ناگا... خۆی ئه‌مه‌ کێشه‌یه‌کی سه‌ره‌کییه‌. ئه‌گه‌ر زانیاری ورد به‌ ده‌ست ئۆجه‌لان گه‌یشتبا، ئۆجه‌لان کاردانه‌وه‌یه‌کی وا توندی نیشان نه‌ده‌دا.

به‌رده‌وام ده‌گوترێ که‌ که‌سانی وه‌ک جه‌میل بایک و دوران کاڵکان له‌ ‌هێڵی ئێران نزیکن. ئه‌مه‌ تا چه‌ند ڕاسته‌.

به‌ گشتی خۆیان نزیک له‌ ئێران ڕاده‌گرن. یان ڕاست تر وایه‌ بڵێین، وا زانراوه‌. ئه‌گه‌ر ڕێکخراوێک له‌ ناو چه‌ندین ده‌وڵه‌تدا کاری ڕێکخستن بکا، بیه‌وێ و نه‌یه‌وێ له‌ په‌یوه‌ندیی دوور و نزیک داده‌بێ له‌گه‌ڵ ئه‌و ده‌وڵه‌تانه‌. سه‌یر که‌ن... ئێران یه‌که‌مجار هێرش ده‌کاته‌ سه‌ر قه‌ندیل. ته‌نیا هێرش ناکاته‌ سه‌ر په‌ژاک، به‌ڵکو هێرش ده‌کاته‌ سه‌ر ناوچه‌ی خواکورکیش که‌ په‌که‌که‌ی لێیه‌. له‌ ڕاستیدا ئێران ده‌یه‌وێ، دوای پاشه‌کشه‌ی ئه‌مریکا له‌ عێراق، له‌ هه‌رێمه‌ شیعه‌ نشینه‌کان ده‌سه‌ڵاتی خۆی بسه‌پێنێ و هه‌میش له‌ ڕه‌وتی ڕووداوه‌کانی سووریا دوا نه‌مێنێ. ئه‌مه‌ش له‌ ڕێگه‌ی ئه‌و که‌سانه‌وه‌ ده‌کا که‌ له‌ خۆیه‌وه‌ نزیکن. به‌ کورتی، سه‌رجه‌م ئه‌و ڕووداوانه‌ی ئاماژه‌م پێکردن، له‌ ژێر کاریگه‌ریی ئێراندا ڕوویان دا. سووریا زۆر گرنگه‌. ئه‌گه‌ر سووریا بڕووخێ، ئێرانیش ده‌ڕووخێ!

سه‌رچاوه‌: ڕۆژنامه‌ی ته‌ڕه‌ف