دیمانە: سەلاحەدین بایەزیدی
لە ڕۆژەکانی ١٧ و ١٨ی نۆڤامبری ٢٠١٢، لە شاری پراگی پایتەختی چیک، کۆبوونەوەیەکی دوو ڕۆژە لە ژێر ناونیشانی ''یەکگرتن لەپێناو دیموکراسی'' بە بەشداری لایەن و کەسایەتیە جۆراوجۆرەکانی ئۆپۆزۆسیۆنی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بەڕێوە چوو.
لەو کۆنفڕانسەدا کە ڕۆژی شەممە (١٧ نۆڤامبر) دەستی پێکرد، باس لە بابەتگەلی وەک گفتوگۆی میللی، هەڵبژاردنی ئازاد و کەمینەکان کرا و ڕۆژی یەکشەممە (١٨ی نۆڤامبر)، کۆنفڕانس کۆتایی بە کارەکانی هێنا.
بەڵام بەیانی کۆتایی ئەو کۆنفرانس بۆتە مایەی ناڕەزایی چالاکانی سیاسی کورد و تەنانەت بەشداربووانی کۆنفڕانسەکەش. بەیاننامەکە وەک ئەوەی کۆنفرانس پەیام و ئامانجێکی دیکەی نەبووبێ، زیاتر باس لە شارستانیەت و پاراستنی یەکپارچەیی ئێران دەکا و هەندێک لە چاودێرانی سیاسی پێیان وایە بەشداربووانی کورد فێڵیان لێکراوە و بە دەستی بە تاڵ لە کۆنفڕانس گەڕاونەتەوە.
کاوە ئاهەنگەری ئەندامی کۆمیتەی ناوەندی حزبی دیموکراتی کوردستان و بەرپرسی پەیوەندییە ئێرانیەکانی ئەو حزبە ناوهرۆکی کۆنفرانسهکهو ئهو بابهتانهی لەوێ کهوتنه بەر باس و موناقشه، بە پۆزەتیڤ دەبێنێ و دەڵێ ''ههڵبهت ئەوە نه بهمانای تهئیدکردنی ههرچی لهوێدا کووتراوه، بهڵام ئهوهی که کهش و ههوایهک دێته ئاراوه که ههموولایهک ڕاشکاوانه بیروبۆچوونی خۆیان دهردهبڕن، زۆر باشه. دهتوانم بلێم که لهو دوو ڕۆژهدا دیالۆگێکی به نرخ له ئارادا بوو.''
سەبارەت بە بەیانی کۆتایی کۆنفڕانس، کاوە ئاهەنگەری پێی ڕاگەیاندین ''بهیانی کۆتایی نهک له ماوهی ئهو دوو ڕۆژهدا هیچ باسێکی لێ نهکرا، بهڵکوو له پڕێکدا و له چهند دهقهی کۆتاییدا خوێنرایەوە و تهنانهت لهبهر نهبوونی کات دهرفهتی ئهوه نهدرا که قسهی لهسهر بکرێ. ههروهها به پێچهوانهی ئهوه که نووسراوه به پهسندی زۆرینهی بهشداربوان گهیشتووه، به دوای خوێندنهوهی بهیانهکه کۆمهلێک له بهشداربوانی کۆنفرانسهکه نارهزایهتیی خۆیان به نیسبهت بهیانهکه دهربڕی و یهک لهوان من و هاورێ گوڵاله شهڕهفکهندی نارهزایهتی خۆمان به نیسبهت بلاوکردنهوهی ئهم بهیانییهیه به ناوی بهشدارانهوه دهڕبڕی و کووتیشمان ئێوه دهتوانن به نێوی ههیئهتی بهڕێوهبهریییه بڵاوی بکهنهوه.''
کاوە ئاهەنگەری و گوڵاڵە شەڕەفکەندی لە یەکەم کاردانەوەدا بەرامبەر بە ڕاگەیەندراوی کۆتایی کۆنفرانس، ئەمڕۆ سێ شەممە (٢٠ی نۆڤامبر) ڕوونکردنەوەیەکی نووسراویشیان بڵاو کردەوە، لە ڕوونکردنەوەکەدا جەخت لەسەر ئەوە دەکەنەوە کە ''دەقی بڕیارنامەی کۆتایی ئەو کۆنفڕانسە، نیشاندەری ڕاوبۆچوونی هەموو ئەو کەسانە نییە کە لەو کۆبوونەوەیەدا بەشدار بوون و لە لایەن هەمووانەوە پەسند نەکراوە.''
کۆنفرانسی پراگ، درێژەی کاری کۆنفڕانسەکانی ستوکهۆڵم و برۆکسێل و دەوری سێهەمی دانیشتنەکانی یەکگرتن لە پێناوی دێموکراسی بۆ ئێران بوو. کاوە ئاهەنگەری دەربارەی جیاوازی و ئەزموونەکانی ئەم کۆنفرانسە لەگەڵ ئەوانی پێش خۆی دەڵێ ''له کۆنفرانسی ستۆکهۆڵم زۆرتر ههندێک تهوهری گشتی وهک بنهما باسکراوه، بۆ وێنە: مافی مرۆڤ، دێموکراسی و هتد. له کۆنفرانسی بروکسێل زۆرتر تهئکید له سهر داڕشتنی پرۆسهکه و تێزی ههڵبژاردنی ئازاد و تهجرووبهی وڵاتانی دیکه و هتد کرا. لە کۆنفرانسی پراگ که زیاتر له ١٢٠ کهس تێیدا بهشدار بوون، کۆمهلێک تهوهری دیکه هاتنه بهرباس که یهک لهوان مهسهلهی ''میللی- قهومی'' بوو . بۆیه پێموایه که کۆنفرانسی پراگ بۆ ئێمه وهک کورد گرینگی خۆی ههبوو. ههر سێ کۆنفرانسهکهش له ژێر ناوی '' یهکێتی بۆ پێشڤهچوونی دێموکراسی'' بهرێوه چووه.''
لە دەستووری کاری کۆنفرانسدا جەخت لەسەر 'ڕەتکردنەوەی هێرشی سەربازی و دەرەکی' کرایەوە، بەڵام ئەحزابی کوردی بەشداربوو، لە هەڵوێستی سیاسی ڕۆژانەیاندا بەو شێوەیەش دژایەتی هێرشی سەربازی ناکەن، ئاخۆ ئەمە جۆرێک پارادۆکس نییە؟ ئەندامی کۆمیتەی ناوەندی حزبی دیموکراتی کوردستان، کاوە ئاهەنگەری لە وەڵامی ئەم پرسیارەدا پێی وایە ''دژایهتی نهکردن لهگهڵ هێرشی سهربازی و دهرهکی لهگهڵ ڕهتکردنهوهی، یهک نین. ئێمه وهک کورد بۆچوون و ڕوانین و مێتۆدی سیاسیی خۆمان ههیه و ئهوانیش واته ناوهندگهرایان یان دهتوانم بڵێم بهڕێوهبهرانی کۆنفرانسهکهش بۆچوونی خۆیان ههیه. ئهساسهن ئهم نوکتهیه نهبوو به تهوهری باس و پێشتریش له دهستووری کاردا نهگوونجێندرابوو. بهڵام به گشتی ئێمه وهک حێزبی دێموکراتی کوردستان بانگهشه بۆ هێرشی نیزامی لایهنی دهرهکی بۆ سهر ئێران ناکهین.''
کاوە ئاهەنگەری لە یەکەم دانیشتنی دووهەم ڕۆژی کۆنفڕانسی پراگدا، وتارێکی پێشکەش کرد و باسی لە دیموکراسی لە ئێران و ڕێگەکانی بەدیهێنانی دیموکراسی کرد. ئاهەنگەری لە بەشێکی وتارەکەیدا ئاماژەی بەوە کرد ڕیفراندۆم و گەڕانەوە بۆ ڕای گشتی جۆری تەمبەڵی دیموکراسییە و پێی وابوو گونجاوترین جۆری دیموکراسی، دیموکراسی ڕێککەوتن و بەشدارییە.
لەمبارەوە زیاتر دوا: ''له وڵاتێکی فره نهتهوه یان جۆراوجۆردا چ له ڕووی زمانی و چ له ڕووی ئایینی، که پێکهاتهیهکی ڕهنگاورهنگی ههیه، باشتر وایه که کێشه سیاسیهکان له ڕێگای دیالۆگ و ڕێککهوتنهوه چارهسهر بکرێن نهک پهنا بردن بۆ ڕای گشتی له ئاستی وڵاتدا. بۆ وێنه ئهگهر له ئێران جۆری سیستهمی سیاسی داهاتوو بخرێته دهنگدانهوه- له ئاستی سهراسهریدا- دیاره مۆدێلی دڵخوازی کوردهکان دهنگی زۆرینه ناهێنێتهوه. به تایبهت له مێژووی هاوچهرخی ئێراندا پێشینهی ستهمی نهتهوایهتی و مهزهبی بووه و ههیه، له لایهکی دیکهوه ڕێفراندۆم ئاستی بهشداری چالاکانه و بهردهوامی شارۆمهندان له کێشه سیاسییهکاندا کهم دهکاتهوه. بۆیه پێموایه که دێموکراسی ڕێککهوتن و بهشداری (توافقی و مشارکتی) گونجاوترین جۆری دێموکراسییه بۆ ئێران ههتا دێموکراسی زۆرینه. بهشێک له ئێرانییهکان باس له ڕێفرامدۆم بۆ ههڵبژاردنی جۆری سیستهمی سیاسی دهکهن، بهڵام به باوهڕی من کورد نابێ بهشداری وهها ڕێفراندۆمێک بێ. له لایهکی دیکهوه ئێران پێشینه و تهجرووبهی دێموکراسی نییه، دیالۆگ و گفتوگۆش جهوههری دێموکراسییه، باشتر وایه که پهره به دیالۆگ بدرێ و لهو ڕێگایهوه کێشهکان چارهسهر بکرێن.''
لە وەڵامی ئەو ڕەخنەیەدا کە گۆیا بەشداربووانی کورد و بە تایبەت نوێنەرانی حزبەکان ئازایانە باسیان لە پرسی نەتەوەیی نەکردووە و لەمڕوەوە نەیانتوانیوە گوتاری زاڵی کۆنفڕانسەکە بگۆڕن، کاوە ئاهەنگەری گوتی ''نازانم مهبهست له ئازایانه چیه! کوردهکان بیروبۆچوونی خۆیان به شهفافی دهڕبڕیوه و داکۆکیان له ڕای خۆیان کردووه. به باوهڕی من ئیستدلال و قسهو باسی کوردهکان بێ نهتیجه نهبووه. دیاره نابێ چاوهڕوانی ئهوهمان ههبێ که به یهک دوو کۆنفرانس نێوان و نامۆییهکی لهمێژینه که له نێو ئێرانییهکاندا ههیه، کۆتایی پێ بێ و ئهوان بێنه سهر باوهڕی ئێمه. به باوهڕی من به جێگای چاوهڕوانیی له به قهناعهت گهیاندن و گۆڕینی باوهڕ و بۆچوونی یهکتر، باشتر وایه که بیر له داڕژتنی چۆن پێکهوه ژیانی جۆراوجۆرییهکان بین.''
لە وتوێژەکەمدا لەگەڵ کاوە ئاهەنگەری مەسەلەی ڕێگەنەدانی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان و قسەکانی مێهران بەراتی سەبارەت بە پەژاک و پەکەکەشمان خستە بەر باس. بە کورتی گوتی ''پێموانیه که لایهنه ئێرانییهکان کێشهیهکیان لهمهڕ بهشداریکردنی کۆمهلهی زهحمهتکێشانی کوردستان لهو کۆنفڕانسهدا بووبێت و هیوادارم که له کۆنفرانسی ستۆکهۆڵمی ٢ ههموو حیزب و ڕێکخراوه کوردییهکان بتوانن تێیدا بهشدار بن. دوکتور بهراتی بۆچوونی خۆی لهسهر هێزه کوردستانییهکان ههیه و هیچ پێوهندی به حیزبهکانی دیکه کوردستانی نیه.''
لە ڕۆژەکانی ١٧ و ١٨ی نۆڤامبری ٢٠١٢، لە شاری پراگی پایتەختی چیک، کۆبوونەوەیەکی دوو ڕۆژە لە ژێر ناونیشانی ''یەکگرتن لەپێناو دیموکراسی'' بە بەشداری لایەن و کەسایەتیە جۆراوجۆرەکانی ئۆپۆزۆسیۆنی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بەڕێوە چوو.
لەو کۆنفڕانسەدا کە ڕۆژی شەممە (١٧ نۆڤامبر) دەستی پێکرد، باس لە بابەتگەلی وەک گفتوگۆی میللی، هەڵبژاردنی ئازاد و کەمینەکان کرا و ڕۆژی یەکشەممە (١٨ی نۆڤامبر)، کۆنفڕانس کۆتایی بە کارەکانی هێنا.
بەڵام بەیانی کۆتایی ئەو کۆنفرانس بۆتە مایەی ناڕەزایی چالاکانی سیاسی کورد و تەنانەت بەشداربووانی کۆنفڕانسەکەش. بەیاننامەکە وەک ئەوەی کۆنفرانس پەیام و ئامانجێکی دیکەی نەبووبێ، زیاتر باس لە شارستانیەت و پاراستنی یەکپارچەیی ئێران دەکا و هەندێک لە چاودێرانی سیاسی پێیان وایە بەشداربووانی کورد فێڵیان لێکراوە و بە دەستی بە تاڵ لە کۆنفڕانس گەڕاونەتەوە.
کاوە ئاهەنگەری ئەندامی کۆمیتەی ناوەندی حزبی دیموکراتی کوردستان و بەرپرسی پەیوەندییە ئێرانیەکانی ئەو حزبە ناوهرۆکی کۆنفرانسهکهو ئهو بابهتانهی لەوێ کهوتنه بەر باس و موناقشه، بە پۆزەتیڤ دەبێنێ و دەڵێ ''ههڵبهت ئەوە نه بهمانای تهئیدکردنی ههرچی لهوێدا کووتراوه، بهڵام ئهوهی که کهش و ههوایهک دێته ئاراوه که ههموولایهک ڕاشکاوانه بیروبۆچوونی خۆیان دهردهبڕن، زۆر باشه. دهتوانم بلێم که لهو دوو ڕۆژهدا دیالۆگێکی به نرخ له ئارادا بوو.''
سەبارەت بە بەیانی کۆتایی کۆنفڕانس، کاوە ئاهەنگەری پێی ڕاگەیاندین ''بهیانی کۆتایی نهک له ماوهی ئهو دوو ڕۆژهدا هیچ باسێکی لێ نهکرا، بهڵکوو له پڕێکدا و له چهند دهقهی کۆتاییدا خوێنرایەوە و تهنانهت لهبهر نهبوونی کات دهرفهتی ئهوه نهدرا که قسهی لهسهر بکرێ. ههروهها به پێچهوانهی ئهوه که نووسراوه به پهسندی زۆرینهی بهشداربوان گهیشتووه، به دوای خوێندنهوهی بهیانهکه کۆمهلێک له بهشداربوانی کۆنفرانسهکه نارهزایهتیی خۆیان به نیسبهت بهیانهکه دهربڕی و یهک لهوان من و هاورێ گوڵاله شهڕهفکهندی نارهزایهتی خۆمان به نیسبهت بلاوکردنهوهی ئهم بهیانییهیه به ناوی بهشدارانهوه دهڕبڕی و کووتیشمان ئێوه دهتوانن به نێوی ههیئهتی بهڕێوهبهریییه بڵاوی بکهنهوه.''
کاوە ئاهەنگەری و گوڵاڵە شەڕەفکەندی لە یەکەم کاردانەوەدا بەرامبەر بە ڕاگەیەندراوی کۆتایی کۆنفرانس، ئەمڕۆ سێ شەممە (٢٠ی نۆڤامبر) ڕوونکردنەوەیەکی نووسراویشیان بڵاو کردەوە، لە ڕوونکردنەوەکەدا جەخت لەسەر ئەوە دەکەنەوە کە ''دەقی بڕیارنامەی کۆتایی ئەو کۆنفڕانسە، نیشاندەری ڕاوبۆچوونی هەموو ئەو کەسانە نییە کە لەو کۆبوونەوەیەدا بەشدار بوون و لە لایەن هەمووانەوە پەسند نەکراوە.''
کۆنفرانسی پراگ، درێژەی کاری کۆنفڕانسەکانی ستوکهۆڵم و برۆکسێل و دەوری سێهەمی دانیشتنەکانی یەکگرتن لە پێناوی دێموکراسی بۆ ئێران بوو. کاوە ئاهەنگەری دەربارەی جیاوازی و ئەزموونەکانی ئەم کۆنفرانسە لەگەڵ ئەوانی پێش خۆی دەڵێ ''له کۆنفرانسی ستۆکهۆڵم زۆرتر ههندێک تهوهری گشتی وهک بنهما باسکراوه، بۆ وێنە: مافی مرۆڤ، دێموکراسی و هتد. له کۆنفرانسی بروکسێل زۆرتر تهئکید له سهر داڕشتنی پرۆسهکه و تێزی ههڵبژاردنی ئازاد و تهجرووبهی وڵاتانی دیکه و هتد کرا. لە کۆنفرانسی پراگ که زیاتر له ١٢٠ کهس تێیدا بهشدار بوون، کۆمهلێک تهوهری دیکه هاتنه بهرباس که یهک لهوان مهسهلهی ''میللی- قهومی'' بوو . بۆیه پێموایه که کۆنفرانسی پراگ بۆ ئێمه وهک کورد گرینگی خۆی ههبوو. ههر سێ کۆنفرانسهکهش له ژێر ناوی '' یهکێتی بۆ پێشڤهچوونی دێموکراسی'' بهرێوه چووه.''
لە دەستووری کاری کۆنفرانسدا جەخت لەسەر 'ڕەتکردنەوەی هێرشی سەربازی و دەرەکی' کرایەوە، بەڵام ئەحزابی کوردی بەشداربوو، لە هەڵوێستی سیاسی ڕۆژانەیاندا بەو شێوەیەش دژایەتی هێرشی سەربازی ناکەن، ئاخۆ ئەمە جۆرێک پارادۆکس نییە؟ ئەندامی کۆمیتەی ناوەندی حزبی دیموکراتی کوردستان، کاوە ئاهەنگەری لە وەڵامی ئەم پرسیارەدا پێی وایە ''دژایهتی نهکردن لهگهڵ هێرشی سهربازی و دهرهکی لهگهڵ ڕهتکردنهوهی، یهک نین. ئێمه وهک کورد بۆچوون و ڕوانین و مێتۆدی سیاسیی خۆمان ههیه و ئهوانیش واته ناوهندگهرایان یان دهتوانم بڵێم بهڕێوهبهرانی کۆنفرانسهکهش بۆچوونی خۆیان ههیه. ئهساسهن ئهم نوکتهیه نهبوو به تهوهری باس و پێشتریش له دهستووری کاردا نهگوونجێندرابوو. بهڵام به گشتی ئێمه وهک حێزبی دێموکراتی کوردستان بانگهشه بۆ هێرشی نیزامی لایهنی دهرهکی بۆ سهر ئێران ناکهین.''
کاوە ئاهەنگەری لە یەکەم دانیشتنی دووهەم ڕۆژی کۆنفڕانسی پراگدا، وتارێکی پێشکەش کرد و باسی لە دیموکراسی لە ئێران و ڕێگەکانی بەدیهێنانی دیموکراسی کرد. ئاهەنگەری لە بەشێکی وتارەکەیدا ئاماژەی بەوە کرد ڕیفراندۆم و گەڕانەوە بۆ ڕای گشتی جۆری تەمبەڵی دیموکراسییە و پێی وابوو گونجاوترین جۆری دیموکراسی، دیموکراسی ڕێککەوتن و بەشدارییە.
لەمبارەوە زیاتر دوا: ''له وڵاتێکی فره نهتهوه یان جۆراوجۆردا چ له ڕووی زمانی و چ له ڕووی ئایینی، که پێکهاتهیهکی ڕهنگاورهنگی ههیه، باشتر وایه که کێشه سیاسیهکان له ڕێگای دیالۆگ و ڕێککهوتنهوه چارهسهر بکرێن نهک پهنا بردن بۆ ڕای گشتی له ئاستی وڵاتدا. بۆ وێنه ئهگهر له ئێران جۆری سیستهمی سیاسی داهاتوو بخرێته دهنگدانهوه- له ئاستی سهراسهریدا- دیاره مۆدێلی دڵخوازی کوردهکان دهنگی زۆرینه ناهێنێتهوه. به تایبهت له مێژووی هاوچهرخی ئێراندا پێشینهی ستهمی نهتهوایهتی و مهزهبی بووه و ههیه، له لایهکی دیکهوه ڕێفراندۆم ئاستی بهشداری چالاکانه و بهردهوامی شارۆمهندان له کێشه سیاسییهکاندا کهم دهکاتهوه. بۆیه پێموایه که دێموکراسی ڕێککهوتن و بهشداری (توافقی و مشارکتی) گونجاوترین جۆری دێموکراسییه بۆ ئێران ههتا دێموکراسی زۆرینه. بهشێک له ئێرانییهکان باس له ڕێفرامدۆم بۆ ههڵبژاردنی جۆری سیستهمی سیاسی دهکهن، بهڵام به باوهڕی من کورد نابێ بهشداری وهها ڕێفراندۆمێک بێ. له لایهکی دیکهوه ئێران پێشینه و تهجرووبهی دێموکراسی نییه، دیالۆگ و گفتوگۆش جهوههری دێموکراسییه، باشتر وایه که پهره به دیالۆگ بدرێ و لهو ڕێگایهوه کێشهکان چارهسهر بکرێن.''
لە وەڵامی ئەو ڕەخنەیەدا کە گۆیا بەشداربووانی کورد و بە تایبەت نوێنەرانی حزبەکان ئازایانە باسیان لە پرسی نەتەوەیی نەکردووە و لەمڕوەوە نەیانتوانیوە گوتاری زاڵی کۆنفڕانسەکە بگۆڕن، کاوە ئاهەنگەری گوتی ''نازانم مهبهست له ئازایانه چیه! کوردهکان بیروبۆچوونی خۆیان به شهفافی دهڕبڕیوه و داکۆکیان له ڕای خۆیان کردووه. به باوهڕی من ئیستدلال و قسهو باسی کوردهکان بێ نهتیجه نهبووه. دیاره نابێ چاوهڕوانی ئهوهمان ههبێ که به یهک دوو کۆنفرانس نێوان و نامۆییهکی لهمێژینه که له نێو ئێرانییهکاندا ههیه، کۆتایی پێ بێ و ئهوان بێنه سهر باوهڕی ئێمه. به باوهڕی من به جێگای چاوهڕوانیی له به قهناعهت گهیاندن و گۆڕینی باوهڕ و بۆچوونی یهکتر، باشتر وایه که بیر له داڕژتنی چۆن پێکهوه ژیانی جۆراوجۆرییهکان بین.''
لە وتوێژەکەمدا لەگەڵ کاوە ئاهەنگەری مەسەلەی ڕێگەنەدانی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان و قسەکانی مێهران بەراتی سەبارەت بە پەژاک و پەکەکەشمان خستە بەر باس. بە کورتی گوتی ''پێموانیه که لایهنه ئێرانییهکان کێشهیهکیان لهمهڕ بهشداریکردنی کۆمهلهی زهحمهتکێشانی کوردستان لهو کۆنفڕانسهدا بووبێت و هیوادارم که له کۆنفرانسی ستۆکهۆڵمی ٢ ههموو حیزب و ڕێکخراوه کوردییهکان بتوانن تێیدا بهشدار بن. دوکتور بهراتی بۆچوونی خۆی لهسهر هێزه کوردستانییهکان ههیه و هیچ پێوهندی به حیزبهکانی دیکه کوردستانی نیه.''