۱۳۹۱/۱۰/۳۰

خالید مەشعەل، قەندیل، ئیمڕالی و ... لە قەتەر


جەنگیز چاندار
وەرگێڕانی لە تورکییەوە: سەلاحەدین بایەزیدی

بەهاری عەرەب، پەلی هاویشتە سووریاش، لەوێش هەر چەند بە شێوەیەکی خوێناوی بێ، 'پشکووت' و لەگەڵ هاتنەئارای دیمەنگەلی جۆرێک لە 'شەڕی نێوخۆیی ئایینی' لەو وڵاتە، سەراوژێربوونی هاوسەنگییەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوینی بە شێوەیەکی سەرسوڕهێنەر خستە ڕوو: حەماس، کە لەگەڵ 'بازنەی ئێران – سووریا' نێوی دەهات، شامی جێهێشت. بارەگای خالید مەشعەل سەرۆکی حەماس کە بە باڵی فەلەستینی برایانی موسڵمان – ئیخوان – لە قەڵەم دەدرێ، لە شام بوو.
لە ئەنجامدا، پاش ئەوەی ڕژێمی شام دژ بە لایەنە سوننە دیندارەکان و کۆمەڵانی خەڵکی سوننە کە پێشەنگایەتی شۆڕشی سووریا دەکەن و کۆڵەکەی سەرەکیی ئەو شۆڕشە پێکدێنن، توندوتیژییەکی بێ ڕەزا و لە ڕادەبەدەری پەیڕەو کرد، 'بنچینەی مۆڕاڵ'ی خالید مەشعەلی 'سوننە' و کادیرانی دانیشتووی ئەوێی بۆ مانەوە لە سوریا ڕووشاند. خالید مەشعەل، شامی بەجێهێشت. دوای ماوەیەکی دوورو درێژ، دەمێکی کورت پێش ئێستا ڕۆیشتە غەززە و لەوێش لەبەر هۆکاری ئەمنی نەمایەوە. دەوحە – قەتەر جێگەی شامی گرتۆتەوە. وەک چۆن لە تەلەڤزیۆنی ئەلجەزیرەدا هەست بە قورسایی ئیخوانی موسلمین دەکرێ، بۆی هەیە لە کەسایەتی خالید مەشعەلدا، قەتەر وەک پشتیوانێکی مادی و لۆژستیکی لە بری شام تاقی بکرێتەوە.
کۆبوونەوەیەکی دوو ڕۆژە لە ژێر ناوی 'پرسی کورد لە ڕۆژهەڵات' بە دەستپێشخەری ناوەندی فیکری ئەلجەزیرە لە قەتەر بەڕێوە چوو، تازە دانیشتنی کۆتایی دەستی پێکردبوو کە سەرۆکی حەماس خالید مەشعەل وە ژوور کەوت، دانیشت و دوای ماوەیەک مۆڵەتی قسەکردنی وەرگرت.
هەموو لایەک مەراقیان وروژا بۆ ئەوەی بزانن سەرکردەیەکی فەلەستینی، بە تایبەت کەسی ژمارە یەکی حەماس چۆن لە سەر پرسی کورد دەدوێ. خالید مەشعەل، بۆ ئەوەی نیشان بدا پەیامی 'گەرم'ی بۆ کوردەکان پێیە، وەک سەرجەم عەرەبەکانی دی، بە 'سەلاحەدینی ئەیووبی' دەستی بە قسەکانی کرد. بۆ ئەوەی بیسەلمێنێ کوردەکان بەردەوام لە ڕۆژانی سەختدا لەگەڵ خەڵکی فەلەستین بوون، باسی لە ڕزگاریی قودس لە چنگ خاچ پەرستەکان بە دەستی 'کەسایەتیی گەورەی کورد، سەلاحەدینی ئەیووبی' کرد.
ستایش و ستایشی کوردەکانی کرد، تا گەیشتە خاڵێک کە هەستی زۆرینەی هەرە زۆری عەرەبەکان، لە قسەکانی ئەویشدا ڕەنگی دایەوە؛ لە مەڕ 'سوود وەرنەگرتن لە لاوازی و کێشەی ئەوانی دی' هۆشداری بە کوردەکان دا.
کوردەکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوین – جا لە کام سنوور دەژین با بژین – هاوپەیمانی نهێنی یاخود پوتانسیەلی ڕێککەوتنی ئیسرائیل بوون و ئەمەش حزوورێکی پڕڕەنگی لە تێگەیشتن و هەستی عەرەبەکاندا هەیە.
ئەم تێگەیشتنەی عەرەبەکان زۆر بێ بنەماش نییە. مەلا مستەفای بارزانی کە لە نیوەی یەکەمی ساڵانی شەست دژی بەغدا سەری هەڵدا، لەگەڵ ئیسرائیل پەیوەندی ساز کرد و ئەوەش ئیدی شاراوە نییە کە هەندێک لە ئیسرائیلیەکان لە ڕێگەی ئێرانەوە کوردستانێکی ڕاستەقینەیان دۆزیوەتەوە.
بە هەمان شێوە، کوردەکانی عێراق ساڵانێکی زۆر لە لایەن شای ئێرانەوە پشتیوانییان لێکرا و ئەمەش لە شعووری عەرەبەکاندا کاریگەریی نەرێنی لە سەر دەستەواژەی کورد داناوە. لەو ڕوانگەوە 'هۆشداری'یەکەی خالید مەشعەل، جگە لە تێگەیشتنێکی دەق گرتووی عەرەبەکان سەبارەت بە کورد هیچ شتێکی تر نەبوو.
دیارە 'هۆشداری' خالید مەشعەل بێ وەڵامیش نەمایەوە. ئاکادیمیسیەنێکی کورد لە زانکۆی سەلاحەدینی هەولێر، بە هەمان 'تاکتیکی زمانی'، ستایشی خالید مەشعەل و فەلەستینی کرد، بەڵام قسەکەی وەرچەرخاند و هێنایە سەر ئەوەی کە 'ئەگەر کوردەکان بکەونە دۆخێکی دژوارەوە، عەرەبەکان نابێ بە دوای سەقامگیرکردنی بەرژەوەندی خۆیاندا وێڵ بن.'  ئەم پرسیارەی لە خالید مەشعەل کرد؛ 'بۆچی عەرەبەکان ٢٢ دەوڵەتیان هەیە، بەڵام دەوڵەتێک بۆ کوردەکان بە ڕەوا نابینن' و بەمجۆرە ناوبراوی لۆمە کرد.
پاش ئەوەی کوردەکان دوابەدوای جەنگی جیهانی یەکەم لەت و پەت کران، ڕووبەڕووی سیاسەتی ئاسیملاسیۆن، نکۆڵی و لە عێراق قەتڵ و عامی هاوچەشنی ژینۆساید بوونەوە، لە مەیدانی مێژوو دەرکەوتن و ئیتر گەڕاندنەوەیان بۆ ستاتوی سەد ساڵ پێش مومکین نییە.
سەرەڕای ئەو 'باکگراوندە زەینی'یەی زۆربەی عەرەبەکان سەبارەت بە کوردەکان هەیانە، لە دەوحە ناوی وا قسەی وای هاتە سەر زار کە دۆخی دەسپێکردنی 'قۆناغێکی نوێ'ی نیشان دەدا.
بۆ نموونە، سەدرەدین بەیانونی، کەسایەتی بەرچاو و سەرکردەی ئیخوان موسلمینی سووریا لە نێوان ساڵانی ١٩٩٦ تا ٢٠١٠ گوتی "ئێمە دژی فیدراسیۆن لە سەر بنەمای جوغرافی نین، بەڵام ئەگەر بێت و فیدارسیۆن پشت بە ئەتنیک ببەستێ، ئەوا پارچەبوون دێنێتە ئاراوە.''
یانی وای لێهاتووە ئیخوان، لە پێناو چارەسەریی پاک و ساڵحانەی 'کوردەکانی ڕۆژهەڵات'، تەنانەت دەستەواژەی 'فیدراسیۆن' دێننە سەر زمان. با ئەتنیکی نەبێ و جوغرافی بێ... زمان و شێوە ڕوانینێکی ئاشنا.
تورکیا کە پارێزگار و داکۆکیکارێکی کەونەشۆپی عێراقێکی ناوەندگەرا بوو کە دانی بە ماف و حقووقی کوردەکان دانەدەنا،  'فیدراسیۆن' لە عێراق وەک سوپاپێکی ئەمنی هەرە گرنگ لە پێناو یەکپارچەیی، بە گونجاوترین چارەسەری دەزانێ، داکۆکی لەوە کرد 'ئەگەر لە عێراق ئیلا فیدراسیۆن دروست بێ، دەکرێ لە سەر بنەمای جوغرافی بێ. با لە سەر بنەمای ئەتنیکی نەبێ.'
رۆژی یەکەمی کۆبونەوەی 'پرسی کورد لە ڕۆژهەڵات' بۆ 'مەسەلەی کورد' لە عێراق و سووریا تەرخان کرا، لە ڕۆژی دووهەم و کۆتاییشدا لایەنە جۆراوجۆرەکانی 'مەسەلەی کورد' لە تورکیا و ئێران گفتوگۆیان لە سەر کرا.
دانیشتنی هەرە سەرنج ڕاکێش، بەڕای من، بە سەرنجدان بە بەشداربووان، پەیوەندیی بە ئێرانەوە هەبوو. چوار کەس قسەیان کرد کە یەکێکیان فارس و بەرپرسی پێشووتری وەشانی گشتی ڕۆژنامەی ئیتلاعات، واتە یەکێک لە بەڕێوەبەرانی ناوەندێکی فیکری بووە کە بانگەشە دەکرێ سەر بە پارێزەرانی ڕژێم یان 'زمانحاڵی ڕژێم'ە. ئەو کەسە محەمەد عەلی موهتەدی بوو کە بە عەرەبییەکی ڕەوان قسەی دەکرد.
سێ وتاربێژەکەی تر، کوردەکانی ئێران بوون. یەکێکیان ئاکادیمیسیەن کە لە زانکۆیەکی زلاندی نوێەوە هاتبوو، ئەوی تریان ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەری حزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران و نوێنەری پەیوەندییەکانی دەرەوە. سێهەم کەسیش نوێنەری پەیوەندییەکانی دەرەوەی پەژاک بوو. ئەو لە قەندیلەوە هاتبوو و دوێنێ گەڕایەوە قەندیل. پێدانی مۆڵەتی مانەوە بە پەژاکییەک و هاتنی بۆ کۆبونەوەیەکی نێونەتەوەیی جێی بایەخ، خۆی لە خۆیدا سەرنج ڕاکێش بوو.
کوردەکانی ئێران هەر کامەیان چەند زمانێکیان دەزانی بەڵام کەسێک لەوان گوتی 'زمانی ڕەسمی' ئێران واتە فارسی هیچ نازانێ. نوێنەرەکەی حزبی دیموکراتی کوردستان. هۆکاری ئەمەشی لە وەڵامی تاوانبارکردنی موهتەدیدا کە 'پەیوەندی بە ئێرانەوە نییە'، بەمجۆرە شیکردەوە: "لە ئێران، لە کوردستانی ئێران لەدایک بووم، بەڵام لە بەر شەڕی نەخوازراوی داسەپاو لە لایەن ئێوەوە، ناچار مام وڵاتەکەم جێ بهێڵم و چونکە فێربوونی زمانی زگماکی لە خاکی خۆم لێم قەدەغە کرابوو، وڵاتێکی دیکە ئەو دەرفەتەی پێدام و لەوێ (سوئێد) فێری زمانی زگماکیم بووم".
باڵکێش تر لە دانیشتن لەم جۆرە کۆبوونەوانە، پەیوەندی و دانوستانەکانی دەرەوەی کۆبوونەوەکەیە. زۆرترین سەرنج لە سەر ئێمە بوو کە لە تورکیاوە بەشداری کۆبوونەوەکە ببووین. چونکە هەموو کەسێ هەوڵی دەدا بزانێ 'قۆناغی ئیمڕالی' چییە و سەبارەت بەوەی ئایا ئەنجامی دەبێ یان نا، پرسیاریان دەکرد.
یەکێک لەوانەی لە ناخەوە دەیویست ئەم قۆناغە ئەنجامی پۆزەتیڤی بە دواوە بێ، لە بەڕێوەبەرانی ئەنجومەنی نیشتمانی سووریا بوو. سەرۆکی پێشووی ئەنجومەنی نیشتیمانی سووریا، عەبدولباسیت سەیدا کە خۆشی کوردە و هاوکات یەکێکیشە لە ڕایەدارانی ئەنجومەنی نیشتیمانی کوردی سووریا...
کۆبوونەوەی 'پرسی کورد لە ڕۆژهەڵات' لە قەتەر بوو بە هۆکارێک بۆ ئەوەی جارێکی تر و بە شێوەیەکی بەهێزتر لە نرخ و بایەخی 'قۆناغی ئیمڕالی' بگەین...

۱۳۹۱/۱۰/۲۷

سرنوشت شوم کردها از درسیم تا پاریس


جنگیز چاندار
ترجمه کردی: صلاح الدین بایزیدی
ترجمه فارسی: عارف سلیمی

 
عکسش را ابتدا در اینترنت دیدم؛ پس از آن در تلویزیون و یک روز بعد هم بر صفحه اول روزنامه ها. می شناختمش. علاوه بر این پیشتر نیز مدت کوتاهی او را از نزدیک دیده بودم. با این حال هنگامی که چشمم به نام «فیدان دوغان» افتاد شخصی به این اسم را به خاطر نیاوردم. حتی با دیدن عکسش هم محال بود چیزی به ذهنم بیاید.

با خود گفتم نکند با یکی دیگر اشتباه گرفته ام.

وقتی که در روزنامه ها در کنار اسم «فیدان دوغان»، داخل پرانتز، چشمم به «روژبین» افتاد، گفتم «خودش است، روژبین است…»

روژبین را از نزدیک نمی شناختم. اما حدود یک ماه پیش تا حد خوش و بش کردن با هم شوخی کردن، با او آشنا شدم. او در بروکسل، در نهمین- اگر اشتباه نکرده باشم- «کنفرانس کردها» در پارلمان اروپا یکی از کسانی بود که پروانه وار دور مهمانان می چرخید. (در متن اصلی: همچون خضر زنده به داد همه می رسید). به سان سربازی گمنام از رزرو هتل گرفته تا ایاب و ذهاب مهمانان و حتی کمک به آنها حین غذا خوردن همه کار انجام می داد.

روژبین (یا فیدان دوغان) همانگونه که در روزنامه ها نیز آمده است، چونان دختری کرد که لبخند همیشگی اش، دندانهای سفیدش را نمایان می ساخت و با نگاه پرحرارتش از زیر موههای چین خورده اش درون انسانها را گرمی می بخشید، سبکبال، پرجنب و جوش، دوست داشتنی و صادق در افکارم نمایان شد. دختر کرد علوی مذهبی که تبارش از «البیستان» بود؛ فرزندی که در غربت زیست.

در ترکیه از آنجا که پ ک ک بیش از حد شیطانیزه شده است، هرگاه نامی از اعضای آنها برده شود، تصویر شماری درنده و جانور در اذهان بسیاری از مردم این کشور تداعی می شود. جانوران درنده ای که هدفشان کشتن سربازان میهن و نیز فشار آوردن به ملت کرد است. چشمهایشان از حدقه درآمده است، مسلحند و از خون و خونریزی لذت می برند.

این در حالی است که بخش اعظم کسانی که عضو پ ک ک هستند جانوار و خائن نیستند؛ بلکه انسانهایی آشنا و برخاسته از این کشورند. به ویژه اگر بپذیریم که آنها نیز «انسان»اند؛ یعنی پدر، مادر، خواهر و برادرانشان را قوم و خویش و مردم خود «بدانیم». آنوقت تلاش ما برای «صلح»، «توافق»، و «همزیستی مسالمت آمیز و برادرگونه» معنای دیگری خواهد یافت.

و موضوعی دیگر اینکه تعداد کمی از اعضای پ ک ک مسلح هستند. در واقع بیشترشان همانند روژبین هستند. پیش از آنکه در جریان برگزاری نشست پارلمان اروپا با روژبین آشنا بشوم، به هیچ وجه تصور نمی کردم که او نیز عضو پ ک ک باشد. به طوری که حتی فکر نمی کردم که باید از او بپرسم آیا عضو پ ک ک هست یا نه. در تصورات من نیز، مانند دیگران، پ ک ک عبارت بود از «کردهای مسلح مستقر در کوهها».

روژبین که بود؟ یکی از اعضای پ ک ک با نام واقعی فیدان دوغان. برای من روژبین بود. دختری علوی مذهب از شهر «البیستان». فرزند غربت. از همین روست که او برای آسودگی من و افراد دیگری چون من این همه در تکاپو بود و به همین خاطر است که بیگانه اش نمی بینم و با او به مزاح می پردازم.

یک روز پس از ترور پاریس، در یکی از کتاب فروشیهای استانبول میان کتابها می گشتم که شخصی وارد مغازه شد. آن شخص همانطور که می گفت کسب و کارش نزدیک کتابفروشی بود و طبق عادت روزانه اش آمده بود تا سری به همسایه اش بزند. مرا به اسم صدا زد و گفت: «می دونی فیدان دوغان دختر عموم بود؟…» درباره جنایت پاریس و آخرین خبرهای مرتبط با آن سوال کرد.

هنگام خداحافظی به او تسلیت گفتم. یک بار دیگر احساس کردم که مرگ روژبین تا چه حد مرا متاثر کرده است و چقدر اندوهگینم…..
عده ای می گویند که هدف قاتلان اصلی سکینه جانسز بوده و دو دختر جوان دیگر صرفا به دلیل همراهی با او هدف قرار گرفته اند. نمی دانم این حرفها تا چه حد صحت دارد. اما درباره جنایت پاریس به تمام تحیلیهایی که تاکنون شنیده ام و یا خوانده ام شک دارم. هیچ یک با منطق من جور در نمی آیند؛ و البته اعتراف هم می کنم که چیز چندان قابل استنادی در این رابطه نمی دانم.

نه «تصفیه درونی حزب» نه «دولت سایه» و نه «دستگاههای اطلاعاتی کشور سوم»………. ممکن است همزمان هرسه این فرضیه ها درست باشد. هیچ یک از این فرضیات دیگری را نقض نمی کند. ممکن هم هست که هیچیک از اینها نباشد.

پس در باره اینکه گویا هدف از انجام جنایت پاریس برهم زدن «مرحله امرالی» و » توافق کرد- ترک» بوده است، چه باید گفت؟

چنین تحلیلهایی شاید خوش آهنگ و منطقی جلوه کنند اما سوی دیگر قضیه آن است که در نهایت یک توجیه جنایی است. ممکن است این حادثه تاثیری بر «مرحله کنونی» نداشته باشد. نخست وزیر اردوغان موضع مناسبی اتخاذ کرد. موضعی که ضربه ای به این مرحله وارد نیاورد. آیا می توان جنایت پاریس را نوعی «واکسن اطمینان» در راستای «مرحله کنونی» تفسیر کرد؟

شاید. نمی دانم. جنایت پاریس بیشتر از بعد انسانی آن مورد توجه من است و از این جهت است که متاثرم می کند.

فیدان دوغان را با اسم روژین می شناختم. هولیا سویلمز (لیلا شایلمز- م) را اصلا نمی شناختم و سکینه جانسز را نیز نمی شناختم اما در سالهای اخیر بسیار در مورد او شنیده بودم.

می دانستم که سکینه جانسز کیست و این موضوع نیز غم و اندوه ناشی از این جنایت را که به سبب شناختم از روژبین به وجود آمده است، دو چندان کرده است.

سلیم چوروک کایا، یکی از کادرهای موسس پ ک ک که پس از تحمل هشت سال حبس در زندان دیاربکر، از پ ک ک جدا شد و با عبدالله اوجالان به مخالفت برخاست، درباره سکینه چنین نوشته است:

«سال 1979 در الازیغ دستگیر شد. سکینه سکوت اختیار کرد؛ هرچند بیشتر کسانی که با او دستگیر شده بودند موضع خود را مشخص کرده بودند. در سال 1982 به تنهایی موفق به فرار از زندان ملاطیه شد. اما از آنجا که در خارج از زندان کسی نبود کمکش کند، بار دیگر دستگیر و در نهایت به زندان دیاربکر انتقال داده شد. وی در تمامی مقاومتهای زندان دیاربکر شرکت داشت. با نوشتن دفاعیات 300 صفحه ایش نمونه ای از زن کرد را در تاریخ ثبت کرد. سکینه شبیه رزا لوکزامبورگ و ژان دارک قهرمان ملی فرانسویها است.»

سکینه جانسز بیست سال پس از نوشتن سطور فوق هم زنده ماند تا آنکه در پاریس به ضرب گلوله کشته شد. در سالهای اخیر مقاطعی از زندگی او را مطالعه کرده ام. می دانم زنی بوده که مصایب بسیار دیده بود. به هر حال سکینه جانسز مجموعا دوازده سال را در زندان به سر برد و در زندان دیاربکر که با شکنجهای وحشتناک و بسیار طاقت فرسای آن زبانزد بود، هرگز گردن خم نکرد. به عبارت دیگر شخصیتی
بسیار ویژه داشت. اولین دفاعیات در تاریخ سیاسی کردها را هم او نوشته است.

حیاتی که در درسیم آغاز شده باشد، چگونه می تواند زنی لطیف و حساس را به مرحله ای برساند که علی رغم تحمل وحشتناکترین شکنجه ها باز هم سرش را بالا نگه دارد، پس از دوازده سال حبس در زندان سر از لبنان، کردستان عراق و آلمان در بیاورد و در نهایت در پاریس در پی جنایتی سیاه به کام مرگ فرستاده شود؟

از هر زوایه ای که بخواهی به سکینه جانسز نگاه کنی، بازهم می بینی که او تعلق به این خاک داشت. یک زن کرد علوی از اهالی درسیم بود.

نمی دانم عاملان جنایت پاریس چه کسانی هستند. و اینکه آیا کشف می شوند را نیز نمی دانم. اما می دانم که خالی کردن سه چهار گلوله در مغز سه زن کرد، سه علوی مذهب (یکی از آنها ایزدی بود. م) که دو نفرشان جوان بودند؛ آن هم در قلب پاریس حکایت از سرنوشت شوم کردها دارد.

همچنین سنگینی باورناپذیر کرد بودن، علوی بودن و زن بودن در ترکیه را نشان می دهد….

یکی از اهداف ضروری و اصلی «مرحله کنونی» باید پایان دادن به سرنوشت شوم کردها و استقرار فضایی توام با برادری واقعی با آنها باشد.

'چارەڕەشی' کوردان: لە دێرسیمەوە تا پاریس


جەنگیز چاندار
لە تورکییەوە: سەلاحەدین بایەزیدی

سەرەتا وێنەکەیم لە ئینتێرنێت بینی. پاشان لە سەر شاشەی تەلەڤزیۆن و ڕۆژی دواتر لە لاپەڕەی یەکەمی ڕۆژنامەکان. ئەوم دەناسی. جگە لەمە، پێشتر بۆ ماوەیەکی کورت چاوم پێی کەوتبوو. بەڵام کە ناوی فیدان دۆغانم خوێندەوە، کەسێکم بەو ناوە نەهاتەوە یاد؛ بە بینینی وێنەکەشی مەحاڵ بوو شتێ بە زەینم بگا.
بیرم کردەوە تۆ بڵێی لە گەڵ کەسێکی دیکە لێم تێک نەچووبێ.
کاتێک لە لاپەڕەی ڕۆژنامەکان لە بەرامبەر ناوی فیدان دۆغان لە پەڕانتێزدا نازناوی ڕۆژبینم بینی، بە خۆمم گوت "خۆیەتی، دیارە ڕۆژبینە…"
ڕۆژبینم لە نزیکەوە نەدەناسی، بەڵام دەوروبەری مانگێک لەمەوپێش تا سنووری گاڵتە و جەفەنگ کردن، لە گەڵیدا ئاشنا بووم. لە نۆهەمین – ئەگەر هەڵە نەبم – 'کۆنفرانسی کورد' لە پەرلەمانی ئەوروپا لە بروکسێل، یەکێک لەو ئەرکدارانە بوو کە وەک خدری زیندوو بە فریای هەموو کەسەوە دەهات. چەشنی 'سەربازێکی ون' کاروباری جێبەجێکردنی ئۆتێل، دابینکردنی تاکسی یاخود ئۆتۆمبێل، هاتن و چوون بۆ پەرلەمانی ئەوروپا، گواستنەوە بۆ فڕۆکەخانە و ئاسانکاری بۆ چوونە سەر خواردن و هەموو چەشنە ڕێکخستنێکی دیکەی ئەنجام دەدا.
رۆژبین (یانی فیدان دۆغان) وەک چۆن لە لاپەڕەی ڕۆژنامەکانیشدا ڕەنگی داوەتەوە، وەک کچە گەنجێکی کورد کە بزەی بەردەوامی سەر لێوی، ددانە سپییەکانی دەردەخست، بە نیگای گەرمی ژێر قژی لوولی تینی بە ناخی مرۆڤ دەبەخشی، خاکەڕا، پڕ جموجوڵ، خۆشەویست و ڕووڕاست لە بیرو زەینمدا زیندوو بۆوە. کچە کوردێکی عەلەوی و خەڵکی ئەلبیستان بوو. ڕۆڵەیەک بوو لە غوربەت ژیا.
لە تورکیا ئەگەر ناوی ئەندامانی پەکەکە بێ، بە هۆی ئەوەی تا دوا ڕادە شەیتانیزە کراون، لە مێشکی زۆر کەسی ئەم وڵاتەدا بە شێوەیەکی ئاسایی کۆمەڵێ جانەوەر وێنا دەبن کە چەکیان بە دەستەوەیە. ئەو جانەوەرانەی ئامانجیان کوشتنی سەربازەکانی ئەم وڵاتە و هەروەها هەوڵدان بۆ گوشار خستنە سەر گەلی کوردە، چاویان لە ژێڵا هاتووە، خیانەتکارن، چەکیان پێیە و خوێن ڕشتن چێژیان پێ دەبەخشێ.
لە کاتێکدا بەشێکی زۆر گرنگی ئەوانەی پێیان دەگوترێ پەکەکەیی، جڕو جانەوەری خائین نین، بەڵکوو خەڵکی ئاشنای ئەم وڵاتەن، بە تایبەت ئەگەر قەبوڵ بکەین 'مرۆڤ'ن؛ یانی دایک و باوکیان، خوشک و براکانیان، خزم و کەسوکاریان بە خەڵکی 'خۆمان' بزانین؛ تێکۆشانمان لە پێناو 'ئاشتی'، 'رێککەوتن' و 'ژیانێکی هاوبەشی برایانە و بێ چەک' دەچێتە دۆخێکی واتادارترەوە.
هەروەها ئەوانەی لە نێو پەکەکەدا چەکیان هەڵگرتووە، بەشێکی کەم لەوان پێک دێنن. زۆربەیان، وەک ڕۆژبینن. بۆیەش بەر لە ناسینی ڕۆژبین لە ڕێگەی کۆبوونەوەکانی پەرلەمانی ئەوروپا، منیش هیچ بە خەیاڵمدا نەدەهات ئەو پەکەکەیی بێ. تەنانەت بە پێویستم نەدەبینی پرسیاری ئەوە بکەم هەوە یان نا. پەکەکە، لە مێشکی منیشدا وەک هەموو کەسی تر، وەک 'کوردە چەک بەدەستەکانی شاخ' شێوەی گرتبوو.
ڕۆژبین کێ بوو؟ پەکەکەییەک بوو بە نێوی فیدان دۆغان. ڕۆژبین، بۆ من ڕۆژبین بوو. کچە کوردێکی عەلەویی خەڵکی ئەلبیستان. ڕۆڵەی غوربەت. بۆیە، ئەو، لە پێناو ئاسودەیی من و کەسانی تری وەک من دێت و دەچێ؛ بۆیە من لە گەڵیدا هەست بە غەریبی ناکەم و جەفەنگی لەگەڵ دەکەم.
رۆژێک دوای ئەو تیرۆرەی پاریس، لە کتێب فرۆشییەکی ئەستەنبوڵ چاوم بە کتێباندا دەخشاند کە موشتەرییەک خۆی بە دووکانەکە داکرد. وەک خۆی باسی دەکرد لەگەڵ کابرای کتێبفرۆش نزیک بە یەک کاریان دەکرد و ڕاهاتبوو زوو زوو سەردانی بکا. بە ناوی خۆم بانگی کردم و گوتی "دەزانی فیدان دۆغان کچە ئامۆزام بوو…" سەبارەت بە تاوانی پاریس و بوونی هەواڵێکی نوێ لەو بارەوە پرسیاری لێکردم.
لە دابڕاندا سەرەخۆشی خۆمم ئاراستە کرد. جارێکی تر هەستم بەوە کرد مەرگی ڕۆژبین چەندە بە پەرۆشی کردووم و لە ناخەوە کاریگەری لە سەر داناوم.
هەندێک کەس، باس لەوە دەکەن کە سەکینە جانسز ئامانج بووە و هەر دوو کچی گەنج فیدان دۆغان و هولیا سویلەمەز (لەیلا شایلمەز – و)، 'شوێن و کاتەکەیان هەڵە بووە'. نازانم ڕاستە یان نا. سەبارەت بە تاوانی پاریس، گومانم هەیە لە سەرجەم ئەو شتانەی دەیانخوێنمەوە و دەیانبیسم و ناڕەزایەتیەکی لۆژیکیم هەیە؛ دان بەوەش دادەنێم هیچ شتێکی ئەوتۆ نازانم کە پشتی پێ ببەسترێ.
نە 'پاکتاوی نێوخۆیی حزب' نە 'دەوڵەتی پشت پەردە' و نە 'ئیستیخباراتی وڵاتی سێهەم'… بۆی هەیە هەر سێ لەمانە پێکەوە بن. هیچکامیان، ئەویتر نەخاتە دەرەوە. لەوانەیە هیچ کامیان نەبن.
باشە، دەبێ سەبارەت بەوە چ بڵێین کە ئامانجی تاوانی پاریس تێکدانی 'قۆناغی ئیمڕالی' و 'ئاریشەی ڕێککەوتنی تورک – کورد'ە؟
ئەم قسەیە لەوانەیە بە گوێ خۆش و بۆ ئەقڵ گونجاو بێ، بەڵام بە دیویکی تردا پاساوێکی جیناییە. لەوانەیە 'قۆناغ' نەکەوێتە ژێر کاریگەریی ئەم ڕووداوەوە – دیارە سەرۆک وەزیر ئەردۆغان هەڵوێستێکی بە پێزو ئەوتۆی نیشان دا کە زەبر لە قۆناغەکە نەدا – ئاخۆ دەبێ تاوانی پاریس وەک 'واکسێنی دڵنیایی' کە لە پێناو 'قۆناغ'دا ئەنجام دراوە، سەیری بکرێ؟
لەوانەشە وابێ. نازانم. تاوانی پاریس لە ڕووی ڕەهەندە مرۆییەکەیەوە زیاتر سەرنجی من ڕادەکێشێ و دەمخاتە ژێر باندۆڕەوە.
فیدان دۆغانم بە 'رۆژبین' دەناسی. هولیا سویلەمەزم بە هیچ شێوەیەک نەدەناسی. سەکینە جانسزیشم نەدەناسی، بەڵام بە ساڵانە زۆر چاک دەزانم کێیە.
دەمزانی سەکینە جانسز کێیە و ئەمەش پەژارە و داخی  ئەو تاوانە کە بە هۆی ناسینی ڕۆژبین دروست ببوو، دوو قات زیاتر کرد.
سەلیم چوروک کایا، یەکێک لە کادیرانی دامەزرێنەری پەکەکە کە دوای هەشت ساڵ مانەوە لە گرتووخانەی دیاربەکر لە پەکەکە دابڕا و دژایەتی عەبدوڵڵا ئۆجەلانی کرد، ئەم دێڕانەی بۆ هاوبەندییەکەی نوسیبوو:
"ساڵی ١٩٧٩ لە ئەلازغ قۆڵبەست کرا. سەکینە بێدەنگی هەڵبژارد ئەگەرچی زۆربەی ئەوانەی لەگەڵ ئەو گیرابوون، یەکلا کرانەوە. ساڵی ١٩٨٢ بە تەنیایی توانی لە گرتووخانەی مالاتیا ڕابکا. بە هۆی ئەوەی کەسێ نەبوو لە دەرەوە یارمەتی بدا، سەرلەنوێ قۆڵبەست کرایەوە و دواجار بۆ گرتووخانەی دیاربەکر بەڕێکرا. بەشداری سەرجەم خۆڕاگرییەکانی گرتووخانەی دیاربەکر بوو. بە پارێزنامە ٣٠٠ لاپەڕەییەکەی، نموونەیەکی ژنی کوردە لە دیرۆکدا. سەکینە هاوشێوەی ڕۆزا لوگزامبورگ و ژان دارک ژنە قارەمانی میللی فەرەنسییەکانە."
سەکینە جانسز بیست ساڵ دوای نووسینی ئەم دێڕانەی سەرەوەش ژیا تا ئەو ساتەی لە پاریس بە گوللـە جەستەی سارد کرایەوە. خوێندنەوەم لە سەر بەشێک لە چۆنیەتی ژیانی لەو ساڵانەدا هەبووە. دەزانم ژنێک بووە چەرمەسەرییەکی زۆری چێشتووە. هەرچی بێ، سەکینە جانسز لە سەر یەک دوانزە ساڵ لە گرتووخانە مایەوە و لە زیندانی دیاربەکر کە بە ئەشکەنجەی سەخت و سامناک ناسرابوو، هەرگیز سەری شۆڕ نەکرد، یانی خاوەنی کەسایەتییەکی زۆر 'تایبەت' بوو. یەکەم پارێزنامەش لە مێژووی سیاسیی کوردیدا ئەو نوسیویەتی.
ژیانێک کە لە دێرسیم دەستی پێکردوە، چۆن ژنێکی زراڤ و ناسکی وا لێکردووە، سەرباری ئەشکەنجەی قورس، بەردەوام سەری بەرز ڕابگرێ، دوای دوانزە ساڵ مانەوە لە گرتووخانە، لە لوبنان، کوردستانی عێراق و ئاڵمانیا بمێنێتەوە و دواجار لە پاریس لە ئەنجامی تاوانێکی ڕەشدا گیانی لە دەست بدا؟
بیرم لەوانە کردەوە. لە هەر ڕوانگەیەکەوە سەیری سەکینە جانسزتان بکردایە، سەر بەم خاکانە و ژنە کوردێکی عەلەویی خەڵکی دێرسیم بوو.
نازانم بکەرانی تاوانی پاریس کێین. ئاخۆ دەناسرێنەوە؛ ئەوەش نازانم. بەڵام دەزانم: بەتاڵکردنی سێ چوار گوللـە لە سەری سێ ژن، سێ کورد، سێ عەلەوی (یەکێکیان ئێزدی بوو – و)، دوانیان گەنج، زۆر گەنج لە نێوەڕاستی پاریس، 'چارەڕەش'ی دڵتەزێنی کوردەکان نیشان دەدا.
هەروەها 'قورسایی باوەرپێنەکراوی' کورد بوون، عەلەوی بوون و ژن بوون لە تورکیا…
یەکێک لە ئامانجە پێویست و سەرەکییەکانی ئەم 'قۆناغ'ە، کۆتایی هێنان بە 'چارەڕەش'ی کوردەکان و سەقامگیرکردنی کەشێکی 'برایانە'ی ڕاستەقینەیە لە گەڵیاندا.