۱۳۹۵/۰۳/۳۱

لە هوندوور



ئەحمەد عارف
وەرگێڕانی: سەلاحەدین بایەزیدی
 
ئاگات لێیە هۆ دیواری بەردین؟

دەرگەی ئاسن، پەنجەرەی کوێر،

باڵەنجەکەم، قەرەوێڵە و زنجیرەکەم،

لەپێناویا هەتا مەرگ چوون و هاتنەوەم،

لە دیمەنی دڵتەزێنی یادەوەریم،

ئاگات لێیە؟

زیارەت کەرەکەم، پیوازی شینی ناردووە،

جگەرەکەم بۆنی مێخەکی لێوە دێ،

چیاکانی بەهاری گەیوەتێ نیشتیمانی من…

۱۳۹۵/۰۳/۱۶

وتوێژی ڕۆژنامەی LE TEMPSی سوییسی لەگەڵ سەلاحەدین دەمیرتاش

سەلاحەدین دەمیرتاش لە کاتی سەردانەکەیدا بۆ بێرن - وێنە: ڕۆیتێرز


فرێدریک کۆللێ
لە فەرەنسییەوە: سەلاحەدین بایەزیدی


سەلاحەدین دەمیرتاش، بەڕێوەبەری پارتی هەدەپە، پارتی لایەنگری کورد و سەرەکی ترین پارتی سیاسیی ئۆپۆزۆسیۆن لە تورکیا، بێدەنگیی ئەوروپییەکان بەرامبەر بە سەرەڕۆیی سەرۆک کۆمار ڕەجەب تەیپ ئەردۆغان مەحکوم دەکا.

سەلاحەدین دەمیرتاشی پارێزەر یەکێکە لە دوو بەڕێوەبەرەکەی پارتی دیموکراتیکی گەلان (هەدەپە) کە سەرەکی ترین پارتی نەیاری سەرۆک کۆمار ڕەجەب تەیپ ئەردۆغانە. شکانەوەی ئەم حزبە بە لای کورددا لە لایەن دەستەڵاتەوە مەحکووم کراوە و دەستەڵات پێی وایە پاساو بۆ تیرۆریزم دێنێتەوە و تەنیا بڵینگۆیەکی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە)یە کە هەمدیس پەنای بۆ چەک بردۆتەوە.

هەدەپە، هێزی سێهەمی پەرلەمانی تورکیا، پاش دەنگدانی دوو هەفتە لەمەوپێش کە بە مەبەستی چاکسازی لە دەستووری بنەڕەتی بۆ هەڵگرتنی حەسانەی سەر پەرلەمانتاران و ئاستەنگکردنیان لە ڕێگەی یاساییەوە بەڕێوە چوو، ئێستا هەڕەشەی سڕینەوەی لەسەرە. هەڕەشە سەرجەم نوێنەرانی لایەنگری کوردەکان دەگرێتەوە. ئەم پەراوێزخستنە ڕێگە بە ڕەجەب تەیپ ئەردۆغان دەدا زۆرینەیەک لە پەرلەمان پێک بێنێ و پاڵپشت بە چاکسازیی لە دەستووری بنەڕەتیدا پەرە بە توانا و دەسەڵاتی سەرۆکایەتیی بدا.

سەلاحەدین دەمیرتاش پاش سەفەرێکی دوو ڕۆژە بۆ سوییس، هاوکات لەگەڵ پارێزەرەکانی بەیانی ڕۆژی شەممە (٤ی ژوئەن) دەگەڕێتەوە بۆ تورکیا.

لۆ تۆن: ئایا لە گەڕانەوەدا هەڕەشەی گرتنتان لەسەرە؟

سەلاحەدین دەمیرتاش: مەترسییەکە جددییە. حاڵی حازر، ٨٧ دۆسیە لە دژی من کراونەتەوە، بێگومان بۆی هەیە لە دۆزێکیاندا مەحکووم بکرێم و خۆم لە گرتووخانەدا ببینمەوە. تۆمەتی ئەوەم دەدەنە پاڵ کە ئەندام و تەنانەت بەڕێوەبەری ڕێکخراوێکی تیرۆریستیم.

ئاخۆ نەگەڕانەوەتان داوەتە بەر چاو؟
نەخێر، کاروبارم زۆرە. کۆتایی ئەم هەفتەیە دەبێ بەشداری چەندین کۆبوونەوەی گرنگ دژ بەو بڕیارە بم کە حەسانەی سەر پەرلەمانتاران هەڵدەگرێ. لە لایەکی دیکەوە گەلەک کۆنگرەی سیاسیی لە کوردستان هەن دەبێ تێیاندا بەشدار بم. لە هەموویشی گرنگتر، پێویستە هەلی پشتیوانی بۆ ئەو بنەماڵانە بڕەخسێنرێ کە لە کوردستان خانووەکانیان ڕووخاوە و ماڵ و سامانیان لەدەست داوە. هەروەها، من دوو کچی بچووکم هەیە، ئەوان دەیانەوێ ئەم هاوینە بیانبەمە قەراغ دەریا.

دۆخی ناوچە کوردنشینەکان چۆنە؟
زۆر دژوارە. هێزەکانی سەر بە حکومەت ٧٠%ی زۆربەی شارەکانی ناوچە هەژارەکانیان وێران کردووە. زیاتر لە ٥٠٠٠٠٠ کەس ناچار بوون ماڵ و حاڵی خۆیان جێ بهێڵن. تەنانەت لە سووریا، کاولکاری لەم ئاستەدا نییە. زۆر زەحمەتە ئەم شارانە خێرا بونیاد بنرێنەوە. حکومەت بە هانای خەڵکەوە ناچێ.

گەلۆ ئەوروپا دەبێ چاوەڕوانی هاتنی پەنابەرانی کورد لە تورکیاوە بێ؟
ئەگەر ئەم دۆخە درێژە بخایەنێ، ئەوروپا ڕووبەڕووی نەک تەنیا کورد بەڵکوو ئەو تورکانەش دەبێتەوە کە بە هۆکارگەلی سیاسی داوای پەنابەری دەکەن. تورکیا ڕۆژ بە ڕۆژ نائەمن تر دەبێ. تەنانەت مەترسیی شەڕێکی ئەتنیکی لە گۆڕێیە. ئەوروپییەکان بە مەبەستی گەیشتن بە ڕێککەوتنێک لەسەر پەنابەران، لەگەڵ ئەردۆغان بە پارێزەوە هەڵسوکەوتیان کرد، پێیان وابوو شتەکان بەرەو باشی دەچن. کەچی بە پێچەوانەوە ڕووی دا، ئەمە دۆخی سیاسیی لە تورکیا ئاڵۆزتر کرد. ئەوروپا لە ئاست سەرجەم پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ، کە بە تایبەت دەرهەق بە ئێمە پەیڕەو دەکرێ، دەرهەق بە من و ئەندامانی حزبەکەم، پەیامێکی ڕوون و ئاشکرای نەبوو. مێرکێلی سەدری ئەعزەمی ئاڵمانیا بەم دواییانە چەند جارێک سەردانی تورکیای کرد، هاوکات لەگەڵ سەفەرەکانی، بە سەدان سڤیل کوژران و ئەشکەنجە پەیڕەو کرا. مێرکێل هیچی نەگوت. هەڵبەت، لە ڕاپۆرتەکانی یەکێتی ئەوروپادا کۆمەڵێک ڕەخنە ئاڕاستە کران بەڵام پەیامێکی ئەوتۆ لە لایەن سەرۆکەکانی دەوڵەتە ئەوروپییەکانەوە نەهات. بەس لە بەر ئەوەی ئەردۆغان بە پەنابەر هەڕەشەیان لێ دەکا.

ئێوە خەباتی گەلی کورد سەمبۆلیزە دەکەن. ئایا بیر لەوە دەکەنەوە بە شێوەیەکی تر داکۆکیی لە دۆزەکەتان بکەن؟
هەرچی بقەومێ ئێمە بەردەوام بە شێوازێکی ئاشتییانە خەبات دەکەین. من هەمیشە لەم ڕووەوە ڕوون و بێ پەردە بووم. تەنانەت ئەگەر پێویست بکا هەڵمبواسن، دوایین قسەم ئەوە دەبێ چەک لە دژی یەکتری بەکار مەهێنن. لە فەرهەنگی ئێمەدا ئەو هەستە زاڵە کە دەتوانین کێشەکانمان لە ڕێگەی توندوتیژییەوە چارەسەر بکەین. ئەم کولتوورە لە هەموو شوێنێکی ڕۆژهەڵاتی ناویندا بەدی دەکرێ، لە نێو دەوڵاتان و لە نێو گەلانیشدا، بگرە بە داخەوە لە نێو جەرگەی بنەماڵەکانیشدا حازرە. پێمان وایە هێز دەکارێ ئامرازێک بێ بۆ چارەسەرییەکی سیاسییانە. دەمێکی درێژە، من دەڵێم نا. ڕێ و ڕێبازی تر هەن. ئەم بیرۆکەیە لە نێو جەرگەی جەماوەردا ڕێگەی خۆی گرتۆتە بەر. دەزانین کارێکی ئاسان نابێ. بەڵام نەگەیشتووینەتە خاڵێک بە خۆمان بڵێین "ئێمە بە هەڵەدا چووین، توندوتیژی چارەسەرە."

ئاخۆ لە ژیانی خۆتان بە تالووکەن؟
چیتر سزای مەرگ لە تورکیا نەماوەتەوە، بەڵام گەلەک دۆز هەن و بۆی هەیە ڕاکێشی زیندانی هەتا هەتاییم بکەن. من بەردەوام هەڕەشەی کوشتنم لێ کراوە، هەندێک لەو هەڕەشانە جدی بوون و ئەوانی تریش بۆ ئەوە بووە بمترسێنن. لێ ئەم هەڕەشە و گوڕەشانە لە بەردەم هەوڵەکانم بۆ سەقامگیرکردنی ئاشتی نابنە بەربەست.

کوردەکان لە سووریا و عێراق لە پێناو دامەزراندنی دەوڵەتێکی کوردیدا خەبات دەکەن. ئێوە لەمبارەوە چۆن بیر دەکەنەوە؟
بەس ئەوان دەتوانن لەمەڕ داهاتووی خۆیان بڕیار بدەن. ئێـمە پشتیوانی لە بڕیارەکەیان دەکەین. ئەمە دەکرێ سەربەخۆیی بێ، دەکرێ دەوڵەتێکی فیدڕاڵ بێ، بڕیاردان لەسەر ئەوان کەوتووە. بەڵام حاشاهەڵنەگرە کە کورد چیتر نایەوێ وەک پێشوو، بێ بوونی پێگەیەک لە دونیادا بژی.

ئەمە کوردەکانی تورکیاش دەگرێتەوە؟

کوردەکانی تورکیاش مافی سەربەخۆییان هەیە. بەڵام ئێستا، زیاتر لەگەڵ پێکەوەبوون دان. چارەسەری لە تورکیا لە هی عێراق و سووریا جیاواز دەبێ. کوردەکان لە تورکیا زۆر بڵاون. زۆربەی هەرە زۆریان لە شارە گەورەکان دەژین. لە تورکیا ئەتنیک وەڵامدەرەوە نابێ، بە پێچەوانەوە دیموکراسییەکی ڕاستەقینەمان نابێ. بۆی هەیە حکومەتێکی هەرێمی ئۆتۆنۆم بێتە دی. لە عێراق و سووریا، سیستەمێکی فیدڕاڵ هەیە، بەڵام بۆی هەیە تا مافی چارەی خۆنووسین بچێ.

بە ڕای ئێوە لە ماوەی دە ساڵدا تورکیا چی بەسەر دێ؟

لە ماوەی کورتخایەندا، بارودۆخەکە بەرەو خراپی دەچێ، بەڵام لە ماوەیەکی زەمەنی مامناوەنددا، ئەردۆغان دەسەڵاتی خۆی لەدەست دەدا و هێزی تر دەردەکەون. لە ئێستاوە تا دە ساڵ، حزبەکەی ئەردۆغان لەسەر شانۆی سیاسەت ون دەبێ، بۆی هەیە کوالیسیۆنێکی دیموکراتیک دەسەڵات بگرێتە دەست. بۆی هەیە تورکیا ببێتەوە وڵاتی ئازادی.

ئەردۆغان چی دەوێ؟

ڕژیمێکی تۆتالیتەر و ئایینی دەوێ. دەیەوێ هەموو دەسەڵاتەکان کۆ بکاتەوە و خەلافەتەکەی لە خاکی موسڵمان وەک سەردەمی ئیمپراتۆریای عوسمانی بسەپێنێ.

ئەوروپا دەتوانێ چ بکا؟

ئەوروپا دەبێ بەهاکانی خۆی بپارێزێ. ئەوروپا ئەو مافەی هەیە چاودێری تورکیا وەک بەرئەندامێکی تێکەڵبوون بە یەکێتی ئەوروپا بکا و بزانێ ئاخۆ خۆی لەگەڵ یاسا و پەیڕەوەکانی ئەوروپا دەگونجێنی یان نا. ئەوروپا یان دەبێ واز لەم تێکەڵبوونە بێنێ، یان ئەوەتا پێودانگەکانی خۆی بسەپێنێ. وای دابنێن سوییس بەرئەندامی تێکەڵبوون بە یەکێتی ئەوروپا بێ و تانکی جەنگی لە بێرن شار وێران بکەن و ئەمەش دە مانگ بخایەنێ، پێتان وایە بروکسێل تەنانەت بەیاننامەیەکیش دەرناکا؟ ئاخۆ ئەوە تەنیا مافەکانی ئێوەن پێشێل دەکرێن یان تەنانەت ئەو پێودانگانەی یەکێتی ئەوروپاشیان لەسەر بونیاد نراوە؟ یەکێتی ئەوروپا، لە پەیوەندییەکانی دەگەڵ ئەردۆغاندا، سەرجەم بەها دیموکراتیکەکانی خۆی بردە ژێر پرسیارەوە. گەلەک جاران پێشیارم بە کوتلە سیاسییەکانی پەرلەمانی ئەوروپا کردووە کۆمیسیۆنێک بە مەبەستی چاودێریی چارەسەریی پرسی کورد لە تورکیا پێک بێنن. نوێنەرەکانیان دەیانتوانی چاویان بە بەڕێوەبەرانی پەکەکە بکەوێ، بە ئۆجەلانیشەوە، واتە سەرۆکە بەندکراوەکەیان، بۆ ئەوەی داوای ئاگربەستیان لێ بکەن، پاشان لەگەڵ ئەنقەرە کۆ ببانەوە و سەبارەت بە چاکسازییەکان گفتوگۆیان بکردایە. بە ئاگربەستێکی دوولایەنە، دەگەڕێینەوە بۆ سەر مێزی گفتوگۆ. یەکێتی ئەوروپا، دەیتوانی ڕۆڵی چاودێر بلیزێ و سەنگ و قورساییەکی گرنگی لەسەر هەر دوو لایەنی ململانێکە هەبێ. قەیرانی پەنابەران پەیوەندیی بەم کێشەیەوە هەیە. لە بری ئەوەی سێ میلیارد یۆرۆ بدرێتە ئەردۆغان، سەرۆکە ئەوروپییەکان دەیانتوانی ئەم چارەسەرییە ئەڵتەرناتیڤە پێشکەش بکەن.

وەڵامی پەرلەمانی ئەوروپا چی بوو؟

بە نیازم ١٦ی ژوئەنی ئەم مانگە لە برووکسێل چاوم بە مارتەن شوولز، سەرۆکی پەرلەمانی ئەوروپا بکەوێ و بۆچوونەکانمی بۆ باس بکەم. ئەگەر هات و لە بەردەم چوونم بۆ ئەوی ئاستەنگ بوون، ئەوا داوا لە مارتەن شوولز دەکەم بێت و لە گرتووخانە من ببینێ.

پەرلەمانی ئاڵمانیا دانی بە ژینۆسایدی ئەرمەنییەکان دانا. چ شتێک دەگۆڕدرێ؟

تیشک خستنە سەر ژینۆسایدێک بەردەوام ئەرێنییە. بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی ئاڵمانیا بە تایبەت دانی بە بەرپرسیارێتیی لەم ژینۆسایدە داناوە، دیارە لەم ژینۆسایدەدا هاوبەش بووە. ئەمە سەرکەوتنێک نییە بۆ دیموکراسی، سەد و یەک ساڵ چاوەڕوانی پێویست بوو. ئەمڕۆکە کوردەکان قەتڵوعام دەکرێن. ئاخۆ دەبێ هەمدیس سەد و یەک ساڵ چاوەڕێ بین بۆ ئەوەی ئەم قەتڵوعامانە مەحکووم بکرێن؟ ئەمانە کۆمەڵێک نمایشی دیپلۆماسین لەسەر شانۆی سیاسەت. ئەمانە کۆمەڵێک کەرەستەن لە پەیوەندییە نێونەتەوەییەکاندا. بڕیارێکی باشە، بەڵام دەستنیشانکردنی کاتەکە بۆ ئەوە دەبێ بخرێتە ژێر پرسیارەوە.

ئێستا پەیوەندییەکانی نێوان هەدەپە و پەکەکە لە چ ئاستێک دان؟

ئێمە پەیوەندیی ڕێکخراوەییمان پێکەوە نییە. ئێمە نوێنەرایەتی پەکەکە ناکەین و پەکەکەش نوێنەرایەتی ئێمە ناکا. بەڵام لە یەک چینی سیاسییەوە پشتیوانیی دەکرێین. ئەو خەڵکانەی پشتگیریی لە پەکەکە دەکەن دەنگ بە ئێمە دەدەن. هەر ئەو بنەماڵانەی ڕۆڵەکانیان پاش گرتن، ڕاوەدوونان و داڕمانی ماڵەکانیان ڕوو دەکەنە شاخ، پشتیوانی ئێمەن. کە ئێمە دەمانەوێ کەسانی مەدەنی بپارێزین، حکومەت بە داکۆکی لە پەکەکەی لێک دەداتەوە. حکومەت دەیەوێ سیستەمێکی سزادان بۆ چەندان میلیۆن کورد دابمەزرێنێ. کە ئەو سیاسەتە ڕەت بکەیتەوە، تاوانی داکۆکی کردن لە تیرۆریزمت دەدرێتە پاڵ.
سەرچاوە:
ڕۆژنامەی LE TEMPS، شەممە، ٤ی ژوئەن، ژمارە ٥٥٢٤.

۱۳۹۵/۰۳/۱۴

سەلاحەدین دەمیرتاش لە بێرنە


سەلاحەدین دەمیرتاش، مووی بەر لووتی سەرۆککۆماری تورک، لە میانەی سەردانێکیدا بۆ سوییس، وەڵامی پرسیارەکانی بەرنامەی "فۆرووم"ی ڕادیۆ و تەلەڤزیۆنی سوییس (RTS)ی دایەوە. سەرۆکی پارتی کورد و نەیار، هەدەپە، ڕەجەب تەیپ ئەردۆغان بە کەسێکی ملهوڕ پێناسە دەکا.

سەلاحەدین دەمیرتاش، ئەندام پەرلەمانی تورکیا و هاوسەرۆکی پارتی دیموکراتیکی گەلان (هەدەپە)، بە توندی دژی چاکسازی دەستووری بنەڕەتی دڵخوازی ڕەجەب تەیپ ئەردۆغانە کە بە نیازە ڕژێمێکی سەرۆکایەتی لە تورکیا سەقامگیر بکا.

لە ڕوانگەی دەمیرتاشەوە، سەرۆکی دەوڵەت "بە نیاز نییە ڕژێمێکی سەرۆکایەتی وەک ئەوەی لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا هەیە، سەقامگیر بکا. بەڵکوو ئامانجی ئەوەیە جۆرێک دیکتاتۆڕی پاڵپشت بە دەستووری بنەڕەتی و مۆناڕشی دابمەزرێنێ و ئێمەش لە دژی ئەمە دەوەستینەوە."

"ئەردۆغان دەیەوێ هەموو شتێک کۆنتڕۆڵ بکا: دەسەڵاتی یاسادانان، بەڕێوەبردن، میدیاکان، بورۆکراسی، زانکۆکان، کۆمەڵگەی مەدەنی و … دەیەوێ هەموو ئەمانەش لە ژێر سایەی دەستووری بنەڕەتیدا ئەنجام بدا"، سەلاحەدین دەمیرتاش وای گوت.

سەرۆکی هەدەپە، کە بەم دواییانە وەک ١٣٧ ئەندام پەرلەمانتاری تر، حەسانەی پەرلەمانیان لەسەر هەڵگیراوە، دان بەوە دادەنێ کە زۆرینەی گەلی تورک پشتیوانی لەم سەرۆککۆمارە ئیسلامگەرا کۆنەپارێزە دەکەن و هۆکاری ئەمەش بۆ یەکنەبوونی ئۆپۆزۆسیۆن دەگەڕێنێتەوە.

"ئۆپۆزۆسیۆن هەرگیز نەیتوانیوە سەرۆکێکی ئەلتەرناتیڤ پێشنیار بکا و هەرگیز لە دۆخێکدا نەبووە وڵات بەڕێوە ببا. سەرەکی ترین پارتی ئۆپۆزۆسیۆنی تورکیا، جەهەپە، ئاو بە ئاشی ئەردۆغان دادەکا، نەخاسمە کە قسە دێتە سەر کەمینەی کورد"، ئەوە قسەی سەلاحەدین دەمیرتاشە.

شازادە چکۆلە


شازادە چکۆلە

ڕۆمان
ئانتوان دۆ سانت-ئێگزۆپێری
سەلاحەدین بایەزیدی
لە فەرەنسییەوە کردوویە بە کوردی

چاپی یەکەم: ٢٠١٦
بڵاوکار: ناوەندی غەزەلنووس بۆ چاپ و بڵاوکردنەوە

لە بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی کتێبخانە گشتییەکان ژمارەی سپاردنی (١٣٧١)ی ساڵی ٢٠١٦ی پێ دراوە. 

۱۳۹۵/۰۳/۱۳

٢٠ی سێپتامبری ١٩٤٥


نازم حیکمەت
لە تورکییەوە: سەلاحەدین بایەزیدی
 

بەم کاتە درەنگە
بەم نیوەشەوی خەزانە
من پڕم لە پەیڤەکانی تۆ؛
پەیڤەکان
وەکوو زەمەن، مینا مادە جاویدان
ڕووت چەشنی چاو،
قورس وەکوو دەست
بە وێنەی ئەستێرەکانیش گرشەدار.
پەیڤەکانتم پێ گەیشت،
لە دڵ، لە سەر، لە جەستەی تۆ،
وشەکانت تۆیان هێنا،
ئەوان: دایک
ئەوان: خاتوون
ئەوان: هاوڕێ…
خەمینن، تاڵن، بە کەیفن، کامەرانن، قارەمانن،
پەیڤەکانت
مرۆڤن…