هەڤپەیڤین:
ئەنوەر حەسەن پور
سەلاحەدین بایەزیدی
سەید کافی عەلەوی خەلکێ گوندێ کورانه سالا ١٣٤١ (١٩٦٢) ل ناوچا برادۆست سەر ب ئۆرمیێ ژ دایک بوویە. ل باژێرێ ئۆرمیێ دیپلۆم و لیسانسێ باستان شناسی، رشتا زمانێن کەڤنە ڤەرگرتییە. چونکو بابێ وی یەک ژ کارمەندێن رادیۆیا کوردییە ئۆرمیێ بوویە، پرتۆکخانەیەک ژ کتێبێن کوردی هەبوو و ئەو هاندانە کو خۆ فێرە کوردی بکن، هەر ل خاندنا سەرەتاییڤە کافی، دگەل ئەدەبیاتا کلاسیکە کوردی و پیتێن ئەبجەدی و لاتین و سریلیکە کوردی ئاشنا بوویە و دەست ب خاندنا بەرهەمێن کوردی کریە و بوویە هۆگرەکی ئەدەب و زمانێ کوردی. پاییزا سالا ١٤٦٣ێ ل رادیۆیا کوردییە ئۆرمیێ دەست ب کارێ راگەهاندنێ کرییە. کارێ وی ل رادیۆیێ، دەرهێنان، بێژەری و نڤیسەری و ئامادەکاریا دەنگوباسا بوو. ئەو دبێژە "ل مدەهێ کو ئەز ل رادیۆیا ئۆرمیێ دخەبتیم، من بابەت بۆ گۆڤارا سروە دنڤیسین . سالا ١٣٦٨ ئەز رێکرمە رادیۆدیا کوردییە تەهرانێ، کو لوێ ژى من درێژی دا کارێ خۆ و بوومە ویراستاری ئەدەبییە بەرنامێن کوردی. سالا ١٣٧٠ێ دەستەیا گوزینشێ ئەز رەد سەلاحییەت و هەروها ل خەدەماتێ دەولەتی مەحرووم کرم. دەما کو ئەز ل تەهرانێ بووم دگەل هەڤکارەک خۆ بناڤێ کاک ناسرێ سینا مە دەست ب کارێ ڤەرگەراندنا کورتە چیرۆکێن کوردی کر کو ئەدەبیاتا کوردی ب خاندوانێن فارس بدەنە ناسین و سەرجەم مە ٥٩ کورتە چیرۆک ل حەموو پارچێن کوردستانێ و دەرڤە ڤەرگەراندنە سەر زمانێ فارسی، کو مخابن لبەر دەرکرنا من و کاک ناسر ل رادیۆیێ و دوورکەتنا مە ژ تەهرانێ، تنێ یەک ژ وان چیرۆکا ب ناڤی ( تاسەک گەنم) نڤیسینا بابایێ کەلەش ژ ئەرمەنستانێ کو من ژ رۆژناما (رێیا تەزە) ڤەرگرتبوو ل گۆڤارا (چیستا)دا هاتە بلاڤکرن."
پاییزا سالا ١٣٧٢ێ هەڤالێن گۆڤارا سروە ژ کافی عەلەوی دەخازن کو هاریکارییا وان بکە و وەکە کافی دبێژە: من ژى بدل ئەو داخاز قەبوولکر و دەست ب کارێ رۆژنامەگەریێ کر. هەلبەت حەتا وێدەمێ کورمانجییا ژۆری ژی ب پیتێن ئەبجەدی دهاتە نڤیسین لێ دو ژمارەیەک بوو کو کاک پەرویز هندەک بابەت ب لاتینی بەلاڤدکرن. پشتی دەست بکاربوونا من ل سروەێدا ب یەکجاری پشکا کورمانجییا ژۆرین ب لاتینی هاتە بەڤکرن. مخابن گەلەک پێ نەچۆ کو کاک پەرویز بۆ پشکداریکرن د بیرئینانا هەلبەستڤانێ مەزنە کورد ئەحمەدێ خانی چۆ ئالمانیا و نەڤەگەرییا و بارێ پشکا کورمانجی کەتە سەر ملێ من و خودێ لێخۆشبووی کاک سەرتیپ مەنسووری کو پشتی ڤەغەرکرنا وی ژی من ب تەنێ پشکا کورمانجییە سروە یێ برێڤەبر و هەژمارا لاپەرێن کورمانجییا ژۆری ل هەشت لاپەرا من گەهاندە شانزدە لاپەرا. ل رەخ خەباتا کارێ گۆڤارێ من دەست ب ڤەرگەراندنا پرتووکێن کو ب تورکێ لسەر پرسا کورد و هەروها رۆمانێن کوردی ب فارسی کر وەک: کوردستان مستعمرە بین دول نڤیسینا ئیسماعیل بێشکچی، کورد و کوردستان نڤیسینا بۆتان ئامێدی، بیرەوەرییێن رەحمەتی مووسا عەنتەر و شڤانێ کورد نڤیسینا عەرەبێ شەمۆ بابێ رۆمانا کوردی و گوندێ مێرخاسا یا عەلی عەڤدلرەحمان و چەندین پرتووکێن دی کو مخابن چ یەک ژ وان نەهاتنە بەلاڤکرن. نەورۆزا سالا ١٣٨٠ێ لبەر هەڤپەڤینا من دگەل( تەلەڤزیۆنا رۆژ) لسەر (رۆژنامەگەرییا کوردی ل رۆژهەلاتێ کوردستانێ) ئەز ل سروە یێ ژى دەرکرم کو پشتی دەرکرنا من، پشکا کورمانجییا ژۆرینە گۆڤارا سروەیێ ژی تەعتیل بوو و پاشێ ژی من ژمارەیەک تایبەت کورمانجی وەک پاشکۆیا سروەیێ ئامادەکر و ژ لایێ بەرپرسێن گۆڤارێ هاتە بەلاڤکرن لێ رێنەدان ئەز هەژمارا دوویێ ئامادە بکەم، چەند سالەکە ژی ئەز ل هەولێرێ مە و مدەهەکێ من کارێ راگەهاندێ دکر و نها کارێ ئازاد دکەم.
چما رێ نەدان هەژمارا دوهەمین ئامادە بکەی؟
کافی عەلەوی: ئەوان ئەز ل سروەیێ دەرێخستبوون و نەدخاستن کارەک بناڤێ من بێتەکرن و هندەک کەسێن کو من قەلەم دابوو دەستێ وان و فکر دکرن کو بوونە نڤیسەر و دشێن سەربخۆ کار بکەن ناڤێ وان بکەڤینە ناڤ ناڤان، ئەو ئاگادار کربوون کو ئەگەر کافی نەبیت ئەمێ باشتر کار بکەن و تنێ شییان هەژمارەک دی هەلبەت ب هاریکارییا من بەلاڤکرن.
نرخاندنا وە دەربارێ رۆلا گۆڤارا سروە ل ڤەژاندنا فەرهەنگ و ئەدەبا کوردیدا چییە؟
رۆلا گۆڤارا سروە ل ڤەژاندنا فەرهەنگ و ئەدەبا کوردی بتایبەت ل ناوچا موکریانێ بۆ خوارێ رۆلەکی گەلەک مەزن و بێ وێنە بوو و ئەز دشێن بێژم پرانییا نڤیسەر و رۆژنامەگەرێ کو نها ل رۆژهەلاتا کوردستانێ دخەبتن و دنڤیسن، شاگردێن مەکتەبا سروەیێ نە. بەری گۆڤارا سروە چەند بەلاڤۆکەک کوردی بەلاڤبوون لێ نەشییان وەک سروەیێ دۆم بکەن و دناڤ خاندوانێن کورد دا جهێ خۆ ڤەکەن. دەمێ دەستبکاربوون و بەلاڤبوونا سروەیێ خەلکێ مە تێنییێ پرتووک و گۆڤار و بەلاڤۆکێن کوردی بوون و گۆڤارا سروە ژی کو گۆڤارەکی فەرهەنگی، ئەدەبی و هەنەری و دوور ل سیاسەتێ بوو شییا جهێ خۆ ل دلێ خاندوانێ دلسۆزە کورد دا ڤەکەت و ببیتە مەکتەبەک بۆ فێرکرن و هاندانا وان بۆ ئاڤردانەوە ل فەرهەنگ و ئەدەبا کوردی کو ئیرۆ ئەم بەرهەما وێ دبینن. سرويێ پشکەک زۆر ژ ئەدەبیاتا دەڤکییە مە ژ مرن و نەمانێ رزگارکر و بۆ بەرەیێن پاشەرۆژێ پاراست.
پشتی بیست و پێنج ساڵان سروە داویی بەوەشانا خۆ ئانی، ل گۆر وە هۆکارێن داخستنا گۆڤارا سروە چنە؟
هەرلەداییک بوونەکێ، مرنەک هەیە و هندەکا تەمەنێ وان کورتەک و هندەکا درێژ. ب گۆتنەکی دی هەربەهەمەکێ تاریخ مەسرەفەک هەیە. هندەک جارا ژی پێشوازیکرنا خەلکێ مەیدانا بەرهەمەکێ فرە دکەت یان ل مەیدانێ دەردیخیت. سروە پێشتر وەک ئاوەکی سار و زەلال بوو کو تێنیتیا رێبوارێن فەرهەنگ و ئەدەبا کوردی ل ناڤخۆ و دەرڤە دشکاند و خەباتکارێن وی ژی پەیوەندەکی بتەو دگەل خەلکێ و خاندوانێن وێ هەبوون. پشتی بیست و پێنج سالا، سروەیێ ئەو تایبەتمەنییا خۆ ژ دەست دا و وەکی بەرێ ژی نەشییا داخازێن خەلکێ بجی بینیت و ئەوان تێر بکەت. سروە وەک دارەکی ببەر بوو کو ئێدی ل بەردانێ کەتبوو و نە بۆ خودان سوود هەبوو و نە کەسەکێ سوود ژێ دبر. دارا بێ بەر دبیت بێتە بررین.
گەلۆ هۆکار چ بون کو سروە تایبەتمەنییا خۆ ژ دەست دا؟
نڤیسەرێن وان سالێن داوییێ ل سروەیێ خۆ ل خەلکێ خاندوان زاناتر و داناتر دزانیین و بەر هندێ ژی نەدشییان وەکی پێویست تێکەلی خەلکێ بن و پەیوەندێ بگرن و گەلەک جار خاندوان ل نڤیسینێ وان تێنەدگەشتن. ئەو مۆدێرن و پۆست مۆدێرن بوون و خەلک گەلەک ل وان پاش بوو!!!
چما و ل سەر بڕیارا کێ ئورمیێ بوو بە ناوەندا گۆڤارێ سروە؟
ب دیتنا من زێدەتر لبەر مەسەلێن ئەمنی، ناوەندا سەرەکیێە وێ ل ئۆرمیێ بوو و رەنگە ل باژێرەکی کو ب تەواوی کورد بوون وەک ئۆرمیێ نەهاتبا پاراستن و ئەز نزانم کێ بریاردا کو ناوەندا وێ ل ئۆرمیێ بیت.
وەکە دزانن ژ بلی زاراوەیا کورمانجیا ناوین، گۆڤارا سروە بە زاراوەیا کورمانجیا ژورین ژی وەشان دەکر، وەشان بەزاراوەێن دن، بیرۆکەیا کێ بوو؟
ئەز نزانم ئەو بیرۆکا کێ یان چ کەسانێک بوو، لێ ئەز فکردکەم ئەڤ بیرۆکەیە یا رایەدارێن برریاردەرە سروەیێ بوو کو حەموو زاراوە ئاخڤا رازی بکەن و بکێشنە لایێ خۆ، چونکو هەتا هەژمارا شانزدێ ژی بابەتەک بەرچاڤە زاراوێن دییە کوردی ل سروەیێ دا خوویا ناکەن. بیرا مدایە ل هەژمارا نوزدە و بیستێ دا دو بابەت بناڤێن (مرنا خەزالێ) و (گیگۆر) کو من ژ پرتووکا (عەفراندنێن بژارە) ل پیتێن کریل ڤەگوهاستبوونە سەر پیتێن ئەبجەدی بەلاڤبوون و ل سەر وان (بەرەو زمانی یەکگرتوو) هاتبوو نڤیسین. دەما من سەبەبێ وی کاری ژ کاک پەرویز پرسی، بەرسڤدا گۆت هەڤکارێن مە رێ نادەن ئەم کورمانجی بەلاڤ بکەن و کاک ئەحمەدێ قازی ژی کو وێ دەمێ سەرنڤیسەر بوو د بەرسڤا ڤێ پرسێدا گۆت: پرانییا خاندوانان سۆرانی ئاخڤن و گەلەک نامە بۆ مە نڤیسینە و ناخازن بلی سۆرانی ب زاراوەیەک دی بابەت بێنە بەلاڤ کرن، مە ئەڤ رستەیە نڤیسییە کو خاندوان توورە نەبن، ئەگەر هەرکەسەک ب زاراوا خۆ بابەتا بنڤیسیت و ئەم بەلاڤ بکەن ئەم نەشێن ببنە خودانێ زمانەکی یەکگرتی و ئەم بخۆ ژی سەر وێ رایێنە کو تەنێ دبیت ب زاراوا سۆرانی بنڤیسن کو خاندوان تێبگەهن.
ل گۆر ئەو ئەزمونا کو وە ل سروەدا بە کار ئانی، وەشان ب زاراوەێین دن چ رۆلەک دەبینە لە چێکرنا زمانەکی یەکگرتی ئان گەلۆ ئەو زمان بەر ب بەلاڤ بوونێڤە دبە؟
من باڤری ب گۆتنا "زمانێ یەکگرتی" چنینە، یا راست " زاراوا رەسمی" یە. دەمەکێ ئەم دشێن ببنە خودانێ زاراوەیەکی رەسمی کو نڤیسەرێن مە کوردی زان بن. زاراوە ئاخێڤەک کو تنێ دەڤۆکا ناوچە یان ئێل و گوندێ خو دزانیت و زاراوە و دەڤۆکێن کوردی ناناسیت، نەشیت بێژیت ئەز ب زمانێ کوردی دنڤیسم، یان بێتە گۆتن نڤیسەرەکی کوردی زانە. مەبەست ل کوردی نڤیسینێ ئەوە کو نڤیسەر بزانیت پەیڤا کو بکارتینیت ل زاراوێن دی دا ب چ واتایەکێیە. نڤیسەرەک دەمەکێ کوردی نڤیسە کو خاندوانێ زاراوێن دی ژی ب هێسانی ل مەبەستا وی تێ بگەهیت. بۆ نموونە ئەگەر کەسەکی سۆرانی ئاخێڤ رستەیەکێ ب ڤی ئاوایی : " ملم دێشیت " بنڤیسیت، کورمانجی ئاخێڤەک دێ چاوان بزانیت کیدەرا وی تێشیت؟ چونکو ب کورمانجی دبیتە: " ملێ من تێشیت" کو ب خەلەت دێ تێبگەهیت، مل پەیڤەکی کوردییە لێ ل سۆرانی دا مەبەست "پشت گردن"و ل کورمانجی دا "بازو"یە. جگە ل وێژی نڤیسەرێ کوردی زان دێ هەول بدەت پەیڤێن کو هەڤپارن و ڵ پرانییا زاراوادا ب یەک مانایێ بکار تێن، بکار بینیت. ئەگەر نڤیسەرێن مە بگەهنە وێ ئاستێ کو کوردی زان بن، ئەم دشێن هیڤیدار بن کو رۆژەکێ ئەم ببنە خودانێ زاراوەیەکی رەسمی. هەبوونا زاراوا رەسمی ژی ب مانایا سڕینا زاراوێن دی نینە.
وەکە بەرپرسێ پشکا کورمانجیا گۆڤارا سروە، هوون چ قاس ژ پشکا کورمانجیێ رازی بوون؟
ئەز وەک کەسەکێ کو چەند سالا بەرپرسێ پشکا کورمانجی بووم، لدەسپێکێ لبەر کێم بوونا بابەتێن کورمانجی و نەبوونا نڤیسەرێن لاو و کێمییا لاپەرێن تەرخانکری بۆ کورمانجی، گەلەک ل وێ پشکێ نەرازی بووم. لێ وان چەند سالێن داوییێ زێدەبوونا نڤیسەرێن تازە نەفەس و زێدەبوونا لاپەرێن پشکا کورمانجی، نەک رازی، ب گازندە نەبووم.
د دەسپێکێ دە پشکا کورمانجی ب پیتێن عەرەبی بو لێ پشتڕا بو ب لاتینی، لێ وەکە ئەم دزانن لاتینی نڤیسێن ل رۆژهەڵاتێ کوردستانێ زێدە جهێ خۆ ڤەنەکربو.
درووشما سروەیێ (بۆ هەر کوردەکێ ل هەر دەرەکێ بوو ). بۆ گەلەَک خەلکێ مە یێن رۆشەنبیر و نڤیسەر ل پارچێن دی و دەرڤە دهاتە رێکرن کو ئەوان نەدشییان ب پیتێن ئەبجەدی بخوونن. مەبەست ل لاتینی نڤیسینێ، بێ پار نەمانا خەلکێ مە ل دەرڤەیی ئیرانێ بوو. هەرچەند پرانییا بە روالەت رۆشەنبیرێن سۆران ب ئاشکەرا دژی لاتینی نڤیسینا سروەیێ بوو و بۆ هندێ کو بشێن پێشییا لاتینی نڤیسینێ بگرن، ب نڤیسین یان گۆتن، بۆ خۆ شرینکرنێ دگۆتنە بەرپرسێن سروەیێ: ئەوە خیانەت ب بەیتولمالێ و پەیرەویکرنا ل سیاسەتا ئاتا تورکییە و خەلکێ ل ئیسلام و قۆرئانێ دوور تێخیت .هەلبەت ئەگەر پێویست بیت، ئەز دشێم ناڤێن ئەوان کەسێن بەرووالەت رۆشەنبیر رێز بکەم.
کێ بوون ئەو کەسانە؟
هندەکا وەفات کرنە کو ئاخڤتنا پشت سەرێ مرییا باش نینە و دانە بایا کایا کەڤن بێ فایدەیە. یێن زندی ژی نابیت ئەم کەساتییا وان لەکەدار بکەن، چونکو رێزکرنا ناڤێ وان دەردەکی مە دەرمان ناکەت. ئەم دبیت خۆ ل تشتێن کو دوبەرەکییێ چێدکەت بپارێزن.
کاریگەرییا سروە لسەر خاندەوانێن کورمانج و فێرکرن و ئاشناکرنا وان ل گەل رێنڤیسا لاتینی د چ ئاستەکی دابوو؟
ب گشتی کارگەرییا سروەیێ لسەر خاندوانێن کورمانج گەلەک کێم بوو، چونکو پرانییا کورمانجا باژێری نەبوون و دگەل ئازەرییا ل باژێرێن ئازەربایجانا رۆژئاوا دژین و سروە ب دەگمەن نەبیت ل وان باژێرا نەدهاتە بەلاڤکرن و سروەیێ چ شەڤە هەلبەست و کۆنفراس و سیمینار و فەستیڤال ل باژێرێن باکوورا ئازەربایجانا رۆژئاوا رێڤەنەبرن. لێ پاش دەستبکار بوونا تەلەڤیزیۆنا مەدیا، رێنڤیسا لاتینا سروەیێ ژی دەورەک باش د فێربوون و ئاشنابوونا خاندوانی کورمانج دا هەبوو.
گەلۆ د گۆڤارا سروەدا وەکە تێ گوتن زەخت لسەر پشکا کورمانجی هەبوو؟
هەڤکارێن مە ل پشکا سۆرانی دژی زیادکردنی لاپەرەکانی کورمانجی بوون، چونکە زێدەبوونا لاپەرێن کورمانجی دبوو سەبەبێ کێم بوونا لاپەرێن سۆرانی.
هێلێن سۆر یا گۆڤارا سروە د بلاڤ کرنا بابەت و بەرهەمێن نڤیسکاراندا چ بوون؟
چوارپاچە، نیشتمان، گەل، کەسک و سۆر و زەر و هەر تشتەک کو بێهنا سیاسی لێهاتبا، هێلێن سۆر بوون.
گۆیا کاربەدەستێن ئیرانێ وەکە ئامرازەکە پروپاگەندەێی سوود ژ گۆڤارا سروەیێ برنە، لسەر ڤێ ئەساسی سروە زێدەتر خزمەتێ گەل کر ئان خزمەتێ حکومەتێ؟
هیچ سەرمایەدانەرەک بێ بەرچاڤگرتنا سوودا خۆ سەرمایەگوزاریێ ناکەت. بەلێ حکوومەتێ ل مەیدانا سیاسەتێ دا سوود ل سەرمایەگوزارییا سروە کر و خەلکێ مە ژی سوود کر. ئەز نەشێم بێژم کێ زێدە و کێ کێم سوود بر، گرنگ ئەوە نڤیسەر و خاندوانێ مە ئەو سەرمایەگوزارییە وەک دەرفەتەکێ بۆ پێش ئێخستنا خۆ بکار برن.
جەنابێ تە باسێ سودێ نڤیسەر و خاندوانێن کورد ژ سروەیێ کر، لێ سودێن سیاسی یێ حکومەتێ چ بون؟
تشتا کو حکوومەتێ نەدشییا ب هێزا تۆپ و تانکا بکەت ب سەرمایەگوزارییا سروەیێ دەستخۆڤە ئینا. سەرمایەگوزارییا سروە و د ئەنجامدا سەرهلدانا رۆژنامە و گۆڤارێن دییە کوردی بوونە سوپاپا تەخلییە. تۆپا سروەیێ بێدەنگ بوو. رۆژ ب رۆژ هەژمارا جاش قەلەمێن کو پاشێ بوونە سەربازێن گومنام، زێدە بوو!!
رۆلا مامۆستا هێمن د گۆڤارا سروەدا چاوا دەنرخینن؟
ئەز فکر دکەم ئەگەر مامۆستا هێمن نەبا، سروەیێ ئەدشییا ئەوێ پێگەهێ دناڤ خاندوان و نڤیسەرا پەیدا بکەت. سەرنڤیسەرییا مامۆستا هێمن بەرگەک بەرەندە بوو بۆ جی کەتنا سروە یێ.
وەکە داویی؛ سروە چ پێگەهەک هەیە ل ناڤ رۆژنامەگەرییا کوردیدا؟
سروە ل دەمەکی لەباردا سەرهلدا و باش خۆ نیشا دا و پێشخست و شییا ل مەیدانا رۆژنامەگەرییا کوردیدا جهەکی دیار و تایبەت بخۆ بگرت.
