بێرنارد-هێنری لێڤی*
لە فەڕەنسییەوە: سەلاحەدین بایەزیدی
ڕۆژنامەی "لۆ پووان"
خەباتی چەکداری هاوکات دێتە واتای کوشتنی کەسانی مەدەنی، چاندنی بۆمب لە شوێنە گەشتیارییەکان و نزیک هۆتێلەکان، ئیعدامی ڕاکردووان یان ئەوانەی نەیارێتی "ڕێباز"ەکە دەکەن. پەکەکە و ئاواڵ‌دوانەکانی کە پاش خۆهەڵوەشانەوەی، لە دەسپێکی ساڵانی ٢٠٠٠ەوە جێگەی [ئەو رێکخراوەیان] گرتۆتەوە، ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ بەرپرسیاری مەرگی هەزاران کەس لە تورکیا و شوێنەکانی دیکەن.
پەکەکەش ڕێکخراوێکە بەم پاساوە، دیارە بە هەق، خراوەتە نێو لیستی ڕێکخراوە تیرۆریستییەکانەوە کە شەڕێکی سەختیان لە هەمبەر دیموکراتەکان راگەیاندووە - نەک هەر ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، بەڵکوو نێو جەرگەی هەندێک وڵاتی یەکێتیی ئەوروپا، تاکوو ساڵانی نەوەدیش، شانۆی پەلامار و ڕمبازێنی پاساوهەڵنەگر بووە.
هەڵبەت بەو جیاوازییە کە زەمەن تێپەڕیوە و چوار یان بگرە پێنج خاڵ سەریان هەڵداوە و دۆخەکەیان گۆڕیوە کە دەبێ لەبەر چاویان بگرین، نەک زۆر بە دڵنیاییەوە، بەڵام سەرباری ئەوەش پێویستە پێداچوونەوە بە پێگەی پەکەکەدا بکەین.
یەکەم، پەکەکە لە پانزە ساڵ لەمەوپێشەوە، یان ئەگەر وردتر بڵێین، پاش پێشنیاری چوارەمین ئاگربەستی یەکلایەنە لە لایەن عەبدوڵڵا ئۆجەلان سەرکردەی ئەو ڕێکخراوە دوای قۆڵبەست کردنی، توندوتیژی وە لاوە ناوە.
دووهەم، ئەم دەزگایە کە پەیڕەوی لە هێڵی مارکسیستی-لێنینیستی دەکرد و بۆ ماوەیەکی دوور و درێژ، پاڵپشت بوو بە کاریزمای تاکەکەسی هاوشێوەی ئەستێرە ستالینیستیەکان، ئەمڕۆکە ئیتر بۆتە حزبێکی داکۆکیکاری سەرسەختی چارەسەریی پرسی کورد لەسەر بنەمای "دیالۆگ" و رێبازگەلی "کۆنفدڕالی"یانە.
سێهەم، ئەم پەکەکە نوێیە رێکخراوێکە کە بەتایبەت لە رێگەی هێزە چەکدارییەکانییەوە لە سووریا، لە ژێر بەیداخی یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە)، لە بەرەی پێشەوە، بە ورەیەکی بێ‌وێنە و تواناییەکی بێ‌هاوتا، دژ بە خەلافەتی رەشی داعش دەجەنگێ.
چوارەم، لەو ناوچانە، وەک سەرجەم ناوچەکانی دیکە، لە شاری شەهیدی کۆبانێ کە شەڕڤانەکان خەریکە رزگاری دەکەن، وەک پێگەکانی دیکەیان لە عێراق و سووریا، جۆرێک حوکمڕانی پەیڕەو دەکەن کە رێگە بە یەکسانیی پیاو و ژن دەدا و پابەندبوون بە عیلمانیەت، رێزگرتن لە کەمینەکان و گەڵاڵەیەکی مۆدێڕنی تێدا دەبینرێ، لە کاتێکدا لانیکەم دەتوانین بڵێین جیهانی ئیسلام بە گشتی و ئیسلامی میانڕەو بەتایبەتی، لە باقی ناوچەکانی تر لەمە بێ بەرییە.
بە شێوەیەک ئەگەر ئاکەپەی ئەردۆغان لەگەڵ پەکەکەی ئۆجەلان بەراورد بکەین، واتە ئیسلامیزمی کەمتر و کەمتر میانڕەوکراوی یەکەمینیان و ئانتی-ئیسلامیزمی رۆژ بە رۆژ رادیکاڵ تری دووهەمیان، جووت‌یاری یەکێکیان کە رێگە دەدا کاروانی چەک‌وچۆڵی قورس بە سنوورەکانی‌دا ئاودیو ببن بۆ ئەوەی بگەنە دەست سەربڕەکان و لە بەرامبەردا شەڕڤانە قارەمانە پیاو و ژنەکان کە تاکە پاڵپشتیان فڕۆکەکانی ناتۆیە و هاوکات دەستەویەخەی هەمان ئەو سەربڕانە دەبنەوە، لە لایەکی دیکەوە ئەگەر سوپای تورک - کە ئەندامبوونی لە هاوپەیمانێتی ئاتلانتیک، پێش بەوە ناگرێ سوپاکەی ئامادەباش ببێتە تەماشاچی قەتڵوعامی کەمینەی مەسیحی - لەگەڵ پەیەدە، دەستەخوشکی رێکخراوی پەکەکە کە لە ماوەی دە رۆژ، لە ژێر ئاگربارانی دوژمندا، لە نێو جەرگەی خاکی عێراقی ژێردەستی ئیسلامیستەکان، توانی کریدۆرێک بکاتەوە و حەفتا هەزار ئێزدیی چیای شنگال لە مردن رزگار بکا، بەراورد بکەین، ئەوا دەبینین ئەو هێزەی بە تیرۆریست لە قەڵەم دراوە، چیتر ئەوە نییە کە پێمان وابوو.
بەرپرسیارانی پەکەکە دەبێ رووبەڕووی هەمان شت ببنەوە کە پێشتر رووی داوە، بەتایبەت سەبارەت بە تیرۆریستانی پێش ئەوان.
هەمان شتیان بەسەر بێ کە کۆتایی ساڵانی نەوەدەکان، دوای چەندین دەیە جەنگی نێوشار، بە سەر "ئیرا"ی ئیرلەندیدا هات.
ئەوان ئەو رێگە درێژەیان بڕی کە لە لایەن دامەزرێنەرانی حکومەتە پۆست-کۆلۆنیالەکانەوە هەموار کرابوو کە ئەوانیش بە نۆرەی خۆیان یەکەمین چەکەکانیان لە توندوتیژییەکی کوێرانەدا بەکارهێنابوو.
هەروەها بۆ مێژوو، ئاماژەیەک بە رەوشی ئێرگوون (ڕێکخراوی سەربازی نەتەوەیی لە خاکی ئیسرائیل)، گرووپی شتێرن لە ئیسرائیل و کۆنگرەی نیشتیمانی باشووری ئەفریقا دەکەم. ئاخۆ دەزانن نیلسۆن ماندێلا دەبوایە چاوەڕوانی ٢٨ی ژووئەنی ٢٠٠٨ بێ بۆ ئەوەی ببینی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، ناوی ئەو و حزبەکەی لە لیستەکەیان دەربێنن؟
هەڵبەت، دیارە ئۆجەلان، ماندێلا نییە.
بەڵام ئەوەی ڕاستی بێ، کوردەکان هاوپەیمانی هەرە قایم و پتەوی ئێمەن لەو جەنگە درێژخایەنەی جیهادیزم دژ بە ئێمەی ڕاگەیاندووە.
پەکەکە لە سووریا پێشەنگە، نەک هەر بۆ خۆڕاگری لەپێناو داعش، بەڵکوو بۆ پاراستنی ئەو بەهایانەش کە داعش بە نیازە بیانفەوتێنێ.
ئەم پەکەکەیە کە کادیرە سەرەکییەکانی هەنگاوی ئۆجەلان - کە لە پڕۆسەی دادگاییەکەی لە ساڵی ١٩٩٩ لە پێناو قوربانییە بێ‌ژمارەکانی لە گرتووخانەی ئیمرالی لێبوردنی خواست - دەشۆپێنن، ئیتر ڕێکخراوێکی تیرۆریست نییە بەڵکوو ئەگەر وشەکان هەڵگری واتایەک بن، ئەوا ڕێکخراوێکی خۆڕاگرە لە بەرامبەر تیرۆریزم.
جا بۆیە پەکەکە و ئەو حزبانەی سەر بەون، وەک هەن دەبێ دانیان پێدا بنرێ: چونکە فاکتۆرێکن بۆ سەقامگیری و سبەی رۆژ، فاکتۆرێک بۆ ئاشتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.
لە فەڕەنسییەوە: سەلاحەدین بایەزیدی
ڕۆژنامەی "لۆ پووان"
خەباتی چەکداری هاوکات دێتە واتای کوشتنی کەسانی مەدەنی، چاندنی بۆمب لە شوێنە گەشتیارییەکان و نزیک هۆتێلەکان، ئیعدامی ڕاکردووان یان ئەوانەی نەیارێتی "ڕێباز"ەکە دەکەن. پەکەکە و ئاواڵ‌دوانەکانی کە پاش خۆهەڵوەشانەوەی، لە دەسپێکی ساڵانی ٢٠٠٠ەوە جێگەی [ئەو رێکخراوەیان] گرتۆتەوە، ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ بەرپرسیاری مەرگی هەزاران کەس لە تورکیا و شوێنەکانی دیکەن.
پەکەکەش ڕێکخراوێکە بەم پاساوە، دیارە بە هەق، خراوەتە نێو لیستی ڕێکخراوە تیرۆریستییەکانەوە کە شەڕێکی سەختیان لە هەمبەر دیموکراتەکان راگەیاندووە - نەک هەر ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، بەڵکوو نێو جەرگەی هەندێک وڵاتی یەکێتیی ئەوروپا، تاکوو ساڵانی نەوەدیش، شانۆی پەلامار و ڕمبازێنی پاساوهەڵنەگر بووە.
هەڵبەت بەو جیاوازییە کە زەمەن تێپەڕیوە و چوار یان بگرە پێنج خاڵ سەریان هەڵداوە و دۆخەکەیان گۆڕیوە کە دەبێ لەبەر چاویان بگرین، نەک زۆر بە دڵنیاییەوە، بەڵام سەرباری ئەوەش پێویستە پێداچوونەوە بە پێگەی پەکەکەدا بکەین.
یەکەم، پەکەکە لە پانزە ساڵ لەمەوپێشەوە، یان ئەگەر وردتر بڵێین، پاش پێشنیاری چوارەمین ئاگربەستی یەکلایەنە لە لایەن عەبدوڵڵا ئۆجەلان سەرکردەی ئەو ڕێکخراوە دوای قۆڵبەست کردنی، توندوتیژی وە لاوە ناوە.
دووهەم، ئەم دەزگایە کە پەیڕەوی لە هێڵی مارکسیستی-لێنینیستی دەکرد و بۆ ماوەیەکی دوور و درێژ، پاڵپشت بوو بە کاریزمای تاکەکەسی هاوشێوەی ئەستێرە ستالینیستیەکان، ئەمڕۆکە ئیتر بۆتە حزبێکی داکۆکیکاری سەرسەختی چارەسەریی پرسی کورد لەسەر بنەمای "دیالۆگ" و رێبازگەلی "کۆنفدڕالی"یانە.
سێهەم، ئەم پەکەکە نوێیە رێکخراوێکە کە بەتایبەت لە رێگەی هێزە چەکدارییەکانییەوە لە سووریا، لە ژێر بەیداخی یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە)، لە بەرەی پێشەوە، بە ورەیەکی بێ‌وێنە و تواناییەکی بێ‌هاوتا، دژ بە خەلافەتی رەشی داعش دەجەنگێ.
چوارەم، لەو ناوچانە، وەک سەرجەم ناوچەکانی دیکە، لە شاری شەهیدی کۆبانێ کە شەڕڤانەکان خەریکە رزگاری دەکەن، وەک پێگەکانی دیکەیان لە عێراق و سووریا، جۆرێک حوکمڕانی پەیڕەو دەکەن کە رێگە بە یەکسانیی پیاو و ژن دەدا و پابەندبوون بە عیلمانیەت، رێزگرتن لە کەمینەکان و گەڵاڵەیەکی مۆدێڕنی تێدا دەبینرێ، لە کاتێکدا لانیکەم دەتوانین بڵێین جیهانی ئیسلام بە گشتی و ئیسلامی میانڕەو بەتایبەتی، لە باقی ناوچەکانی تر لەمە بێ بەرییە.
بە شێوەیەک ئەگەر ئاکەپەی ئەردۆغان لەگەڵ پەکەکەی ئۆجەلان بەراورد بکەین، واتە ئیسلامیزمی کەمتر و کەمتر میانڕەوکراوی یەکەمینیان و ئانتی-ئیسلامیزمی رۆژ بە رۆژ رادیکاڵ تری دووهەمیان، جووت‌یاری یەکێکیان کە رێگە دەدا کاروانی چەک‌وچۆڵی قورس بە سنوورەکانی‌دا ئاودیو ببن بۆ ئەوەی بگەنە دەست سەربڕەکان و لە بەرامبەردا شەڕڤانە قارەمانە پیاو و ژنەکان کە تاکە پاڵپشتیان فڕۆکەکانی ناتۆیە و هاوکات دەستەویەخەی هەمان ئەو سەربڕانە دەبنەوە، لە لایەکی دیکەوە ئەگەر سوپای تورک - کە ئەندامبوونی لە هاوپەیمانێتی ئاتلانتیک، پێش بەوە ناگرێ سوپاکەی ئامادەباش ببێتە تەماشاچی قەتڵوعامی کەمینەی مەسیحی - لەگەڵ پەیەدە، دەستەخوشکی رێکخراوی پەکەکە کە لە ماوەی دە رۆژ، لە ژێر ئاگربارانی دوژمندا، لە نێو جەرگەی خاکی عێراقی ژێردەستی ئیسلامیستەکان، توانی کریدۆرێک بکاتەوە و حەفتا هەزار ئێزدیی چیای شنگال لە مردن رزگار بکا، بەراورد بکەین، ئەوا دەبینین ئەو هێزەی بە تیرۆریست لە قەڵەم دراوە، چیتر ئەوە نییە کە پێمان وابوو.
بەرپرسیارانی پەکەکە دەبێ رووبەڕووی هەمان شت ببنەوە کە پێشتر رووی داوە، بەتایبەت سەبارەت بە تیرۆریستانی پێش ئەوان.
هەمان شتیان بەسەر بێ کە کۆتایی ساڵانی نەوەدەکان، دوای چەندین دەیە جەنگی نێوشار، بە سەر "ئیرا"ی ئیرلەندیدا هات.
ئەوان ئەو رێگە درێژەیان بڕی کە لە لایەن دامەزرێنەرانی حکومەتە پۆست-کۆلۆنیالەکانەوە هەموار کرابوو کە ئەوانیش بە نۆرەی خۆیان یەکەمین چەکەکانیان لە توندوتیژییەکی کوێرانەدا بەکارهێنابوو.
هەروەها بۆ مێژوو، ئاماژەیەک بە رەوشی ئێرگوون (ڕێکخراوی سەربازی نەتەوەیی لە خاکی ئیسرائیل)، گرووپی شتێرن لە ئیسرائیل و کۆنگرەی نیشتیمانی باشووری ئەفریقا دەکەم. ئاخۆ دەزانن نیلسۆن ماندێلا دەبوایە چاوەڕوانی ٢٨ی ژووئەنی ٢٠٠٨ بێ بۆ ئەوەی ببینی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، ناوی ئەو و حزبەکەی لە لیستەکەیان دەربێنن؟
هەڵبەت، دیارە ئۆجەلان، ماندێلا نییە.
بەڵام ئەوەی ڕاستی بێ، کوردەکان هاوپەیمانی هەرە قایم و پتەوی ئێمەن لەو جەنگە درێژخایەنەی جیهادیزم دژ بە ئێمەی ڕاگەیاندووە.
پەکەکە لە سووریا پێشەنگە، نەک هەر بۆ خۆڕاگری لەپێناو داعش، بەڵکوو بۆ پاراستنی ئەو بەهایانەش کە داعش بە نیازە بیانفەوتێنێ.
ئەم پەکەکەیە کە کادیرە سەرەکییەکانی هەنگاوی ئۆجەلان - کە لە پڕۆسەی دادگاییەکەی لە ساڵی ١٩٩٩ لە پێناو قوربانییە بێ‌ژمارەکانی لە گرتووخانەی ئیمرالی لێبوردنی خواست - دەشۆپێنن، ئیتر ڕێکخراوێکی تیرۆریست نییە بەڵکوو ئەگەر وشەکان هەڵگری واتایەک بن، ئەوا ڕێکخراوێکی خۆڕاگرە لە بەرامبەر تیرۆریزم.
جا بۆیە پەکەکە و ئەو حزبانەی سەر بەون، وەک هەن دەبێ دانیان پێدا بنرێ: چونکە فاکتۆرێکن بۆ سەقامگیری و سبەی رۆژ، فاکتۆرێک بۆ ئاشتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.
