یای دیدەم ئاکیەل کۆڵین وۆرس، ئانالیستی تورکیا – قوبرس لە گرووپی قەیرانی نێونەتەوەیی، ساڵی ١٩٧٩ لە شاری ئەنقەرەی پێتەختی تورکیا لەدایک بووە. ساڵی ٢٠٠١ لە زانکۆی واشینگتۆن ئەند لی، دیپلۆمی لە زانستی سیاسی وەرگرتووە. ساڵی ٢٠٠٧ لە زانکۆی جۆنز هۆپکینز درێژەی بە خوێندن داوە و ساڵی ٢٠٠٨ بڕوانامەی بەکالۆریۆسی لە بواری پەیوەندییە نێونەتەوەییەکاندا وەرگرتووە. لە ساڵی ٢٠٠٩وە لە گرووپی قەیرانی نێونەتەوەیی وەک ئانالیستی بەشی تورکیا – قوبرس کار دەکا. گرووپی قەیرانی نێونەتەوەیی تا ئێستا چەندین ڕاپۆرتی لە سەر پرسی کورد بڵاو کردۆتەوە. ڕاپۆرتەکان بە تایبەت لە نێو میدیای تورکیدا ڕەنگدانەوەیەکی زۆریان هەبووە.
دیمانە: سەلاحەدین بایەزیدی
سەبارەت بە مێژووی دامەزراندنی گرووپی قەیرانی نێونەتەوەیی، بودجە، لقەکانی، خەباتکارەکانی و ئامانجەکانی پرسیار لە دیدەم دەکەم. دەڵێ:
گرووپی قەیرانی نێونەتەوەیی هەوڵ دەدا لە ئاستی دونیادا پێش بە ململانێی مەرگهێنەر بگرێ و چارەسەرییان بکا. ناوەندی گرووپەکە لە برۆکسێلە، بەڵام لە چوار پارزەمیندا زیاتر لە سی ئۆفیسی هەیە. گرووپەکەمان نێوەڕاستی ساڵانی نەوەد لە جەرگەی شەڕی دەوڵەتانی باڵکان لە لایەن چەند ناوێکی گرنگی سەر گۆڕەپانی سیاسی ئەمریکا و ئەوروپا دامەزرا، بۆیە ئەو ڕێکخراوە دروست بوو چونکە ڕێگەی چارەی دەوڵەتانی ئەوروپی نێو ململانێیەکە بە نوقسان دەزانرا. هەنووکە لە ئاستی دونیادا ئەم گرووپە، ١٥٠ خەباتکاری هەیە کە ئەو خەباتکارانە لە زیاتر لە پەنجا نەتەوەی جۆراوجۆر پێکهاتوون. بوودجەی ساڵانەی گرووپ، نزیکەی بیست میلیۆن دۆلارە. زێدەتر لە بیست حکومەت، سەرچاوەی نیوەی ئەم بوودجەیەن. نیوەکەی دیکە هەم لە ڕێگەی هاریکاری شەخسی و دامودەزگاکان و هەم لە ڕێگەی بەشداریی بونیادەکانەوە دابین دەبێ. بەرهەمەکانیشمان ڕاپۆرتی ئامادەکراوی پڕ لە زانیارییە کە بە خۆڕایی لە سەر سایتەکەمان دانراوە و هەر کەس پێی خۆش بێ دەتوانێ بیانخوێنێتەوە. پڕۆژەی تورکیا – قوبرس لەو گرووپەدا، ساڵی ٢٠٠٧ دەستی بەکار کردووە و چالاکییەکانی لە ئەستەنبوڵ بەڕێوە دەبا. دەستەیەکی دوو کەسین. لە سەر مژارگەلی وەک کێشەی کورد، ئەندامێتی تورکیا لە یەکێتی ئەوروپا، کێشەی قوبرس، وڵاتانی تورکیا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ... دەخەبتین.
گرووپی ئێوە زیاتر بەو ڕاپۆرە جۆراوجۆرانە ناسراوە کە ئامادەتان کردووە. بە تایبەت لە تورکیا زۆر دامودەزگا و ناوەند هەن کە لە سەر پرسی کورد و سەرجەم ئەو مژارانەی باست کرد، ڕاپۆرت ئامادە دەکەن. جیاوازی ڕاپۆرتەکانی ئێوە لە چی دایە؟ بۆچی دەنگدانەوەیان زیاترە؟
یەکێک لەو خاڵانەی وایکردووە گرووپی قەیرانی نێونەتەوەیی بەهێز بێ، پشت بەستنە بە لێکۆڵینەوەی مەیدانی. بۆ ئامادەکردنی هەر ڕاپۆرتێک چەندین مانگ لێکۆڵینەوەی مەیدانی و دەیان چاوپێکەوتن ئەنجام دەدەین. خاڵی تری جیاواز و بەهێزمان گرنگی دانە بە چاوپێکەوتن لەگەڵ سەرجەم لایەنە ناکۆکەکان و ڕەنگدانەوەی بۆچوونەکانیان بە شێوەیەکی ئۆبژەکتیڤ. دواجار، لە سەرجەم ئانالیزەکانماندا پێشنیاری کۆنکرێت دەخەینە بەردەم لایەنەکان و هەروەها ئەگەر پێویست بێ ئەو پێشنیارانە بۆ ئاکتۆری سێهەمیش بەرز دەکەینەوە.
بەردەنگی ڕاپۆرتەکانتان تەنیا حکومەت و لایەنە سیاسییەکانن یان میدیاکان و ڕای گشتی و دامودەزگاکانی دیکەش؟
هەر کەس بیەوێ دەتوانێ ڕاپۆرتەکانمان بخوێنێتەوە. لە ماڵپەڕەکەماندا بە خۆڕایی دانراون. لە سەردێڕی پێشنیارەکانی نێو ڕاپۆرتەکانماندا، ئاماژە بەوە دەکەین پێشنیارەکانی خوارەوە بۆ کێن. بە گشتی سەرجەم ئەو ناکۆکییانەی کاریان لە سەر دەکەین، لە لایەنێکدا حکوومەت هەیە و دەتوانم بڵێم حکومەتەکان بەردەنگی سەرەکیی ئێمەن. بەڵام بێگومان لایەنی بەرامبەری کێشەکە و فاکتەرەکانی دەرەوی ئەو دووانەش بەردەنگی ئێمەن. هەوڵدەدەین ڕاسپاردەکانمان بگەیەنینە گوێ ئەوانیش و ئەوانیش تێ بگەیەنین.
ڕەخنەی ئەوە دەگیرێ گۆیا ئێوەش هەمان پێناسەگەلی تاریفکراو و هەمان گوتاری زاڵ لە مەڕ کوردان و پرسی کورد بەکار دێنن.
وەک گرووپی قەیرانی نێونەتەوەیی، هەوڵدەدەین زمانێکی توێتراڵ و تا دوا ڕادە بێ لایەن بە کار بێنین. لە ڕاستیدا زۆر جار هەڵکەوتووە ئەو زمانەی ئێمە بەکاری دێنین سەبارەت بەو کێشانەی بۆ ماوەیەکی زۆر کارمان لە سەر کردوون، دوای ماوەیەک لە نێو میدیاکان و لایەنە سەرەکییەکانی کێشەکەدا بە کار هاتووە و ئەمەش لە ڕوانگەی ئێمەوە پێشهاتێکی ئەرێنییە.
بەڵام هەست ناکەن کوردەکان یان لانیکەم بەشێکیان بە هۆی ئەو ڕەخنانەوە خۆیان لە پێشنیارەکانتان دوورەپەرێز دەگرن و پشتگوێیان دەخەن؟
ئێمە هەوڵ دەدەین ئۆبژەکتیڤ بین، بۆچوونی هەر دوو لایەنی کێشەکە لە ڕاپۆرتەکانماندا ڕەنگدانەوەی هەبێ و لە ئانالیزەکانماندا، هەنگاوەکانی چارەسەری بە شێوەیەکی سەربەخۆ بخەینە ڕوو. بێگومان لە هەر دوو لاوە ڕەخنە دەگیرێ. ئەگەر هەر دوو لایەنیش ڕەخنەیان هەبێ، کێشە نییە، وەک خۆم پێموایە ئێمە کارەکانمان ڕاستە بۆیە ئەو ڕەخنانەمان دێتە سەر. لە لایەکی دیکەوە، وەک نموونەیەک بۆ بڵاوبوونەوەی زمان و ئەدەبیاتی ئێمە، لە لێدوانەکانی بزووتنەوەی کورد لە تورکیا دەبینین کە جەخت لە سەر پێکهاتەیەکی نامەرکەزی دەکرێتەوە.
رۆژی ٢٣ی فێوریە بەشداری پانێلێکی کۆنفڕانسی "بێڕن" بوون کە لە ژێر ناوی "رۆڵی وڵاتانی سەربەخۆ لە چارەسەری پرسی کورددا" بەڕێوە چوو، ئێستا ئەگەر بێینە سەر ڕۆڵی ناوەندە سەربەخۆکان، بە ڕای ئێوە ڕۆڵی ناوەندێکی وەک هی ئێوە لە چارەسەری ئەم کێشەیەدا بە چ شێوەیەکە؟
وەک بەشێک لە پڕۆژەی تورکیا – قوبرس، سەبارەت بە چارەسەری پرسی کورد لە تورکیا، لە مانگی سێپتامبری ٢٠١١وە تا ئێستا سێ ڕاپۆرتی پڕ لە وردەکاریمان ئامادە کردووە و لە هەر سێکیاندا پێشنیاری دیاریکراومان خستۆتە بەردەم بزووتنەوەی کورد، حکومەتی تورکیا و ناوە ناوەش فاکتۆرەکانی تر لەو مەسەلەیەدا. دیارە لە وتارەکەی ئەو کۆنفڕانسەمدا ئەوانەم شیکردەوە. لە لایەکی دیکەوە، گرووپی قەیرانی نێونەتەوەیی لە ئاستی دونیادا، کار لە سەر زیاتر لە شەشت کێشەی جۆراوجۆر دەکا. ئەگەر سەبارەت بە چارەسەری کێشەی کورد داخوازیمان ئاڕاستە بکرێ، دەتوانین ئەزموونە نێونەتەوەییەکانمان پارڤە بکەین.
ئێوە زۆر دەچنە دیاربەکر و لە نزیکەوە ڕووداوەکان دەشۆپێنن، هەر جارێک کە دەچن هەست بە چ دەکەن؟ چ ڕوو دەدا؟
من دیاربەکرم خۆش دەوێ. خەڵکی ئەوێ زۆر ڕووراستن و پێیان خۆشە یارمەتیت بدەن. زۆر بە ڕاشکاوی لەوێ دەتوانی ببینی کەو ئەو مرۆڤانە لە ڕابردوودا، ئازارێکی زۆریان چێشتووە. ئێستاش کە ئێستایە هەست دەکەن بێگانە کراون. خۆزگە خەڵکێکی زۆرتر لە ڕۆژئاوای تورکیا سەردانی دیاربەکر یان شارەکانی دیکەی باشووری ڕۆژهەڵاتی تورکیا بکەن و زۆر شت ڕاستەوخۆ لە زاری خەڵکی ئەوێوە ببیستن. بەڵام سەرباری ئەمانە، دیاربەکر شوێنێکە هیوا بە مرۆڤ دەبەخشێ. چونکە زۆربەی کوردەکانی ئەوێ، دەیانەوێ بەشێک بن لە تورکیا و نایانەوێ جیا ببنەوە. بەڵام دەیانەوێ لە تورکیایەک بژین کە هەست بکەن حکومەت بایەخیان پێ دەدا و مافەکانیان زەوت ناکا. ئێمەش هەوڵ دەدەین ئەم خاڵانە شی بکەینەوە.
یەکێک لە ڕاپۆرتەکانی دوایی گرووپی قەیرانی نێونەتەوەیی تایبەت بوو بە کوردەکانی سووریا لە ژێر سەردێڕی کوردەکانی سووریا: خەباتێک لە نێو خەباتدا، وەک دوایین پرسیار لە یای وۆرس دەپرسم وێدەچێ ئێوە کار لە سەر پرسی کورد لە وڵاتانی دیکەی ڕۆژهەڵاتی ناوینیش بکەن. لەم چوارچێوەیەدا چەند ئاگاداری دۆخی کورد لە ئێرانن، بە کورتی دەڵێ:
دیارە ئاگادارین بەڵام وەک گرووپی قەیرانی نێونەتەوەیی لە ئاستی ئێراندا ئانالیزی مەیدانیمان ئەنجام نەداوە و سەبارەت بەم مژارە ئەوەندەی من بزانم تا ئێستا هیچ ڕاپۆرتێکمان ئامادە نەکردووە.
دیمانە: سەلاحەدین بایەزیدی
سەبارەت بە مێژووی دامەزراندنی گرووپی قەیرانی نێونەتەوەیی، بودجە، لقەکانی، خەباتکارەکانی و ئامانجەکانی پرسیار لە دیدەم دەکەم. دەڵێ:
گرووپی قەیرانی نێونەتەوەیی هەوڵ دەدا لە ئاستی دونیادا پێش بە ململانێی مەرگهێنەر بگرێ و چارەسەرییان بکا. ناوەندی گرووپەکە لە برۆکسێلە، بەڵام لە چوار پارزەمیندا زیاتر لە سی ئۆفیسی هەیە. گرووپەکەمان نێوەڕاستی ساڵانی نەوەد لە جەرگەی شەڕی دەوڵەتانی باڵکان لە لایەن چەند ناوێکی گرنگی سەر گۆڕەپانی سیاسی ئەمریکا و ئەوروپا دامەزرا، بۆیە ئەو ڕێکخراوە دروست بوو چونکە ڕێگەی چارەی دەوڵەتانی ئەوروپی نێو ململانێیەکە بە نوقسان دەزانرا. هەنووکە لە ئاستی دونیادا ئەم گرووپە، ١٥٠ خەباتکاری هەیە کە ئەو خەباتکارانە لە زیاتر لە پەنجا نەتەوەی جۆراوجۆر پێکهاتوون. بوودجەی ساڵانەی گرووپ، نزیکەی بیست میلیۆن دۆلارە. زێدەتر لە بیست حکومەت، سەرچاوەی نیوەی ئەم بوودجەیەن. نیوەکەی دیکە هەم لە ڕێگەی هاریکاری شەخسی و دامودەزگاکان و هەم لە ڕێگەی بەشداریی بونیادەکانەوە دابین دەبێ. بەرهەمەکانیشمان ڕاپۆرتی ئامادەکراوی پڕ لە زانیارییە کە بە خۆڕایی لە سەر سایتەکەمان دانراوە و هەر کەس پێی خۆش بێ دەتوانێ بیانخوێنێتەوە. پڕۆژەی تورکیا – قوبرس لەو گرووپەدا، ساڵی ٢٠٠٧ دەستی بەکار کردووە و چالاکییەکانی لە ئەستەنبوڵ بەڕێوە دەبا. دەستەیەکی دوو کەسین. لە سەر مژارگەلی وەک کێشەی کورد، ئەندامێتی تورکیا لە یەکێتی ئەوروپا، کێشەی قوبرس، وڵاتانی تورکیا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ... دەخەبتین.
گرووپی ئێوە زیاتر بەو ڕاپۆرە جۆراوجۆرانە ناسراوە کە ئامادەتان کردووە. بە تایبەت لە تورکیا زۆر دامودەزگا و ناوەند هەن کە لە سەر پرسی کورد و سەرجەم ئەو مژارانەی باست کرد، ڕاپۆرت ئامادە دەکەن. جیاوازی ڕاپۆرتەکانی ئێوە لە چی دایە؟ بۆچی دەنگدانەوەیان زیاترە؟
یەکێک لەو خاڵانەی وایکردووە گرووپی قەیرانی نێونەتەوەیی بەهێز بێ، پشت بەستنە بە لێکۆڵینەوەی مەیدانی. بۆ ئامادەکردنی هەر ڕاپۆرتێک چەندین مانگ لێکۆڵینەوەی مەیدانی و دەیان چاوپێکەوتن ئەنجام دەدەین. خاڵی تری جیاواز و بەهێزمان گرنگی دانە بە چاوپێکەوتن لەگەڵ سەرجەم لایەنە ناکۆکەکان و ڕەنگدانەوەی بۆچوونەکانیان بە شێوەیەکی ئۆبژەکتیڤ. دواجار، لە سەرجەم ئانالیزەکانماندا پێشنیاری کۆنکرێت دەخەینە بەردەم لایەنەکان و هەروەها ئەگەر پێویست بێ ئەو پێشنیارانە بۆ ئاکتۆری سێهەمیش بەرز دەکەینەوە.
بەردەنگی ڕاپۆرتەکانتان تەنیا حکومەت و لایەنە سیاسییەکانن یان میدیاکان و ڕای گشتی و دامودەزگاکانی دیکەش؟
هەر کەس بیەوێ دەتوانێ ڕاپۆرتەکانمان بخوێنێتەوە. لە ماڵپەڕەکەماندا بە خۆڕایی دانراون. لە سەردێڕی پێشنیارەکانی نێو ڕاپۆرتەکانماندا، ئاماژە بەوە دەکەین پێشنیارەکانی خوارەوە بۆ کێن. بە گشتی سەرجەم ئەو ناکۆکییانەی کاریان لە سەر دەکەین، لە لایەنێکدا حکوومەت هەیە و دەتوانم بڵێم حکومەتەکان بەردەنگی سەرەکیی ئێمەن. بەڵام بێگومان لایەنی بەرامبەری کێشەکە و فاکتەرەکانی دەرەوی ئەو دووانەش بەردەنگی ئێمەن. هەوڵدەدەین ڕاسپاردەکانمان بگەیەنینە گوێ ئەوانیش و ئەوانیش تێ بگەیەنین.
ڕەخنەی ئەوە دەگیرێ گۆیا ئێوەش هەمان پێناسەگەلی تاریفکراو و هەمان گوتاری زاڵ لە مەڕ کوردان و پرسی کورد بەکار دێنن.
وەک گرووپی قەیرانی نێونەتەوەیی، هەوڵدەدەین زمانێکی توێتراڵ و تا دوا ڕادە بێ لایەن بە کار بێنین. لە ڕاستیدا زۆر جار هەڵکەوتووە ئەو زمانەی ئێمە بەکاری دێنین سەبارەت بەو کێشانەی بۆ ماوەیەکی زۆر کارمان لە سەر کردوون، دوای ماوەیەک لە نێو میدیاکان و لایەنە سەرەکییەکانی کێشەکەدا بە کار هاتووە و ئەمەش لە ڕوانگەی ئێمەوە پێشهاتێکی ئەرێنییە.
بەڵام هەست ناکەن کوردەکان یان لانیکەم بەشێکیان بە هۆی ئەو ڕەخنانەوە خۆیان لە پێشنیارەکانتان دوورەپەرێز دەگرن و پشتگوێیان دەخەن؟
ئێمە هەوڵ دەدەین ئۆبژەکتیڤ بین، بۆچوونی هەر دوو لایەنی کێشەکە لە ڕاپۆرتەکانماندا ڕەنگدانەوەی هەبێ و لە ئانالیزەکانماندا، هەنگاوەکانی چارەسەری بە شێوەیەکی سەربەخۆ بخەینە ڕوو. بێگومان لە هەر دوو لاوە ڕەخنە دەگیرێ. ئەگەر هەر دوو لایەنیش ڕەخنەیان هەبێ، کێشە نییە، وەک خۆم پێموایە ئێمە کارەکانمان ڕاستە بۆیە ئەو ڕەخنانەمان دێتە سەر. لە لایەکی دیکەوە، وەک نموونەیەک بۆ بڵاوبوونەوەی زمان و ئەدەبیاتی ئێمە، لە لێدوانەکانی بزووتنەوەی کورد لە تورکیا دەبینین کە جەخت لە سەر پێکهاتەیەکی نامەرکەزی دەکرێتەوە.
رۆژی ٢٣ی فێوریە بەشداری پانێلێکی کۆنفڕانسی "بێڕن" بوون کە لە ژێر ناوی "رۆڵی وڵاتانی سەربەخۆ لە چارەسەری پرسی کورددا" بەڕێوە چوو، ئێستا ئەگەر بێینە سەر ڕۆڵی ناوەندە سەربەخۆکان، بە ڕای ئێوە ڕۆڵی ناوەندێکی وەک هی ئێوە لە چارەسەری ئەم کێشەیەدا بە چ شێوەیەکە؟
وەک بەشێک لە پڕۆژەی تورکیا – قوبرس، سەبارەت بە چارەسەری پرسی کورد لە تورکیا، لە مانگی سێپتامبری ٢٠١١وە تا ئێستا سێ ڕاپۆرتی پڕ لە وردەکاریمان ئامادە کردووە و لە هەر سێکیاندا پێشنیاری دیاریکراومان خستۆتە بەردەم بزووتنەوەی کورد، حکومەتی تورکیا و ناوە ناوەش فاکتۆرەکانی تر لەو مەسەلەیەدا. دیارە لە وتارەکەی ئەو کۆنفڕانسەمدا ئەوانەم شیکردەوە. لە لایەکی دیکەوە، گرووپی قەیرانی نێونەتەوەیی لە ئاستی دونیادا، کار لە سەر زیاتر لە شەشت کێشەی جۆراوجۆر دەکا. ئەگەر سەبارەت بە چارەسەری کێشەی کورد داخوازیمان ئاڕاستە بکرێ، دەتوانین ئەزموونە نێونەتەوەییەکانمان پارڤە بکەین.
ئێوە زۆر دەچنە دیاربەکر و لە نزیکەوە ڕووداوەکان دەشۆپێنن، هەر جارێک کە دەچن هەست بە چ دەکەن؟ چ ڕوو دەدا؟
من دیاربەکرم خۆش دەوێ. خەڵکی ئەوێ زۆر ڕووراستن و پێیان خۆشە یارمەتیت بدەن. زۆر بە ڕاشکاوی لەوێ دەتوانی ببینی کەو ئەو مرۆڤانە لە ڕابردوودا، ئازارێکی زۆریان چێشتووە. ئێستاش کە ئێستایە هەست دەکەن بێگانە کراون. خۆزگە خەڵکێکی زۆرتر لە ڕۆژئاوای تورکیا سەردانی دیاربەکر یان شارەکانی دیکەی باشووری ڕۆژهەڵاتی تورکیا بکەن و زۆر شت ڕاستەوخۆ لە زاری خەڵکی ئەوێوە ببیستن. بەڵام سەرباری ئەمانە، دیاربەکر شوێنێکە هیوا بە مرۆڤ دەبەخشێ. چونکە زۆربەی کوردەکانی ئەوێ، دەیانەوێ بەشێک بن لە تورکیا و نایانەوێ جیا ببنەوە. بەڵام دەیانەوێ لە تورکیایەک بژین کە هەست بکەن حکومەت بایەخیان پێ دەدا و مافەکانیان زەوت ناکا. ئێمەش هەوڵ دەدەین ئەم خاڵانە شی بکەینەوە.
یەکێک لە ڕاپۆرتەکانی دوایی گرووپی قەیرانی نێونەتەوەیی تایبەت بوو بە کوردەکانی سووریا لە ژێر سەردێڕی کوردەکانی سووریا: خەباتێک لە نێو خەباتدا، وەک دوایین پرسیار لە یای وۆرس دەپرسم وێدەچێ ئێوە کار لە سەر پرسی کورد لە وڵاتانی دیکەی ڕۆژهەڵاتی ناوینیش بکەن. لەم چوارچێوەیەدا چەند ئاگاداری دۆخی کورد لە ئێرانن، بە کورتی دەڵێ:
دیارە ئاگادارین بەڵام وەک گرووپی قەیرانی نێونەتەوەیی لە ئاستی ئێراندا ئانالیزی مەیدانیمان ئەنجام نەداوە و سەبارەت بەم مژارە ئەوەندەی من بزانم تا ئێستا هیچ ڕاپۆرتێکمان ئامادە نەکردووە.
