لالەنگیی پەرجووئاسا

لالەنگیی پەرجووئاسا
مژار: ڕۆمان
نووسەر : ئاسلی ئەردۆغان
وەرگێر: سەلاحەدین بایەزیدی
وەشانخانە: مادیار

لالەنگییەکی پیر و ناحەز دەڕواتە لای سۆزانییەکی شۆخ و دڵڕەق بۆ ئەوەی بە پێدانی پارە شەوێکی خۆش ڕابوێرێ.

بەرەبەری بەیانی، ژنە گەنجەکە کە دەبینێ پیرەمێردەکە لە خەوێکی قووڵ ڕۆچووە، هەلەکە دەقۆزێتەوە و دۆستە تاڵانکەرەکانی بانگ دەکا. لالەنگی بەرەنگاریان دەبێتەوە و دەست دەکاتەوە. ڕێگرەکان بە ئاسانی لە گۆشەیەکی دەپەستێون. بەڵام تیژترین چەقۆ و ببڕترین خەنجەرەکانیش هیچ شوێنەوارێک لەسەر لالەنگی دانانێن.

لالەنگیی پەرجووئاسا دووهەم کتێبی ژنە نووسەری تورک ئاسلی ئەردۆغانە کە ساڵی ١٩٩٦ بڵاو کراوەتەوە. کتێبەکە دەستبەجێ لە سوید دەنگی داوتەوە و لەگەڵ سێ کتێبی دیکەدا کەوتووەتە ڕیزی باشترین کتێبەکانی ساڵەوە. 

نووسەر لەم کتێبەدا بەسەرهاتی ژنە گەنجێکی تورک لە غەریبایەتی دەگێڕێتەوە کە لە کۆڵانە بەرتەسکەکانی ژنێڤ و لەو شوێنانەی ناوبانگیان بە خراو دەرچووە، وێڵ و عەوداڵ دەگەڕێ. لەوەتەی دڵدارەکەی ڕۆیشتووە، شەوانە لە قاوەخانەکان مل لە نووسین دەنێ و بیر لە ساڵانی لە کیسچووی لاوێتیی دەکاتەوە.

گفتوگۆی بن شووراکان شه‌ڕێک هه‌رگیز کۆتایی نایه‌ت

رەوەز جەبار

یه‌کێک له‌و نووسه‌رانه‌ی له‌ نێو ئه‌و بارە ناخۆشەی تورکیادا داوای تورکیایه‌ک ده‌کات کورد و تورک وه‌ک هاووڵاتی پله‌ یه‌ک سه‌یر بکرێن، ئۆیا بایداره‌. ئه‌و خانمه‌ رۆماننووسه‌ تورکه‌ له‌ رۆمانه‌کانیدا په‌نجه‌ ده‌خاته‌ سه‌ر برینه‌کانی تورکیا. تازه‌ترین رۆمانی ئۆیا بایدار، رۆمانی گفتوگۆی بن شووراکانه‌. ئه‌م رۆمانه‌ سه‌ڵاحه‌دین بایه‌زیدی وه‌ریگێڕاوه‌ بۆ کوردی و له‌ بڵاوکراوه‌کانی وه‌شانخانه‌ی مادیاره‌ له‌ سنه‌. له‌ دوو توێی 183 لاپه‌ڕه‌دا چاپ و بڵاوبۆته‌وه‌. رۆمانه‌که‌ چیرۆکی تورکیایه‌کی پڕ له‌ خه‌م و مه‌راق و شه‌ڕ ده‌گێڕێته‌وه‌. تورکیایه‌ک که‌ هه‌میشه‌ پڕه‌ له‌ شه‌ڕ و ململانێ. شه‌ڕێک له‌ دوای روخانی ئیمپراتۆرییه‌تی عوسمانی و له‌ سه‌ره‌تای دروستبوونی کۆماره‌که‌ی ئه‌تاتورکه‌وه‌ به‌رده‌وامه‌.

ئه‌م رۆمانه‌ چیرۆکی چالاکوانێکی تورکه‌ له‌سه‌رده‌می شه‌ڕی خه‌نده‌قدا ده‌چێته‌ شاری ئامه‌د. له‌وێ هه‌وڵ ده‌دات به‌ دروشمی گرنگ ژیانه‌ به‌ر به‌و شه‌ڕه‌ ماڵوێرانکه‌ره‌ بگرێت. که‌ بووه‌ته‌ هۆی جه‌رگ سووتانی دایکان و بێوه‌ژن بوونی چه‌ندین ژن… هه‌ر وه‌ک له‌ رۆمانه‌که‌دا ئه‌و دیمه‌نانه‌ ده‌بینین که‌ چۆن دایکانی جه‌رگ سووتاو داوای ته‌رمی کوڕه‌کانیان ده‌که‌ن. له‌ژێر شووراکان و به‌رامبه‌ر به‌ «سوور» که‌ ناوچه‌یه‌کی کوردنشینی ئامه‌ده‌ و زۆربه‌ی خه‌ڵکه‌که‌ی کوردی عه‌له‌وی و مه‌سیحین، ئه‌و چالاکوانه‌ له‌گه‌ڵ کوردێکدا ده‌که‌وێته‌ گفتوگۆی چه‌مکه‌کانی نه‌ته‌وه‌، ئازادی، شه‌ڕ، زمان، مه‌رگ، ویژدان… لێره‌وه‌ بابه‌تی سه‌ره‌کی ده‌بێت به‌ پرسی کوردستانی باکوور و مه‌سه‌له‌ی شوناس و مافی که‌مینه‌. شوێن له‌م رۆمانه‌دا ناوچه‌ی سووره‌ له‌ ئامه‌د. سوور، ئه‌و ناوچه‌یه‌ی دڵی دیاربه‌کری کۆنه‌ و بناغه‌ی شاره‌که‌یه‌ و شوێنێکی که‌ونارایه‌. به‌ گشتی فه‌زای رۆمانه‌که‌ چیرۆکی تورکیایه‌کی پڕ کێشه‌ و شه‌ڕ و ئاڵۆزییه‌. نووسه‌ر له‌ رێگای دیالۆگی ئه‌و دوو که‌سایه‌تییه‌وه‌ باسی ژیانی سه‌ختی تورکیا ده‌کات. ره‌خنه‌ له‌ ده‌سته‌ڵات ده‌گرێت، که‌ بۆچی بارودۆخی کورد له‌ تورکیادا ئاوا سه‌خت و دژواره‌. چیرۆکی شوناس و مه‌سه‌له‌ی کورد بوون و تورک بوونه‌. چیرۆکی شه‌ڕی نیو خه‌نده‌قه‌کانه‌.

وه‌ختێ تورکه‌کان ئاماده‌ نین ماف بده‌ن به‌ کورد، کوردیش ناچاره‌ چه‌ک هه‌ڵبگرێ و داوای مافی خۆی بکات. وه‌ک له‌ رۆمانه‌که‌دا هاتووه‌ تورکه‌کان ده‌ڵێن کوردی باش کوردی مردووه‌. ئه‌م رسته‌یه‌ زیاتر له‌ هه‌شتا ساڵه‌ وای کردووه‌ ئه‌و وڵاته‌ نه‌حه‌سێته‌وه‌ و به‌رده‌وام له‌ شه‌ڕدابێ. چون کوردیش وه‌ک نه‌ته‌وه‌یه‌ک نایه‌وێت وه‌ک مردوو سه‌یر بکرێ و مافه‌کانی خۆی ده‌وێت. به‌شی زۆری ئه‌م رۆمانه‌ گفتوگۆی ئه‌و دوانه‌یه‌ و که‌متر په‌رژاوه‌ته‌ سه‌ر وێنه‌ و دیمه‌نی شوێن و که‌سه‌کان. زیاتر دیالۆگی ئه‌و دوو که‌سه‌یه‌. وه‌ک له‌وه‌ی گێڕانه‌وه‌ به‌ ژیانی که‌سایه‌تییه‌کاندا رۆبچێ. به‌ گشتی له‌ رێگای دیالۆگی ئه‌و دوو که‌سه‌وه‌ ده‌چێته‌ نێو مێژووی خوێناوی تورکیاوه‌ و باسی کوشتاری ئه‌رمه‌ن و دێرسیم ده‌کات. وه‌ک له‌ رۆمانه‌که‌دا هاتووه‌: ئێستا له‌ سوور، له‌ جیزره‌، له‌ سلۆپی، له‌ هه‌زه‌خ و گه‌ڕه‌که‌ هه‌ژاره‌کانی نووسه‌یبین، له‌و دیو خه‌نده‌قه‌ و مه‌ته‌رێزه‌کان، منداڵه‌ به‌رد هاوێژه‌کان کۆمه‌ڵێک ئامانجیان هه‌یه‌ که‌ له‌ یاخیبوون ئه‌ولاتر ده‌چێ: ئه‌وان داوای مافه‌کانی خۆیان و ئه‌و خاکانه‌ ده‌که‌ن که‌ به‌ڵێنیان پێ درابوو. ئه‌وان بۆ که‌سانی تر شه‌ڕ ناکه‌ن، ئه‌و شه‌ڕه‌ی ده‌یکه‌ن هی خۆیانه‌. یان وه‌کو ده‌ڵێ: ئه‌و کاته‌ی گه‌لی کورد وتی کێشه‌ی سه‌ره‌کی من ئه‌وه‌یه‌ ته‌نیا له‌به‌ر کورد بوون ده‌چه‌وسێمه‌وه‌، زوڵمم لێ ده‌کرێ و وه‌ک شارۆمه‌ندی پله‌ دوو سه‌یر ده‌کرێم، خه‌باتی ناسێنه‌ تین و گۆڕی هاته‌ به‌ر. هه‌ر ئه‌و کاتیش چه‌پی تورکی که‌م که‌م له‌و مه‌یدانه‌ هاوبه‌شه‌ پاشه‌کشه‌ی کرد. یان له‌ به‌شێکی تری رۆمانه‌که‌دا ده‌ڵێ: باوکم له‌ به‌ندیخانه‌ی دیاربه‌کر به‌ ئه‌شکه‌نجه‌ مرد. دایکم بێجگه‌ له‌ کوردی زمانێکی تری نه‌ده‌زانی. باوکم له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ هاوسه‌ره‌که‌ی به‌ کوردی قسه‌ی کردبوو. ئه‌شکه‌نجه‌کرا. باوکم نه‌ په‌یوه‌ندی به‌ رێکخستنه‌وه‌ هه‌بوو. نه‌ به‌ چیا و نه‌ به‌ تیرۆره‌وه‌. ته‌نیا له‌به‌ر ئه‌وه‌ی کورد بوو، ئاماده‌ نه‌ببوو چه‌کی جاشایه‌تی بکاته‌ شان. خرابووه‌ گۆشه‌ی به‌ندیخانه‌وه‌…

به‌گشتی ئه‌و سێ نموونه‌یه‌ی سه‌ره‌وه‌ فه‌زای گێڕانه‌وه‌ی رۆمانه‌که‌ن، ته‌واوی رۆمانه‌که‌ به‌و نه‌فه‌سه‌ ده‌ڕوات، رۆمانێکی وشک و برینگه‌، جگه‌ له‌و چیرۆکانه‌ هیچی دیکه‌ی تێدا نییه‌. وه‌ک باسی خۆشه‌ویستی، سێکس، ژیانی ئاسایی کاره‌کته‌ره‌کان… ته‌نیا و ته‌نیا دیالۆگێکی پڕه‌ له‌ باسی شه‌ڕ، ململانێ، دانپێدانه‌نان، چه‌وسانه‌وه‌… ته‌نانه‌ت خوێنه‌ر نازانێ ئه‌و دوو کاره‌کته‌ره‌ باکگراوندیان چییه‌ و چۆن ژیاون و سه‌ر به‌ چ چینێکن. ته‌نیا مه‌به‌ستی نووسه‌ر ئه‌وه‌بووه‌ له‌ رێگای ئه‌و دیالۆگه‌وه‌ باس له‌ ململانێی نه‌ته‌وه‌ی تورک و کورد و مه‌سه‌له‌ی شوناس ده‌کات.

ئۆیا له‌و نووسه‌ره‌ به‌ هه‌ڵوێستانه‌یه‌ که‌ له‌سه‌ر حه‌ق وتن زۆرجار تووشی کێشه‌ بووه‌ و رووبه‌ڕووی مه‌ترسی و زیندان بووه‌ته‌وه‌. به‌ هۆی نووسینی رۆمانی خودا منداڵانی فه‌رامۆش کردووه‌ هه‌ڕه‌شه‌ی ده‌رکردنی لێ کراوه‌ له‌ قوتابخانه‌که‌ی. هه‌روه‌ها به‌ هۆی ئه‌وه‌ی تێزی دکتۆراکه‌ی سه‌باره‌ت به‌ سه‌رهه‌ڵدانی چینی کرێکار له‌ تورکیا بوو له‌ لایه‌ن ده‌سته‌ی پڕۆفیسۆره‌کانی زانکۆوه‌ ره‌ت کراوه‌ته‌وه‌ و ئه‌وه‌ش بووه‌ هۆی پشێوی و ئاژاوه‌ له‌ ناو زانکۆدا و له‌ ساڵی 1971 قۆڵبه‌ست کراوه‌ و له‌ زانکۆ دوورخراوه‌ته‌وه‌. له‌ دوای کوده‌تای 1980 تورکیای به‌جێهێشتووه‌ و له‌ ساڵی 1992 گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌.

ئۆیا بایدار ساڵی 1940 له‌ ئه‌سته‌نبوڵ له‌ دایکبووه‌. به‌ده‌ر له‌ نووسینی رۆمان مامۆستای زانکۆیه‌ و ماوه‌یه‌کی زۆر به‌شداری له‌ سیاسه‌تدا کردووه‌ و وه‌ک نووسه‌رێکی چه‌پ رۆڵی گرنگی هه‌بووه‌ و به‌ سه‌لامه‌تیش لێی ده‌رنه‌چووه‌ و زۆرجار رووبه‌ڕووی ئازاردان بووه‌ته‌وه‌. له‌ ژیانی ئه‌ده‌بی خۆیدا کۆمه‌ڵێک به‌رهه‌می نووسیوه‌. له‌وانه‌ رۆمانی ده‌رگای یه‌هودا، گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ هه‌ر جێگایه‌ک، سه‌رده‌می ئازادی و سه‌رده‌می هیوا، گوتاری پشیله‌، گفتوگۆی بن شوراکان و…

له‌ پای ئه‌و کارانه‌ی چه‌ند خه‌ڵاتێکی پێبه‌خشراوه‌. له‌وانه‌ خه‌ڵاتی یونس نادی ساڵی 1992 له‌سه‌ر رۆمانی گوتاری پشیله‌. خه‌ڵاتی ئۆرهان که‌مال، ساڵی 2001. خه‌ڵاتی جه‌وده‌ت قودره‌ت، ساڵی 2004. خه‌ڵاتی ده‌ریای سپی ناوه‌ڕاست- رۆشنبیریی ساڵی 2011.

سەرچاوە: کوردستانی نوێ

محەممەد مبوگار سار، لاوترین بەرەوەی خەڵاتی گۆنکور لە مێژوودا

ئەمڕۆ چوارشەممە، ٣ی نۆڤامبر، دەستەی دادوەرانی خەڵاتی وێژەیی گۆنکور، بە کۆی شەش لەسەر دە دەنگ، خەڵاتەکەی بە ڕۆمانی نهێنیترین یادەوەریی مرۆڤەکانی محەممەد مبوگار سار، نووسەری لاوی سێنێگالی بەخشی.

خەڵاتەکە لە چێشتخانەی دروان لە پاریس، بە بەشداریی ژمارەیەکی زۆر لە ڕۆژنامەنووسان، لە لایەن سکرتێری گشتیی گۆنکور، فیلیپ کلۆودێلەوە ڕاگەیەندرا.

ئەمە یەکەم جارە نووسەرێکی ئەفریقی ئەم خەڵاتە وێژەییە دەباتەوە و بێجگە لەمەش، محەممەد مبوگار سار لاوترین نووسەری بەرەوەی ئەم خەڵاتەیە لە مێژوودا.

ئەم نووسەرە سێنێگالییە گوتی: "من هەست بە خۆشحاڵییەکی زۆر دەکەم. ئەدەبیات تەمەن ناناسێ."
 
نهێنیترین یادەوەریی مرۆڤەکان چوارەمین ڕۆمانی محەممەد مبوگار سارە، تا ئێستا چەند جار لەسەر یەک لە لایەن دەزگای فیلیپ ڕەی-ەوە چاپ کراوەتەوە و بە گشتی سی هەزار نوسخەی لێ بڵاو کراوەتەوە و ٢٣ داواکاریی وەرگێڕانیشی بۆ چووە.  

محەممەد مبوگار سار ساڵی ١٩٩٠ لە داکار لەدایک بووە، بۆ درێژەدان بە خوێندن لە بواری زانستە کۆمەڵایەتییەکاندا ڕووی کردووەتە فەرەنسا و ساڵی ٢٠١٤ یەکەم ڕۆمانی خۆی بڵاو کردووەتەوە.

بەرەوەکانی پێشوو کێ بوون؟

٢٠٢٠: ئێرڤێ لو تێلیێ
٢٠١٩: ژان – پۆل دووبوا
٢٠١٨: نیکۆلا ماتیۆ