سەلاحەدین بایەزیدی
ڕەنگە لە باشوور، پێشکەشکار، ڕۆژنامەوان و نووسەرەکان ناهەقیان نەبێ کە لە بری هەڵە یان کێشەی تەکنیکی، کەڵک لە هەڵە یان کێشەی هونەری وەردەگرن. ئێمە لە ڕۆژهەڵات لە ژێر کاریگەریی زوانی فارسیدا پێمان وایە کە ئەوان لە ژێر کاریگەریی زوانی عەرەبیدا هونەرەکە لە جێگەی خۆیدا بەکار ناهێنن و نابێ هەرچی "فن"ی عارەبییە لە کوردیدا بکرێتە هونەر.
وشەی هونەر لە کوردیدا، پێش ئەوەی ئەم مانایە بە خۆوە بگرێ کە ئەمڕۆ هەیەتی - ڕەنگە لە ژێر کارتێکەریی زوانی فارسی -، زیاتر ئەو شتانەی دەهێنایە بەرچاو کە پەیوەندییان بە تەکنیکەوە هەیە نەک جوانیی ستاتیکا. هەڵبەت لە هەندێک ڕووەوە هێشتا شوێنەواریی هەر ماوەتەوە. ئەگەر لە کوردەواریدا بۆ کچە عازەبێک ئێژن هەر پەنجەیەکی هونەرێکی لێ دەبارێ، مەبەست ئەوە نییە لە قامکەتووتەی نۆتەکانی مۆسیقا، لە قامکی دۆشاومژەی لە بری دۆشاو ئاوڕەنگ، لە زڕنەقوتەی سیاچەمانە، لە قامکی شادەی غەزەل و لە قامکە مەزنەی نووسین دەبارێ. بەڵکە دەیانەوێ بڵێن کابانێکی یەکاویەکە، دەستڕەنگینە، دەزانێ خواردن چێ بکا، مافوورە دەچنێ و… یانی ئەو شتانەی کە پەیوەندییان بە دەستەوە هەیە، ئەوەی ئەمڕۆ پێی دەگوترێ سەنعەت، لێهاتوویی، تەکنیک. بە پێچەوانەوە، بەو هونەرەی ئەمڕۆ دەگوترا سەنعەت. هەمان فنی عارەبی. ئەگەر مامۆستا گۆران دەڵێ:
بەڵێ، دیارە، لە ناو قەومی بەسیتا قەدری سنعەتکار
وەکوو عەکسی قەمەر وایە لە ناو حەوزێکی لیخندا
مەبەستی گۆرانی شاعیر لە سنعەتکار، کرێکاری کارگە یان فیتەر نییە، بەڵکە دەروێش عەبدوڵڵای شمشاڵژەنە کە لە بیتهۆڤن گەلێ زیاتر بە ڕۆحی ئاشنایە.
یان ئەم شیعرەی سوارەی ئیلخانی زادە:
چاو ئەگەر جوانی نەبینێ ویشکە چاوەی کانییە
ئاو و ڕەنگی ڕووی کچی جوان سەنعەتی یەزدانییە
ئاو و ڕەنگی ڕووی کچی جوان سەنعەتی یەزدانییە
دوو نموونەم لە شیعری نوێی کوردی هێنایەوە بۆ ئەوەی بڵێم هونەر بەو بارە ماناییەی ئەمڕۆ هەیەتی، شتێکی تازەیە.
لە زمانی تورکیدا ئێستاش بە هونەر دەڵێن سەنعەت و بە هونەرمەندیش سەنعەتچی.
بۆیە لە سەرەوە گوتم ڕەنگە لە ژێر کارتێکەریی زمانی فارسیدا مانای هونەرمان بە لاڕێدا بردبێ، چونکە ئەوانیش پێشتر هونەر و سەنعەتیان بە پێچەوانەوە بەکار دەهێنا. فێردەوسی لەو بەیتەدا کە دەڵێ "هنر برتر از گوهر آمد پدید"، مەبەستی لە هونەر، شیعر و شانۆ و ستران نییە، بەڵکە مەبەستی سەنعەت و لێهاتووییە.
وێدەچی هونەر و هونەرمەندیش، بەو مانایەی ئەمڕۆی، لەگەڵ وەرگێڕان و لە زمانی فەڕەنسی ڕا چووبێتە نێو فارسی. هونەر لە جیاتی "ئار" یان "ئارت" و هونەرمەند لە جیاتی "ئارتیست".
ئەزقەزا، وشەی "ئار" لە فەڕەنسیشدا بە "هەڵە" لە تەکنیکەوە بووەتە هونەر. "ئارس" بە لاتینی یانی تەکنیک، توانایی، لێهاتوویی. ئێستاش لە زمانی فەڕەنسیدا، "ئار" بە مانای تەکنیک هەر بەکار دێ.
جیاوازییەکە لەوە دایە ئەوان دەست بە بەکارهێنانی وشەی "ڕاست" و "هەڵە"وە دەگرن و ئێمە نا. ئەوان چیتر پێیان وا نییە هونەر هەڵەیە چونکە سەرەتا تەکنیک بووە یان ئێستا ئەگەر وەک تەکنیک بەکاری بێنن، هەڵەیە چونکە ئیتر مانای هونەری بە خۆوە گرتووە.
