وتوێژی ڕۆژنامه‌ی (ته‌ڕه‌ف) لەگەڵ ئیسماعیل بێشکچی
له‌تورکییه‌وه: سه‌لاحه‌دین بایه‌زیدی
نه‌شه دوزه‌ل: لەمه‌ر بێ ده‌نگ کردنی چه‌که‌کان بۆ هه‌تا هه‌تایه، وا هه‌ست ده‌کرێ پێش هه‌موو شتێک په‌یماننامه‌یه‌کی دوو لایه‌نه هه‌یه. دهوڵهت ده‌ڵێ "با سه‌ره‌تا په‌که‌که واز له چه‌ک بێنێ"، په‌که‌که‌ش ده‌ڵێ "با سه‌ره‌تا دهوڵهت متمانه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تی بدات." ده‌بێ فه‌رمۆڵی گه‌یشتن به‌م ڕێککه‌وتنه چی بێت؟
ئیسماعیل بێشکچی: ئه‌گه‌ر به په‌که‌که بگوترێ "واز له چه‌ک بێنه"، زۆر واتادار نییه. به پێچه‌وانه‌وه ئه‌گه‌ر بڵێین "با دهوڵهت ئۆپه‌راسیۆنه‌کان ڕابگرێ"، زێده‌تر واتای هه‌یه. ڕۆشنبیره‌کان له‌م قۆناغه‌دا داوایان له دهوڵهت نه‌کرد ئۆپه‌راسیۆنه‌کانی ڕابگرێت. ئه‌گه‌ر بێت و ئۆپه‌راسیۆنه‌کان ڕابگیرێن، مه‌سه‌له‌ی هێرشکردنی په‌که‌که له گۆڕێ نامێنێ. په‌که‌که ماوه‌یه‌ک له‌مه‌وبه‌ر سێ چوار جار ئاگربه‌ستی ڕاگه‌یاند، لێ دهوڵهت به‌رده‌وام بوو له سه‌ر ئۆپه‌راسیۆنه‌کانی. ئه‌گه‌ر دهوڵهت ئۆپه‌راسیۆنه‌کان بوه‌ستێنێ، په‌که‌که ئاگربه‌ست هه‌ڵناوه‌شێنێته‌وه.
له‌لایه‌که‌وه (د.ت.پ) بۆ مه‌سه‌له‌ی چاوپێکه‌وتن لەگەڵ حکومه‌ت، هێما بۆ ئۆجه‌لان ده‌کا، له‌لایه‌کی دیکه‌شه‌وه (ج.ه.پ) و (م.ه.پ) دژایه‌تی خۆیان به هه‌موو شێوه‌یه‌ک به‌رامبه‌ر به کرانه‌وه‌ی دیموکراتیک ده‌رده‌بڕن. ئه‌گه‌ر (ج.ه.پ) و (م.ه.پ) به‌مجۆره دژی چاره‌سه‌ری بوه‌ستن، ئایا پارتی داد و گه‌شه‌پێدان ده‌توانێ هه‌نگاوی پێویست بنێت؟
بێگومان ئه‌مه ته‌گه‌ره ده‌خاته به‌رده‌م پراکتیزه‌کردنی سیاسه‌ته‌کانی حکومه‌ت، به‌ڵام به‌ڕای من کرانه‌وه به‌ڕوی کورددا هه‌ر چۆنێک بێ، به‌رده‌وام ده‌بێت. (ج.ه.پ) پێی وایه کرانه‌وه به‌روی کورد، پرۆژه‌ی ئه‌مریکایه که بانگه‌شه‌یه‌کی زۆر چه‌وته.
بۆچی چه‌وته؟
چونکه چاوگه‌ی کێشه‌ی کورد، سیاسه‌تی هه‌شتا ساڵه‌ی ئاسیمیلاسیۆن و نکۆڵیه که دهوڵهت په‌یڕه‌و و جێبه‌جێی کردووه. ئێستا ئه‌گه‌ر دهوڵهت واز له سیاسه‌تی هه‌شتا ساڵی ڕابردو بێنێ و خودان هه‌ڵوێستێکی دیموکراتیانه بێت، ئایا ده‌بێ ته‌نیا له‌لایه‌ن ئه‌مریکاوه ته‌ڵقینی پێ کرابێ؟ ئایا ئه‌وه مریکا بوو له ساڵانی ١٩٢٠دا گوتی مافی کورده‌کان پێشێل بکه‌ن؟ بڕوانن.... له تورکیا دهوڵهت پاڵپشت به ئیراده‌ی خۆی ده‌توانێ واز له سیاسه‌تی ئاسیمیلاسیۆن بێنێ.
به‌ڕای ئێوه چی پێویسته بۆ ئه‌وه‌ی کێشه‌ی کورد چاره‌سه‌ر بکرێ؟
له پله‌ی یه‌که‌مدا، مافی په‌روه‌رده به زمانی زگماکی دێت. هه‌روه‌ها بۆ ئه‌وه‌ی کورده‌کان له ناوچه‌دا ببنه خاوه‌ن ستاتۆیه‌کی سیاسی، ده‌بێ هێزێکی تایبه‌تی ئاسایش دابمه‌زرێ. چونکه لایه‌نێکی کێشه‌ی کورد، نه‌بونی هیچ چه‌شنه ستاتۆیه‌که، سه‌ره‌‌ڕای ئه‌وه‌ی خاوه‌نی ژماره‌یه‌کی زۆری دانیشتوانه. تورکیا داوا له جیهان ده‌کا ددان به سه‌ربه‌خۆیی قوبرس دابنێ که ژمارهی دانیشتوانی ده‌گاته ٢٠٠ هه‌زار که‌س. به‌ڵام نایه‌وێ دان به مافه سه‌ره‌کیه‌کانی ٢٠ میلیۆن کورد له وڵاته‌که‌ی دابنێ. له‌م وڵاته‌دا هێشتا ناسنامه و زمانی کوردی کێشه‌یه.
ئێوه پێتان وایه له پێناو چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌که‌دا، پێویسته ده‌وڵه‌تێکی کوردی دابمه‌زرێت. گه‌لۆ بڕواتان به پێکه‌وه ژیانی تورک و کورد هه‌یه؟
له هه‌ندێک حاڵه‌تدا، ژیان به‌م شێوه‌یه سه‌قامگیرتر و زێده‌تر شیاوه. ئه‌مه ته‌نیا بۆ کورده‌کان نا، بگره فه‌له‌ستینیه‌کان و تورکه‌کانی قوبرسیش، ئه‌گه‌ر ده‌وڵه‌تی خۆیان هه‌بێ، ژیانێکی ساغڵه‌م تریان ده‌بێ له‌وه‌ی لەگەڵ یه‌هودی و ڕۆمه‌کان بژین. ئێستا پێکه‌وه ژیانیان گونجاو نییه.
یانی به بۆچونی ئێوه، نژادگه‌لی جیاواز ناتوانن له ناو ده‌وڵه‌تێکدا بژین که ده‌ستوره‌که‌ی لەسه‌ر بنه‌مای پێوانه‌کانی یه‌کێتی ئه‌وروپا داڕێژراوه؟
من ئه‌و ڕێگایه‌ی دی به دروست تر ده‌زانم. با کورده‌کان لەگەڵ کورده‌کاندا بژین! یان به‌واتایه‌کی تر ئه‌گه‌ر ئه‌م پرسیاره بێنینه ئاراوه که "کورده‌کان بۆ دابه‌ش و پارچه پارچه بون؟" زێده‌تر له جێگه‌ی خۆیدا ده‌بێ. هه‌روه‌ها له‌م ڕوه‌وه، پێویسته ڕه‌خنه ئاڕاسته‌ی یه‌کێتی ئه‌وروپاش بکرێت. ئه‌وروپا، ده‌وڵه‌تێک بۆ فه‌له‌ستینیه‌کان په‌سند ده‌کا، به‌ڵام قه‌بوڵی نییه کورده‌کان ده‌وڵه‌تیان هه‌بێ. ئه‌وروپا ده‌ڵێ "دژی گۆڕینی سنوره‌کان و دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تێکی سه‌ربه‌خۆی کوردین له ڕۆژهه‌ڵاتی ناوین." مه‌به‌ستم له قسه‌کانم ئه‌مه‌یه. ده‌توانم لێره‌دا نمونه‌ی لوگزامبۆرگ بێنمه‌وه...
به‌ڵێ..
ئه‌و وڵاته، قه‌واره‌یه‌که له لایه‌ن یه‌کێتی ئه‌وروپاوه دامه‌زراوه. واژۆی له سه‌ر بڕیاره‌کانی یه‌کێتی ئه‌وروپا هه‌یه. لوگزامبۆرگ ده‌وڵه‌تێکه ژمارهی دانیشتوانی ده‌گاته ٤٥٠ هه‌زار که‌س. باشه مافی دیاریکردنی ئاینده‌ی چل میلیۆن کورد، له کوێی ئه‌م هاوکێشانه دایه؟ ئایا ئه‌خلاقی سیاسی ئه‌مه هه‌ڵده‌گرێت؟ سیاسه‌ت ده‌بێ لانیکه‌م هه‌ڵگری هه‌ندێ ئه‌خلاق بێ.
به‌رده‌وام داکۆکی له دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تێکی کوردی ده‌که‌ن. ئه‌م بۆچونه‌تان نیشان ده‌دا که بایه‌خێکی زۆر به دهوڵهت ده‌ده‌ن. ئایا دهوڵهت هێنده گرنگه؟بێگومان دهوڵهت زۆر گرنگه. ساڵی ١٩٨٩ له ده‌وروبه‌ری "جه‌زیر" فه‌رمانده‌یه‌ک پیسایی ده‌رخواردی کورده‌کان دا. داوای لێبوردن ده‌که‌م ئه‌م ده‌سته‌واژه له به‌رامبه‌رتاندا به‌کار دێنم. ئه‌گه‌ر ئێوه ته‌نانه‌ت ده‌وڵه‌تێکی پیستان هه‌بێ که هی خۆتان بێ، ئه‌م کردارانه‌ی ڕه‌ت ده‌که‌نه‌وه.
ئه‌گه‌ر تورکیا ده‌وڵه‌تێکی یاسایی و دیموکراتیک بوایه، تورک یان کورد، ده‌یانتوانی له‌م وڵاته‌دا مافی هاووڵاتیه‌کی دیکه پێشێل بکه‌ن؟ ڕوداوێکی ئاوا، بێ سزا ده‌مایه‌وه؟ ئێوه ئه‌م ده‌وڵه‌ته به ده‌وڵه‌تی تورکه‌کان له قه‌ڵه‌م ده‌ده‌ن، به‌ڵام ئایا تورکه‌کان له‌م وڵاته ئازار و ئه‌شکه‌نجه‌یان نه‌بینیوه؟ ئه‌مه به‌ر له‌وه‌ی په‌یوه‌ندی به ڕه‌چه‌ڵه‌که‌وه هه‌بێ، ئایا مه‌سه‌له‌ی دیموکراسی و مافی مرۆڤ نییه؟
ئه‌گه‌ر له ساڵانی (١٩٢٠)ه‌وه، سیاسه‌تی ئاسیمیلاسیۆن و نکۆڵی کردن دژ به کورده‌کان په‌یڕه‌و نه‌کرابا، کورده‌کان له‌م وڵاته، دژی ئه‌م مامه‌ڵانه ده‌وه‌ستانه‌وه. چونکه ژماره‌یه‌کی وا زۆر، به شێوه‌یه‌ک له شێوه‌کان سه‌ربه‌خۆ ده‌بوو.
له‌چوارچێوه‌ی ئه‌و گرنگییه‌ی ئێوه به ده‌وڵه‌تتان دا و داخوازیتان بۆ دروستبونی ده‌وڵه‌تێکی یه‌ک نه‌ته‌وه بۆ کورده‌کان، ئاخۆ ئه‌گه‌ر تورکه‌كانیش پێداگری له سه‌ر داخوازیه‌کانیان بکه‌ن، ئه‌و ڕوداوه وه‌همیانه‌ی له تورکیا هه‌ن، وه ڕاست ناگه‌ڕێن؟
ئه‌مڕۆکه ئه‌گه‌ر پرۆفیسۆڕێکی جوگرافیا به خوێندکاره‌کانی بڵێ "جیهان ڕێکه"، له‌م وڵاته زۆر که‌س عاجز ده‌بێ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر بڵێ کورد نییه، هیچ که‌س په‌ست نابێ. دامه‌زراندنی دهوڵهت، مافی کورده‌کانه.
به‌ڵام وهک ئه‌و "ده‌وڵه‌ته کوردیه"ی ئێوه باسی ده‌که‌ن، لێره ده‌وڵه‌تێک هه‌یه که به خۆی ده‌ڵێ "ده‌وڵه‌تی تورک". ئه‌مه‌ش بنه‌مای کێشه‌کانه. به‌ڕای تۆش وا نیه؟
ئه‌گه‌ر تورکیا له چنگ کێشه‌ی کورد ڕزگاری بێ، زۆر ئاسانتر و ئازادانه‌تر پێش ده‌که‌وێت.
یانی ئه‌گه‌ر کورده‌کان جیا ببنه‌وه....
قۆناغێکی هاوشێوه بێگومان ده‌بێ بێته ئاراوه.... به پێچه‌وانه‌وه زوڵم و زۆری، تورکه‌کانیش لاواز ده‌کا. هزر بکه.... تورکیا به‌ربه‌سته‌کانی به‌رده‌م ئه‌ندێشه ده‌خاته پێش چ که‌سانێکه‌وه؟ ئه‌گه‌ر کورد و کێشه‌ی کورد نه‌بوایه، لێره‌دا دهوڵهت پێویستی به‌و هه‌مو سانسۆری ئه‌ندێشه‌یه نه‌ده‌ما.
ئه‌گه‌ر کێشه‌ی کورد نه‌بوایه، تورکیا هێنده نا دیموکرات نه‌ده‌بوو، وایه؟
به‌ڵێ. ده‌وڵه‌تێک ئه‌گه‌ر قه‌ده‌غه‌ی تێدا بێ، نابێته ده‌وڵه‌تێکی دیموکراتیک و یاسایی. تا کێشه‌ی کورد چاره‌سه‌ر نهبێ، تورکیا نابێته ده‌وڵه‌تێکی دیموکرات و یاسایی. چونکه ئه‌گه‌ر کێشه‌ی کورد چاره‌سه‌ر نه‌کرێ، له‌م وڵاته‌دا، توندو تیژی کۆتایی نایه‌ت. چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌ی کوردیش ته‌نها له ڕێگه‌ی دامه‌زراندنی پێکهاته‌یه‌کی فیدڕاڵیه‌وه مومکینه. دهوڵهت، کورده‌کان، په‌که‌که، ده‌بێ له هه‌وڵی دامه‌زراندنی وه‌ها پێکهاته‌یه‌کی سیاسی دابن. لانیکه‌م ده‌بێ داکۆکی له فیدراسیۆن بکه‌ن. ماوه‌یه‌ک له‌مه‌وپێش له نێوان ده‌زگای باڵای حاکمان و پارێزه‌ران له‌گه‌ڵ وه‌زیری داددا بارگرژی دروست بوو.
بۆ؟ده‌زگای ناوبراو داوای کرد پارێزه‌ره‌کانی دۆسیه‌ی ئه‌رگه‌نه‌کۆن بگۆڕدرێن. هه‌روه‌ها داوایانکرد له دیاربه‌کر ئه‌و پارێزه‌ره‌ی لێپێچینه‌وه‌ی له فه‌رمانده‌ی سه‌ر به (ژیته‌م) کردوه، ده‌ربکرێت. یانی به کورتی داوا ده‌که‌ن ئه‌و ڕوداوانه سه‌رپۆشیان بخرێته سه‌ر. ئه‌مه نیشانه‌ی بوونی تاوانه له ده‌زگای داددا. له‌م وڵاته‌دا زانکۆ و دادگا په‌ره به ئایدیۆلۆژیای فه‌رمی ده‌ده‌ن.
ئه‌گه‌ر بێت له‌و وڵاته‌دا کوردێک به ناسنامه‌ی کوردبوونیه‌وه ببێته سه‌رۆک کۆمار، ئایا به‌ڕای ئێوه دیسان کورده‌کان ئاماده نابن لەگەڵ تورکه‌کاندا بژین؟
پێکه‌وه ژیان ته‌نیا له چوارچێوه‌ی فیدارسیۆندا ده‌کرێ. چونکه ده‌بێ خاوه‌نی مافی یه‌کسان بن و ته‌نیا له وه‌ها سیسته‌مێکدا خوێندن به زمانی زگماکی ده‌بێته شتێکی ناچاری. بۆ نمونه، وهک چۆن زمانی تورکی له په‌روه‌رده‌دا ناچارییه، ده‌بێ زمانی کوردیش له ناوچه‌کانی خۆیاندا به ناچاری بێت. ئه‌وان ده‌بێ له سه‌ر پیشه‌کانیان و له په‌روه‌رده‌دا کوردی به‌کار بێنن و له ناوچه‌کانی خۆیان، فه‌رمانبه‌رانیان به کوردی قسه بکه‌ن.
ئێوه ده‌وڵه‌تێکتان ده‌وێ بۆ کورده‌کان که پاڵپشت بێ به ته‌ک نه‌ته‌وه. ئه‌گه‌ر کورده‌کان ببنه خاوه‌نی ده‌وڵه‌تێکی به‌و شێوه‌یه، ئایا له‌و حاڵه‌ته‌دا تورکه‌کانیش مافی خۆیان نییه ده‌وڵه‌تێکیان هه‌بێ پاڵپشت به ته‌ک نه‌ته‌وه؟
ده‌ی ئێستا وایه. ئه‌م ده‌وڵه‌ته که له ساڵی ١٩٢٠ دامه‌زراوه، پاڵپشته به نه‌ته‌وه‌ی تورک. کورد هیچ ڕۆڵێکی نییه له‌و ده‌وڵه‌تەدا.
منیش ڕێک بۆ ئه‌م مه‌به‌سته پرسیارتان لێده‌که‌م. داننان به بوونی ده‌وڵه‌تێکی ته‌ک نه‌ته‌وه، نایه‌ته واتای داننان به دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی تورکیاش که پشتی به یه‌ک ڕه‌گه‌ز به‌ستووه؟ ئایا بۆچونه‌کانتان لەسه‌ر دهوڵهت، ڕه‌وایه‌ت نادا به سیاسه‌ته‌کانی ده‌وڵه‌تی تورکیا؟ ئه‌گه‌ر به‌م لۆژیکه سه‌یری بکه‌ین، زۆرینه واته تورکه‌کان ئایا پێویست ناکا کورده‌کان ئاسیمیله بکه‌ن؟
من ده‌ڵێم کورده‌کان له ڕۆژهه‌ڵاتی ناویندا ژماره‌یان زۆر زۆره و پێموایه مافی ئه‌وه‌یان هه‌یه خاوه‌ن پێکهاته‌یه‌کی یه‌کگرتووی سیاسی و سه‌ربه‌خۆ بن.
چۆن ده‌وڵه‌تێکی کوردی وێنا ده‌که‌ن؟
هیچ جۆره ده‌وڵه‌تێک.
هیچ جۆره ده‌وڵه‌تێک نه‌بوو به وێناکردن. تورکه‌کان ئه‌م وڵاته‌یان به‌ڕێوه برد و دوابه‌دوای ١٢ی ئه‌یلول یه‌ک میلیۆن که‌س ڕوبه‌روی ئه‌شکه‌نجه و ڕاوه‌دونان بوونه‌وه. ئه‌گه‌ر دیموکراسی و ماف نهبێ، "هیچ جۆره ده‌وڵه‌تێک" ئاوای به‌سه‌ر دێ.
سه‌یری باشوری کوردستان بکه‌ن. له سه‌رده‌می سه‌دامدا کورده‌کان چۆن به‌ڕێوه ده‌بران و ئێسته چۆن به‌ڕێوه ده‌برێن. زۆر باشتره ئه‌گه‌ر کورده‌کان خۆیان ئیداره‌ی خۆیان بکه‌ن.
ئێوه لەگەڵ په‌که‌که و عه‌بدوڵڵا ئۆجه‌لان، نێوانتان نه‌ما له به‌ر ئه‌وه‌ی په‌که‌که وازی له دروشمی ده‌وڵه‌تێکی سه‌ربه‌خۆ هێنا. پێتان وایه کورده‌کان ده‌وڵه‌تێکی سه‌ربه‌خۆیان ده‌وێ؟
ئه‌وان چل میلیۆنن، به‌ڵام بێ ناون. کورده‌کان ده‌بێ لێپرسینه‌وه له‌مه بکه‌ن.
پێت وایه کورده‌کان لێپرسینه‌وه‌ی له سه‌ر ده‌که‌ن؟
نا. من له‌م ڕوه‌وه ڕه‌خنه‌یان لێده‌گرم.
ده‌رهه‌ق به ژمارهی کورده‌کان هه‌ر که‌سه و ئامارێک ده‌دا. به‌ڕای ئێوه ژمارهی کورده‌کان له تورکیا چه‌ند ده‌بێ؟
به گوێره‌ی لێکۆڵینه‌وه‌کانی عوسمان ئایدن که له ئه‌وروپا کار ده‌کا، له تورکیا ٢٠ میلیۆن کورد هه‌یه.
ده‌وڵه‌تێکی سه‌ربه‌خۆی کوردی چۆن داده‌مه‌زرێ؟ کورده‌کان به چه‌ک ده‌گه‌نه سه‌ربه‌خۆیی یان ده‌وڵه‌تی تورکیا به ویستی خۆی، به‌شێک له خاکه‌که‌ی ڕاده‌ستی ئه‌وان ده‌کات؟
له ساڵانی ١٩٢٠دا، به پێشه‌نگایه‌تی به‌ریتانیا و فه‌ره‌نسه به‌رگێکی توک لێکراو کرایه به‌ر کورده‌کان. به‌ریتانیا و فه‌ره‌نسه هه‌ندێک له کورده‌کانیان خسته ژێر ده‌سه‌ڵاتی عه‌ره‌به‌کان و ئه‌وانی تریشیان خسته ژێر ڕکێفی تورکیا و فارسه‌کان. خاڵی بنه‌ڕه‌تی کێشه‌ی کورد ئه‌مه‌یه و ده‌بێ قۆناغه‌که له ڕوانگه‌ی زانستی، سیاسی و دیپلۆماسیه‌وه گفتوگۆی له سه‌ر بکرێت و فام بکرێت.
پێشنیارتان چییه بۆ چاره‌سه‌رکردنی پرسی کورد؟
کێشه‌ی کورد کێشه‌یه‌کی گه‌وره‌یه. ئه‌م کێشه‌یه له تورکیا، ئێران، عێراق و سوریا هه‌یه. بۆ ئه‌وه‌ی دهوڵهت دابمه‌زرێنن، سه‌ره‌تا ده‌بێ ئه‌م پرسیاره له لای کورده‌کان په‌ره بستێنێ "چۆن وه‌ها پارچه بوین؟". کورده‌کان چۆن پارچه پارچه بوون و به چ شێوه‌یه‌ک به سه‌ر ئه‌و وڵاتانەدا دابه‌ش کراون؟ ئه‌م پارچه‌بوونه‌ی کورده‌کان وهک پارچه‌بوونی سه‌ربه‌خۆیی تاکێک ڕه‌وشێکی زۆر قورسی لێ هاتۆته بوون. پێویسته لێکۆڵینه‌وه له سه‌ر ساڵانی ١٩٢٠ بکرێت. بۆچی کورده‌کان له عێراق و سوریا لەگەڵ عه‌ره‌به‌کان ده‌ژین و له ئێرانیش لەگەڵ فارسه‌کان؟ با کورد لەگەڵ کورد بژی. ئه‌مه پێشنیارێکی به جێیه.
ئێستا له کوردستان ده‌وڵه‌تێکی فیدراڵی کوردی هه‌یه. ئه‌گه‌ر له تورکیاش ده‌وڵه‌تێکی فیدراڵی دابمه‌زرێ، ده‌بنه دوو ده‌وڵه‌تی فیدراڵی جیاواز؟ یان ئه‌و دوو ده‌وڵه‌ته فیدراڵه یه‌ک ده‌گرن؟ ئه‌گه‌ر یه‌ک بگرن، کێ ده‌وڵه‌ته‌که به‌ڕێوه ده‌با؟
له ئێستاوه مه‌حاڵه پێشبینی بکه‌ین چی ڕوده‌دا و چی ڕو نادا. من هه‌وڵ ده‌ده‌م بچمه بنج و بناوانی ده‌سپێکی دروستبوونی کێشه‌ی کورد له ساڵانی ١٩٢٠دا. لاوازی کورد له‌و ساڵانه‌دا چی بوو؟ ساڵانی ١٩٢٠ عه‌شیره‌کان هیچکامیان گوێیان له یه‌کتری نه‌ده‌گرت. کورده‌کان لێک کۆ نه‌ده‌بوونه‌وه تاکو سیاسه‌تێکی هاوبه‌ش به‌ڕێوه به‌رن. ئه‌م که‌مایه‌سیه تا ڕۆژی ئه‌مڕۆش به‌رده‌وامه.
ئه‌گه‌ر بڕوانینه ئه‌م ڕه‌وشه‌ی ئێستا، نه لایه‌نی دهوڵهت و نه په‌که‌که له ڕێگه‌ی چه‌که‌وه ئه‌نجامێک ده‌سته‌به‌ر ناکه‌ن. وا ده‌خویێ ده‌وڵه‌تی نوێ ده‌یه‌وێ ڕێگه‌یه‌کی جیاواز بەکار بێنێ. له‌و هه‌لومه‌رجه‌دا بۆ بۆچوونی ئێوه ئاشتی به‌رقه‌رار ده‌بێ یان شه‌ر به‌رده‌وام ده‌بێ؟
بێگومان ده‌بێ ئاشتی به‌رقه‌رار بێ. ئێستا ده‌وڵه‌تیش ئه‌مه‌ی ده‌وێت و کورده‌کانیش. ئاشتی، پێکهاتنه له سه‌ر ئه‌و داخوازیانه. له پێناو ئاشتیدا، ده‌بێ هه‌ندێک داخوازی کورد په‌سند بکرێ. وهک مافی په‌روه‌رده به زمانی دایک و دامه‌زراندنی هێزێکی تایبه‌تی ئاسایش.
وهک چۆن ئێوه جیابونه‌وه به چاره‌سه‌ری کێشه‌که ده‌زانن، هه‌روه‌ها به‌مدواییانه ژمارهی ئه‌و که‌س و لایه‌نه تورکانه‌ی ده‌ڵێن "با جیا ببینه‌وه" په‌ره ده‌ستێنێ. هه‌ندێک هه‌ن داوای ئه‌نجامدانی ڕیفراندۆم ده‌که‌ن. ئه‌گه‌ر ڕۆژێک تورکه‌کان داوای جیابونه‌وه په‌سند بکه‌ن، ئایا کورده‌کان به‌خته‌وه‌ر ده‌بن؟
له‌درێژخایه‌ندا به‌ڵێ. چونکه له داهاتوودا به قازانجی کورده‌کان ته‌واو ده‌بێ. ئه‌وکات برایه‌تی زۆر به ئاسانی سه‌قامگیر ده‌بێ نه‌ک ئێستا.
هیچ بڕواتان به‌‌وه نییه ده‌وڵه‌تێک هه‌بێ جیاوازی نه‌خاته نێوان نژادی مرۆڤه‌کان، تیایدا ڕه‌چه‌ڵه‌ک هیچ گرنگیه‌کی نه‌بێت و هه‌مو یه‌کسان و هاوشان بن؟
ئایدیۆلۆژیای فه‌رمی له تورکیا کۆسپه له به‌رده‌م پێشکه‌وتنی وه‌ها بڕوایه‌ک. من ده‌ڵێم ژمارهی کورده‌کان زۆر زۆره. بۆ ئه‌وه‌ی بیانه‌وێ داهاتووی خۆیان ده‌ست نیشان بکه‌ن، پێکهاته‌یه‌کی جیاواز پێویسته. عه‌ره‌ب، فارس و تورک له ڕۆژهه‌ڵاتی ناوین ده‌ژین. کورده‌کانیش ده‌بێ وهک ئه‌وان ستاتۆیه‌کی سیاسییان هه‌بێ. پرسیاری بۆچی نیانه له مێشکمدا ماوه‌ته‌وه.
وه‌ڵامتان چییه بۆ ئه‌م پرسیاره؟ چونکه به‌ڕای ئێوه کێشه‌ی کورد کێشه‌کی دیموکراسی نییه. به بۆچونی ئێوه ئه‌گه‌ر کورده‌کان خاوه‌نی ئه‌و مافانه بن که تورکه‌کان هه‌یانه، هه‌میسان کێشه‌که چاره‌سه‌ر نابێ.
پرسی کورد کێشه‌یه‌کی گه‌وره‌یه. به‌ڵگه نه‌ویسته کێشه‌یه‌کی مه‌زن به گه‌شه‌پێدانی مافه تاکه که‌سیه‌کان چاره‌سه‌ر نابێ. ئه‌گه‌ر جۆرێک زاڵبون نهبێ، چۆن مافی یه‌کسان ده‌سته‌به‌ر ده‌بێ... له پێناو برایه‌تی کورد و تورکدا، ده‌بێ حوکمڕانیه‌ک دابمه‌زرێ.
به‌ڵێ....
ژمارهی دانیشتوان و خاک دوو فاکته‌ری سه‌ره‌کین له کێشه‌ی کورددا. چونکه که ده‌ڵێی کوردستان، مه‌به‌ست ئه‌و شوێنه‌یه تیایدا کورد زۆرینه‌ن. ئێوه ده‌توانن بڵێن که پێنج میلیۆن کوردیش له ئه‌سته‌نبوڵ ده‌ژین. دیاره گه‌ر هه‌شت میلیۆن کوردیش له ئه‌سته‌نبوڵ بژین، نابێته کوردستان. به‌ڵام ئه‌گه‌ر له هه‌كکاری ته‌نانه‌ت کوردێکیش نه‌ژیت، ئه‌وێ دیسان کوردستانه. چونکه کێشه‌ی کورد، له ڕاستیدا کێشه‌ی خاکه.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر