بی بی سی
لە تورکییەوە: سەلاحەدین بایەزیدی
زوبەیر ئایدار، ئەندامی کۆنسەی بەڕێوەبەرایەتی کەجەکە، کە بەشداری کۆبونەوەی نێوان نوێنەرانی میت و پەکەکە لە ئۆسلۆی پایتەختی نۆروێژ بووە، حکومەت بە بەرپرسیاری کۆتایی هێنان بەم قۆناغە دەزانێ و مەرجەکانیانی بۆ سەرلەنوێ دەست پێکردنەوەی دانوستانەکان ئاشکرا کرد.
ئایدار بانگەشەی کرد لەو پێڤاژۆیەدا چ شتێک کەوتبێتە سەر شانیان، جێبەجێیان کردووە بەڵام حکومەت بەڵێنەکانی بەجێ نەهێناوە، بە لاڕێدا ڕۆیشتووە، بەشێوەیەکی جددی نزیکی قۆناغەکە نەبۆتەوە و بە بێ ئاگاداری کۆتایی بە دانوستانەکان هێناوە.
'لە قۆناغی بێ چالاکیدا، دۆزی گیراوانی کەجەکە دەستی پێکرد'
ئایدار ڕوونی کردەوە ساڵی ٢٠٠٩ قۆناغێک بوو دانوستانەکانی ئۆسلۆ بە خێرایی پێش کەوتن، ئاماژەی بەوەش کرد ئەوان لە پێڤاژۆی بێ چالاکی دابوون کە خەڵک لە سەر دۆزی کەجەکە گیران و پێی وایە ئەم ڕووداوە یەکەم زەبر بوو لە قۆناغەکە کەوت.
ئایدار سەبارەت بە ئۆپەراسیۆنەکانی دۆزی کەجەکە لە وەها قۆناغێکدا، بەمجۆرە بۆچوونی خۆی دەربڕی:
"لایەنی بەرامبەر لەم بوارەوە، ئیرادەی چارەسەرییان نەخستە ڕوو. ویستویانە بزووتنەوە لە کەشوهەوای بێ چالاکیدا ڕابگرن و پڕۆژەکانی خۆیان لە کردەوەدا پێک بێنن. بەم هەڵسوکەوتە بیریان لەوە کردبۆوە: دەتوانین ئەمانە بە لاڕێدا بەرین، هەڵبژاردنەکان ببەینەوە و دژ بە هەموو دامودەزگاکان لە تورکیا ببینە دەسەڵاتدار."
'بەڵێنیان دابوو گرووپی خابور دەستگیر نەکەن'
ئایدار هەروەها بانگەشەی کرد سەبارەت بەو گرووپەی پەکەکە کە ١٩ی ئۆکتۆبری ٢٠٠٩ لە دەروازەی سنووری خابورەوە چوونە ناو تورکیا، 'لە سەر سۆزی خۆیان نەمانەوە' .
''گروپەکانی ئاشتی تاقی کرانەوە، ئێمە بەڕێمان کردن. بڕیار بوو کەس دادگایی نەکرێ و نەگیردرێ. ئەو کەسانەی لە ناو گرووپەکە دابوون، ئێستا لە سوچی گرتووخانەن. دەوڵەت بەڵێنی دا هیچیان بە سەر نەیە بەڵام بەڵێنەکەی هەر ئەوەندەی بڕ کرد."
ئایدار لە وەڵامی ئەو ڕەخنانە کە دەڵێن، پەکەکە لە مەراسیمی پێشوازیدا خۆی نواند و ڕای گشتی بێزار کرد، بەمجۆرە هاتە ئاخافتن:
"خۆ هیچکەس پێشوازیەکی وەهای ڕێک نەخستبوو! گەل بەرەو پێشوازی ئاشتی چووبوون. بۆ یەکەمجار مرۆڤەکان بە پەیامی ئاشتیەوە دەهاتن و کۆمەڵێک تەرم نەبوون. هەموو کەسێک دەبێ پێی خۆش بێ. ئەوان [تورکیا] ئیماژێکیان دەخوڵقاند کە ئەوان دێن تەسلیم بن، بەڵام ئێمە مرۆڤەکانمان وەک پەیامێکی ئاشتی بەڕێ کردبوو."
'پێکدادانی سیلڤان بەرنامە بۆ داڕێژراو نەبوو'
ئایدار بانگەشە دەکا پەکەکە دەستپێشخەری هەموو پێکدادانەکانی ئەم قۆناغە نەبووە؛ ئاوریلی ٢٠١١ دژ بە پەکەکە ئۆپەراسیۆنی سەربازی دەستیان پێکرد، سەرەتا لە هاتای حەوت گەریلای پەکەکە و ئینجا ١٢ی ژوئەنیش ٢٠١١ ش لە گەرمەی هەڵبژاردنەکاندا، ٥٦ ئەندامی پەکەکە کوژران، هەروەها بانگەشەی کرد پەکەکە تا بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنەکان هیچ هێرشێکی ئەنجام نەداوە.
ئایدار دەربارەی ئەو ڕەخنانەی کە دەڵێن پەکەکە لە ئەنجامی پێکدادانی ١٤ی ژوئیەی ٢٠١١ لە ناوچەی سیلڤانی سەر بە دیاربەکر کە بووە هۆی کوژرانی ١٤ سەرباز، مێزی ئۆسلۆی وەرسوڕاند، بەمجۆرە وە قسە هات:
"لە ڕووداوی سیلڤان، هیچ پلانێک لە ئارادا نەبوو. ڕوداوەکەی ئەوێ، ڕوبەڕوو بوونەوەی دوو هێز بوو لە میانەی ئۆپەراسیۆنێکی سەربازیدا. ئەودەم سەربازەکانیش دەیانتوانی سەرجەم ئەندامانی لایەنی تر بکوژن بەڵام لە وەها ڕۆژێکدا کێ زووتر بجوڵێتەوە، ئەوا ئەو ئەنجام وەردەگرێ."
'دوا دیدار لەگەڵ دەوڵەت لە سەر پڕۆتۆکۆلەکانی ئۆجەلان بوو'
ئایدار وەک پاشکۆیەک بۆ سەرجەم ئەم قسانەی بانگەشەی کرد کۆتاییەکانی ساڵی ٢٠١٠ و سەرەتاکانی ساڵی ٢٠١١، تورکیا، ئێران، عێراق و سووریا دژ بە پەکەکە ڕێککەوتوون و پلانی ئەم هێرشە هاوبەشە، کاریگەری نەرێنی کردۆتە سەر قۆناغەکە.
وەک ئایدار دەڵێ ئەم پلانە، دوابەدوای شکستی ئێران لە هێرش بۆ سەر قەندیل و کێشە نێوخۆییەکانی سووریا بە ئاکام نەگەیشت و سەرکەوتنی بە دەست نەهێنا.
ئایدار بانگەشەی کرد دوا دیدار لەگەڵ لایەنی دەوڵەت مانگی مەی ٢٠١١ بووە بۆ بڕیاردان لە سەر سێ پڕۆتۆکۆلی ئامادەکراو لە لایەن عەبدوڵڵا ئۆجەلان و دوای ئەمە بڕیار بوو لە مانگی ژوئەندا وەڵاممان لێ بگێڕنەوە کە وەڵامیان نەدایەوە.
'لە وتاری تەلەڤزیۆنی سەرۆک وەزیر وەڵاممان دەست کەوت'
بە گوێرەی لێدوانەکانی ئایدار، لایەنی پەکەکە، دوابەدوای وتارێکی تەلەڤزیۆنی سەرۆک وەزیر ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، زانیویەتی چاوپێکەوتنەکان کۆتاییان هاتووە.
ئایدار بەمجۆرە قسەکانی ئەردۆغانی گێڕایەوە:
"رۆژی ٩ی ژوئەن، سەرۆک وەزیر تەیب ئەردۆغان لە ئەستەنبوڵ بەشداری پڕۆگرامێک بوو کە لە لایەن ٦٠ کەناڵی تەلەڤزیۆن و ڕادیۆ بە شێوەی ڕاستەوخۆ بڵاو بوویەوە. سێ ڕۆژی مابوو بۆ هەڵبژاردنەکان. گوتی 'عەبدوڵڵا ئۆجەلان بۆتە بەڵا بە سەر سەری ئەم وڵاتەوە. ئەگەر دوای گیرانی، یەکسەر لە سێدارە درابا، ئەمڕۆ ئەم شتانە ڕوویان نەدەدا. تا ئێمە هەبین، ئەو لەوێ دەرناکەوێ.' ئەودەم بەمجۆرە قسەکانی ئەردۆغان شی کرانەوە 'پێش هەڵبژاردنەکانە و دەیەوێ دەنگەکانی مەهەپە کۆ بکاتەوە.' بەڵام ئێمە وەڵامی خۆمان وەرگرت. کۆسپی سەرەکی لەوێ دەستی پێکرد."
ڕەخنە لە جەهەپە
ئایدار ڕەخنەی لە بڵاوکردنەوەی بەڵگەنامەکانی تایبەت بە چاوپێکەوتنەکانیش گرت کە جەهەپە بڵاوی کردونەتەوە و گوتی نابێ مردنەکان ببنە قوربانی بەرژەوەندییە سیاسیەکانی ڕۆژ.
ئایدار ئەو پێشنیارەی سەرۆکی گشتی پارتی کۆماری گەل (جەهەپە)، کەماڵ کڵیچدار ئۆغڵوی بە هەڵوێستێکی بێ ئاگایانە لەقەڵەم دا کە گوتبووی 'ئەگەر واز لە چەک بێنن، با چاوپێکەوتن ئەنجام بدرێن' و بەمجۆرە بەردەوام بوو "لەو جۆرە چاوپێکەوتنانەدا، کەس نایە بڵێ 'دەتوانێ ئەمە بێنی یا خود نا'. هەر کەس لە ویست و داخوازیەکانی لە سەر مێزی گفتوگۆ ئازادە. بەڵام ئەمانە لە سەر میز دەگوترێن."
سەبارەت بە ناکۆکی جەماعەتی گویلەن - ئاکەپە دوای دزەکردنی فایلەکان
ئایدار ڕایگەیاند لە قۆناغەکانی داهاتوودا نهێنی چاوپێکەوتنەکان لە بەرچاو دەگرن، گوتی ئەوانەی بەڵگەکان ئاشکرا دەکەن لایەنگری شەڕن و لەم ڕوەوە جەماعەتی گویلەنی بە بەرپرسیار زانی.
ئایدار گوتی "ئەوانەی بەڵگەکانیان لەقاو داوە، لایەنگری ئەوە نین کێشەی کورد بە ڕێگەی دیالۆگ چارەسەر بێ. لە لایەکی دیکەوە، بەڕای من، لەقاودانیان دەگەڕێتەوە بۆ ناکۆکی نێوان جەماعەتی گویلەن و ئاکەپە. ئێمە وەک بزووتنەوە لە سەر ئەو بڕوایەین." ئایدار زیاتر گوتی "جەماعەتی گویلەن دەستی بە سەر زۆر دامودەزگادا گرتووە بەڵام نەیتوانیوە دەست بە سەر میت دابگرێ. بۆ ئەوەی میت بە گوێرەی خۆی بینا بکا، پێویست بوو هەندێکیان تاوانبار نیشان بدا و لە ڕێگەی دۆزگەری خاوەن دەسەڵاتی تایبەتەوە ویستی هەندێک لەوان بخاتە گرتوخانەوە. ئەگەر ئەو کات حکومەت نەجوڵابایەوە، ئەوانەی بۆ ئیفادە بانگهێشت کرابوون، ئێستا لە گرتووخانە دابوون.''
'بۆ چاوپێکەوتنی نوێ ئامادەین'
لە وەڵامی ئەو پرسیارەدا کە ئەگەر چاوپێکەوتنەکانی ئۆسلۆ سەر لەنوێ دەست پێ بکەنەوە، ئێوە ئامادەن، ئایدار وەڵامی دایەوە "بێگومان". پاشان گوتی:
"جەماوەری ئێمە لەمێژە بۆ ئاشتی ئامادەیە. لە پێشەوە جەماوەرمان بە گوێرەی ئەمە حازر کردوە. پێمان وایە ئەم ئیشە بە ڕێگەی دیالۆگ نەبێ چارەسەر نابێ. بە درێژایی قۆناغی چاوپێکەوتنەکان، ناوە ناوە پێکدادان هاتە ئاراوە و کۆسپ و تەگەرەی دروست کرد. بەڵام ئەو هێزە ئینسانیەی لەم ساڵەی دواییدا لە دەست چووە، چ لە لایەن ئێمەوە بێ و چ لە لایەنی بەرامبەر، خەساری ئێمە و خەساری ئەو وڵاتەیە. ئەگەر قۆناغی دیالۆگ بەردەوام بوایە، لەوانە بوو ئەم مرۆڤانە نەمردبایەن."
ئایدار گوتیشی ئەگەر بێت و داوایان لێ بکرێ 'بێ مەرج ئامادەی دانیشتنن'.
لە کۆتایی قسەکانیدا ئایدار گوتی "٤٢٤ ڕۆژە ئاگامان لە سەرۆک ئاپۆ نییە. بە بێ ئەو، ئێمە وەک بەڕێوەبەرایەتی لە ڕێکخستن، ئەگەر بڕیارێکیش دەربکەین، لەوانەیە لە جێبەجێکردنیدا تووشی ئاستەنگی ببینەوە. ئاپۆ گوتبووی 'بۆ ئەوەی بتوانم لەم هەوڵەدا ڕۆڵ ببینم، دەبێ تەندروست و ئەمن و ئازاد بجوڵێمەوە."
مەبەست لە دانوستانەکانی ئۆسلۆ چییە؟
'دانوستانەکانی ئۆسلۆ' بەو چاوپێکەوتنانە دەگوترێ کە لە نێوان کاربەدەستانی دەوڵەت و نوێنەرانی پەکەکە لە ئۆسلۆی پایتەختی نۆروێژ بە ئامانجی سەقامگیرکردنی ئاشتی پێکهاتن و ئەو قۆناغەی چاوپێکەوتنەکانیشی تێدا ئەنجام درا، بە 'قۆناغی ئۆسلۆ' ناسراوە. سەرەڕای دزەکردنی کاسێتی تۆمارکراو و دەقی نووسراو کە بانگەشە دەکرێ هی ئەم چاوپێکەوتنانەن، سەبارەت بە ناوەڕۆکی چاوپێکەوتنەکان تا ئێستا لێدوانێکی فەرمی ڕانەگەیەنراوە. بانگەشە کرا هاکان فیدان، ڕاوێژکاری میت، بە فەرمانی سەرۆک وەزیر ڕەجەب تەیب ئەردۆغان و بە سیفەتی 'نوێنەری تایبەت' بەشداری چاوپێکەوتنەکان بووە. ڕاوێژکاری یاریدەدەری ئەوکاتی سەرۆک وەزیران، فیدان ڕاوێژکاری میت، ڕاوێژکاری یاریدەدەری میت ئافەت گوینەش؛ لە لایەن کوردەکایشنەوە مستەفا قەرەسوو، سەبری ئۆک و زوبەیر ئایدار لەو ناوانەن کە بەشداری کۆبونەوەکان بوون. لێدوان و پێشهاتەکان، نیشان دەدەن چاوپێکەوتنەکان هاوینی ٢٠١١ کۆتاییان پێهاتووە. ڕۆژی ٨ی فێوریەی ساڵی ٢٠١٢، فیدان، گوینەش و ئەمرە تانەر ڕاوێژکاری پێشووی میت کە بەشداری چاوپێکەوتنەکانی ئۆسلۆ ببوون، لە چوارچێوەی لێپرسینەوەکانی دۆزی کەجەکەدا بۆ ئیفادەدان بانگهێشت کران. هەفتەیەک دواتر، میت بە شەوێک قانوونەکەی لە پەرلەمانی تورکیا گوڕی. ئیفادەدانی فیدان و ڕاسپێردراوەکانی تری میت، سەبارەت بە ئەرکەکەیان بە مۆڵەتی سەرۆک وەزیرەوە پەیوەند درا. ڕاسپێردراوانی میت ئیفادەیان نەدا. ڕای گشتی ئەم ڕووداوەی بە هۆکاری دروستبوونی ناکۆکی لە نێوان جەماعەتی ئاکەپە - فەتحوڵڵا گویلەن لێک دایەوە. دواجار دانوستانەکانی ئۆسلۆ بە ئاشکراکردنی دەقێکی پەیوەندیدار بە چاوپێکەوتنەکانی ئۆسلۆ لە لایەن جەهەپە، سەرلەنوێ کەوتە ڕۆژەڤەوە.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر