پەناخوازێک ''سیانەی دوانەکان' وەردەگێڕێتە سەر زمانی کوردی
وەڕگێڕانی بێ‌سنووری کتێبەکانی ئاگۆتا کریستۆف
سانتی تێرۆل
سەلاحەدین بایەزیدی، پەناخوازی ئێرانی، لەو پەنابەرانە نییە کە لەپێناو ئەنتەگرەبووندا هیچ تەقەڵایەک نادەن. جیاوازییەکی گەورە هەیە. بگرە ماوەیەکە ئەو تا ڕادەیەک باڵوێزی ئەدەبیاتی کانتۆنی نۆشاتێلە لە ئێران و عێراق: ئەو نەیارەی ڕژێم کە تەمەنی ٣٢ ساڵە، سێ کتێبەکەی ئاگۆتا کریستۆف کە بریتین لە "دەفتەری گەورە"، "بەڵگە" و "سێهەم درۆ" و بابەتی باسی ئێمەن، بۆ سەر زمانی کوردی وەرگێڕاوە.
هاتۆتە سوییس بۆ ئەوەی لە چنگ زوڵم و ستەم ڕابکا، هەمان ئەو شتەی نووسەری نۆشاتێلی، کاتی خۆی ئەنجامی دا و ناچار بوو هەنگاریای زێدی خۆی جێ بهێڵێ بۆ ئەوەی خۆی لە هێزەکانی سۆڤیەت لە ساڵانی ١٩٦٠ ڕزگار بکا. سەلاحەدین بایەزیدی دوو جار ڕووبەڕووی کێشەی زمان بۆتەوە: سەرەتا لە وڵاتی خۆی (تۆ بخوێنەوە دژی وڵاتی خۆی)، پاشان بۆ دووهەم جار لە ژیانیدا، ئەو کاتەی هاتۆتە سوییس، دەستەویەخەی زمانێکی نەناسراو بۆتەوە.
هەزار کۆپیی بێ‌دەسکاری
سەلاحەدین بایەزیدی سەرەتا لە کەمپێکی پەنابەران بووە لە کانتۆنی ڤالێ و لە زانکۆی نۆشاتێل، لە بەشی زمان و شارستانییەتی فەڕەنسی ناونووسی کردووە، ئاخر و ئۆخری ٢٠١٣ بە زەحمەت توانیویەتی بێتە کانتۆنی نۆشاتێل. لە نۆشاتێل، کتێبی "نەخوێندەوار"، ژیاننامەکەی ئاگۆتا کریستۆف دەخوێنێتەوە و لێی ورد دەبێتەوە. ئەو زمانە مینیمالیست و کورت و ڕەوانەی نووسەری نۆشاتێلی بە کاری هێناوە، ڕێگە لەبەردەم خوێنەرە دووڕەگەکان خۆش دەکا بە سانایی لە دەقەکانی تێ بگەن. "زۆر خێرا بۆم دەرکەوت کە دەرەقەتی دەقەکانی ئاگۆتا کریستۆف دێم"، سەلاحەدین بایەزیدی بێ خۆ‌هەڵکێشان وا دەڵێ. ئەو پەنابەرە سیاسییە، بێ ئەوەی چاوەڕێ بمێنێتەوە، یەکسەر دەست بە وەرگێڕانی "دەفتەری گەورە" دەکا.
هاوینی ٢٠١٤، کتێبە وەرگێڕدراوەکەی لە کوردستانی عێراق و لە هەزار نوسخەدا چاپ و بڵاو دەبێتەوە. یەکسەر داوای لێدەکرێ کار لەسەر دوو کتێبەکەی دیکەی ئاگۆتا کریستۆف بکا کە بە "سیانەی دوانەکان" ناسراون. قسە هەمان و ئەنجامدانی هەمان. ئەم پانەخوازە کتێبەکان وشە بە وشە وەردەگێڕێتەوە. "هیچم دەسکاری نەکردووە. تەنانەت دیمەنە سێکسییەکانیش." ئەوەی بە لایەوە زۆر مایەی سەرسووڕمانە، کتێبەکان سانسۆڕ نەکراون: "ئەمە سەرکەوتنێکە بۆ من." چۆن ئەم دەست‌ئاواڵا بوونەی حکومەتی ئێران شی دەکاتەوە؟ "نازانم بڵێم چی: ئاخۆ سەرۆک کۆماری نوێی ئێران کرانەوەی فەرهەنگیی ڕاستەقینە ئەنجام دەدا؟ یان پێی وایە بە تیراژێکی هەزار نوسخە، خوێنەرێکی کەم ئەم سیانەیە بە زمانی کوردی دەخوێننەوە؟" سەلاحەدین بایەزیدی ئەم پرسیارە دەوروژێنێ و ئاماژە بەوە دەکا وەرگێڕانی فارسی ئەم کتێبانە لە سانسۆڕ بێبەری نەبوون.
سەلاحەدین بایەزیدی لەسەر ئەم ڕێگە باشەی کە گرتوویەتیە بەر، بەردەوام دەبێ. "وەرگێڕانی ڕۆمانی 'هایدی'م تەواو کردووە و بیر لە وەرگێڕانی 'ڕێوڕەسمی دونیا' لە نووسینی نیکۆلا بووڤیێ دەکەمەوە، چونکە ناوبراو بە مەهاباددا تێپەڕیوە."
ژیانی قوتابییەکی کورد لە وڵاتی فارسان
"خەڵکی مەهابادم، شارێک لە نزیک سنووری عێراق کە زۆربەی دانیشتووانی کوردن. بەڵام زمانی ئێمە لە قوتابخانە قەدەغەیە." سەلاحەدین بایەزیدی بەمجۆرە لە یەکەم ڕۆژی قوتابخانەدا پەی بە بوونی زمانی فارسی دەبا… لەگەڵ ئەو ڕاچەنینەی کە تووشی دەبێ. "بۆ من شۆکێکی گەورە بوو کە دەبوایە زمانی داگیرکەر فێر ببم. ململانێی ناسیۆنالیستی بەرچاوی نێوان کوردەکان و ڕژێم، کاریگەری لەسەر منیش دانا. ناهومێد ببووم، چونکە نەمدەتوانی گۆڤارە کوردییەکان بخوێنمەوە، بە هۆی ئەوەی ئەلفوبێی کوردی لە هی فارسی ناچێ و دایک و بابیشم نەخوێندەوار بوون و نەیاندەتوانی لەم ڕووەوە هاوکاریم بکەن."
ئەم کۆسپە، ململانێیەکی نێوخۆیی لەو گەنجەدا دروست دەکا کە خولیای نووسینی شیعری هەیە "نەمدەتوانی لە شیعرەکاندا هەستی خۆم بە زمانی فارسی دەرببڕم." لە ڕێگەی کۆبوونەوەی بەپارێزی ئەدیبان و گوێگرتن لە ڕادیۆ دەنگی شۆڕش لە عێراق، کە سەر بە ئۆپۆزۆسیۆنی ئێران بوو، فێری زمانی کوردی بووە و بڵێسەکەی دامرکاندووە. لەو کاتانەدا، ئەو کوڕە گەنجە، ئەدەبیاتی فارسی خوێندووە.
لە چیاکانەوە بۆ مەنفا
هێدی هێدی، ترسە گەورەکەی باوکی دەبێتە ڕاستی. سەلاحەدینی گەنج لە بزووتنەوەی نەیاری کورد لە چیاکان نزیک دەبێتەوە و لە شارەکانیش بەشداری خۆپیشاندانەکان دەبێ. ساڵی ١٩٩٩، لە تەمەنی ١٧ ساڵیدا، تێکەڵ بە هاوڕێیانی لە چیاکانی عێراق دەبێ و لە ڕادیۆیەکی سەربەخۆخوازدا ئیش دەکا. ئەم ئەزموونە، ڕێگەی بۆ سلێمانی لە باکووری عێراق خوار دەکاتەوە، لەوێ لە ڕۆژنامەیەکی هەرێمیدا کار دەکا. "مافی نیشتەجێبوونێکی کاتیم هەبوو. پاشان، بە جۆرێک لە جۆرەکان ناچار بووم یان ئەوەتا خۆم لەنێو حزبێکی ئۆپۆزۆسیۆندا بدۆزمەوە بۆ ئەوەی پارێزراو بم، یان ئەوەتا ڕا بکەم."
لێک نزیک کردنەوەی زمانەکان
سەلاحەدین بایەزیدی مەنفا هەڵدەبژێرێ. بە پاسپۆرتێکی ساختە دەچێتە تورکیا، "چونکە هیچ پاسپۆرتێکم نەبوو". پاشان چوار شەو و ڕۆژ بە پێ دەڕۆا تا دەگاتە یۆنان. لەوێوە، بە بارهەڵگر و ئۆتۆمبێل، دەچێتە ئیتالیا و دێسامبری ٢٠٠٧ دەگاتە شاری لۆزان.
ناوبراو دەنێردرێتە بنکەی تۆمارکردنی ڤالۆرب و لەوێشەوە دەدرێتە کانتۆنی ڤالێ. "لە مارتینی ژیام و لەوێ بۆ خۆم، فێری زمانی فەڕەنسی بووم."
ساڵی ٢٠١٣، ڕێگە بەم پەنابەرە سیاسییە دەدرێ لە کانتۆنی نۆشاتێل بژی بۆ ئەوەی لە زانکۆی نۆشاتێل، بەشی زمان و شارستانییەتی فەڕەنسی بخوێنێ. "لەوێ بوو ئاشنای کتێبەکانی ئاگۆتا کریستۆف بووم و نووسەرە فەڕەنسی نووسە غەیرە فەڕەنسییەکان سەرنجیان ڕاکێشام. فەزای نووسینەکانی ئاگۆتا کریستۆف مناڵیمان بە بیر هێنامەوە. لێک نزیک کردنەوەی زمانی دایک و زمانی دوژمن! ئەزموونەکانی ورەیان پێ بەخشیم بۆ ئەوەی ڕێزمانی زمانی فەڕەنسی فێر بم."
کارەکتەری جیهانی بەرهەمەکانی ئاگۆتا کریستۆف
وەڕگێڕانی بێ‌سنووری کتێبەکانی ئاگۆتا کریستۆف
سانتی تێرۆل
سەلاحەدین بایەزیدی، پەناخوازی ئێرانی، لەو پەنابەرانە نییە کە لەپێناو ئەنتەگرەبووندا هیچ تەقەڵایەک نادەن. جیاوازییەکی گەورە هەیە. بگرە ماوەیەکە ئەو تا ڕادەیەک باڵوێزی ئەدەبیاتی کانتۆنی نۆشاتێلە لە ئێران و عێراق: ئەو نەیارەی ڕژێم کە تەمەنی ٣٢ ساڵە، سێ کتێبەکەی ئاگۆتا کریستۆف کە بریتین لە "دەفتەری گەورە"، "بەڵگە" و "سێهەم درۆ" و بابەتی باسی ئێمەن، بۆ سەر زمانی کوردی وەرگێڕاوە.
هاتۆتە سوییس بۆ ئەوەی لە چنگ زوڵم و ستەم ڕابکا، هەمان ئەو شتەی نووسەری نۆشاتێلی، کاتی خۆی ئەنجامی دا و ناچار بوو هەنگاریای زێدی خۆی جێ بهێڵێ بۆ ئەوەی خۆی لە هێزەکانی سۆڤیەت لە ساڵانی ١٩٦٠ ڕزگار بکا. سەلاحەدین بایەزیدی دوو جار ڕووبەڕووی کێشەی زمان بۆتەوە: سەرەتا لە وڵاتی خۆی (تۆ بخوێنەوە دژی وڵاتی خۆی)، پاشان بۆ دووهەم جار لە ژیانیدا، ئەو کاتەی هاتۆتە سوییس، دەستەویەخەی زمانێکی نەناسراو بۆتەوە.
هەزار کۆپیی بێ‌دەسکاری
سەلاحەدین بایەزیدی سەرەتا لە کەمپێکی پەنابەران بووە لە کانتۆنی ڤالێ و لە زانکۆی نۆشاتێل، لە بەشی زمان و شارستانییەتی فەڕەنسی ناونووسی کردووە، ئاخر و ئۆخری ٢٠١٣ بە زەحمەت توانیویەتی بێتە کانتۆنی نۆشاتێل. لە نۆشاتێل، کتێبی "نەخوێندەوار"، ژیاننامەکەی ئاگۆتا کریستۆف دەخوێنێتەوە و لێی ورد دەبێتەوە. ئەو زمانە مینیمالیست و کورت و ڕەوانەی نووسەری نۆشاتێلی بە کاری هێناوە، ڕێگە لەبەردەم خوێنەرە دووڕەگەکان خۆش دەکا بە سانایی لە دەقەکانی تێ بگەن. "زۆر خێرا بۆم دەرکەوت کە دەرەقەتی دەقەکانی ئاگۆتا کریستۆف دێم"، سەلاحەدین بایەزیدی بێ خۆ‌هەڵکێشان وا دەڵێ. ئەو پەنابەرە سیاسییە، بێ ئەوەی چاوەڕێ بمێنێتەوە، یەکسەر دەست بە وەرگێڕانی "دەفتەری گەورە" دەکا.
هاوینی ٢٠١٤، کتێبە وەرگێڕدراوەکەی لە کوردستانی عێراق و لە هەزار نوسخەدا چاپ و بڵاو دەبێتەوە. یەکسەر داوای لێدەکرێ کار لەسەر دوو کتێبەکەی دیکەی ئاگۆتا کریستۆف بکا کە بە "سیانەی دوانەکان" ناسراون. قسە هەمان و ئەنجامدانی هەمان. ئەم پانەخوازە کتێبەکان وشە بە وشە وەردەگێڕێتەوە. "هیچم دەسکاری نەکردووە. تەنانەت دیمەنە سێکسییەکانیش." ئەوەی بە لایەوە زۆر مایەی سەرسووڕمانە، کتێبەکان سانسۆڕ نەکراون: "ئەمە سەرکەوتنێکە بۆ من." چۆن ئەم دەست‌ئاواڵا بوونەی حکومەتی ئێران شی دەکاتەوە؟ "نازانم بڵێم چی: ئاخۆ سەرۆک کۆماری نوێی ئێران کرانەوەی فەرهەنگیی ڕاستەقینە ئەنجام دەدا؟ یان پێی وایە بە تیراژێکی هەزار نوسخە، خوێنەرێکی کەم ئەم سیانەیە بە زمانی کوردی دەخوێننەوە؟" سەلاحەدین بایەزیدی ئەم پرسیارە دەوروژێنێ و ئاماژە بەوە دەکا وەرگێڕانی فارسی ئەم کتێبانە لە سانسۆڕ بێبەری نەبوون.
سەلاحەدین بایەزیدی لەسەر ئەم ڕێگە باشەی کە گرتوویەتیە بەر، بەردەوام دەبێ. "وەرگێڕانی ڕۆمانی 'هایدی'م تەواو کردووە و بیر لە وەرگێڕانی 'ڕێوڕەسمی دونیا' لە نووسینی نیکۆلا بووڤیێ دەکەمەوە، چونکە ناوبراو بە مەهاباددا تێپەڕیوە."
ژیانی قوتابییەکی کورد لە وڵاتی فارسان
"خەڵکی مەهابادم، شارێک لە نزیک سنووری عێراق کە زۆربەی دانیشتووانی کوردن. بەڵام زمانی ئێمە لە قوتابخانە قەدەغەیە." سەلاحەدین بایەزیدی بەمجۆرە لە یەکەم ڕۆژی قوتابخانەدا پەی بە بوونی زمانی فارسی دەبا… لەگەڵ ئەو ڕاچەنینەی کە تووشی دەبێ. "بۆ من شۆکێکی گەورە بوو کە دەبوایە زمانی داگیرکەر فێر ببم. ململانێی ناسیۆنالیستی بەرچاوی نێوان کوردەکان و ڕژێم، کاریگەری لەسەر منیش دانا. ناهومێد ببووم، چونکە نەمدەتوانی گۆڤارە کوردییەکان بخوێنمەوە، بە هۆی ئەوەی ئەلفوبێی کوردی لە هی فارسی ناچێ و دایک و بابیشم نەخوێندەوار بوون و نەیاندەتوانی لەم ڕووەوە هاوکاریم بکەن."
ئەم کۆسپە، ململانێیەکی نێوخۆیی لەو گەنجەدا دروست دەکا کە خولیای نووسینی شیعری هەیە "نەمدەتوانی لە شیعرەکاندا هەستی خۆم بە زمانی فارسی دەرببڕم." لە ڕێگەی کۆبوونەوەی بەپارێزی ئەدیبان و گوێگرتن لە ڕادیۆ دەنگی شۆڕش لە عێراق، کە سەر بە ئۆپۆزۆسیۆنی ئێران بوو، فێری زمانی کوردی بووە و بڵێسەکەی دامرکاندووە. لەو کاتانەدا، ئەو کوڕە گەنجە، ئەدەبیاتی فارسی خوێندووە.
لە چیاکانەوە بۆ مەنفا
هێدی هێدی، ترسە گەورەکەی باوکی دەبێتە ڕاستی. سەلاحەدینی گەنج لە بزووتنەوەی نەیاری کورد لە چیاکان نزیک دەبێتەوە و لە شارەکانیش بەشداری خۆپیشاندانەکان دەبێ. ساڵی ١٩٩٩، لە تەمەنی ١٧ ساڵیدا، تێکەڵ بە هاوڕێیانی لە چیاکانی عێراق دەبێ و لە ڕادیۆیەکی سەربەخۆخوازدا ئیش دەکا. ئەم ئەزموونە، ڕێگەی بۆ سلێمانی لە باکووری عێراق خوار دەکاتەوە، لەوێ لە ڕۆژنامەیەکی هەرێمیدا کار دەکا. "مافی نیشتەجێبوونێکی کاتیم هەبوو. پاشان، بە جۆرێک لە جۆرەکان ناچار بووم یان ئەوەتا خۆم لەنێو حزبێکی ئۆپۆزۆسیۆندا بدۆزمەوە بۆ ئەوەی پارێزراو بم، یان ئەوەتا ڕا بکەم."
لێک نزیک کردنەوەی زمانەکان
سەلاحەدین بایەزیدی مەنفا هەڵدەبژێرێ. بە پاسپۆرتێکی ساختە دەچێتە تورکیا، "چونکە هیچ پاسپۆرتێکم نەبوو". پاشان چوار شەو و ڕۆژ بە پێ دەڕۆا تا دەگاتە یۆنان. لەوێوە، بە بارهەڵگر و ئۆتۆمبێل، دەچێتە ئیتالیا و دێسامبری ٢٠٠٧ دەگاتە شاری لۆزان.
ناوبراو دەنێردرێتە بنکەی تۆمارکردنی ڤالۆرب و لەوێشەوە دەدرێتە کانتۆنی ڤالێ. "لە مارتینی ژیام و لەوێ بۆ خۆم، فێری زمانی فەڕەنسی بووم."
ساڵی ٢٠١٣، ڕێگە بەم پەنابەرە سیاسییە دەدرێ لە کانتۆنی نۆشاتێل بژی بۆ ئەوەی لە زانکۆی نۆشاتێل، بەشی زمان و شارستانییەتی فەڕەنسی بخوێنێ. "لەوێ بوو ئاشنای کتێبەکانی ئاگۆتا کریستۆف بووم و نووسەرە فەڕەنسی نووسە غەیرە فەڕەنسییەکان سەرنجیان ڕاکێشام. فەزای نووسینەکانی ئاگۆتا کریستۆف مناڵیمان بە بیر هێنامەوە. لێک نزیک کردنەوەی زمانی دایک و زمانی دوژمن! ئەزموونەکانی ورەیان پێ بەخشیم بۆ ئەوەی ڕێزمانی زمانی فەڕەنسی فێر بم."
کارەکتەری جیهانی بەرهەمەکانی ئاگۆتا کریستۆف
دەقەکانی ئاگۆتا کریستۆف (١٩٣٥ - ٢٠١١) خێرا سنوورە جیهانییەکانیان تێپەڕاند. لە ماوەی ژیانیدا، "سیانەی دوانەکان" بە زیاتر لە بیست زمانێک وەرگێڕدرابوون. فابیەن دووبۆسۆن دەڵێ: "ئەمڕۆکە، بۆ زیاتر لە چل زمانی زیندووی دونیا، وەک زمانە گەورەکانی ئەوروپا و هەروەها بە تورکی، جۆرجی، باسک، کاتالانی، ڤیەتنامی و ڕووسی وەرگێڕدراون. وەرگێڕانی کتێبەکان بە زمانی گالیسیش ئامادەی چاپن." دووبۆسۆن، یەکێک لە بەڕێوەبەرانی ئەڕشیڤی ئەدەبیاتی سویس لە کتێبخانەی نیشتیمانی ئاماژە بەوە دەکا کە وەرگێڕانی کتێبەکانی کریستۆف نیشان دەدا کە بەرهەمەکانی ئەم ژنە نووسەرە نۆشاتێلییە، کارەکتەرێکی گەردوونیان هەیە. "ئەمە بێگومان ڕەنگدانەوەی ئەزموونە مێژووییەکانیەتی: مەنفای بەرهەمی تراژیدیاکانی مێژوو، فێربوونی زمانێکی دیکە و پرسی ناسنامە کە لە بەرهەمەکانی ئاگۆتا کریستۆفدا بەرچاون و هەروەها لە ئەدەبیاتی هاوچەرخی دونیادا برەیان هەیە."
ڕۆژنامەی ئێکسپرێس | هەینی، ٦ فێورییەی ٢٠١٥
ڕۆژنامەی ئێکسپرێس | هەینی، ٦ فێورییەی ٢٠١٥
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر