جەنگیز چاندار
وەرگێڕانی لە تورکییەوە: سەلاحەدین بایەزیدی
بەهاری عەرەب، پەلی هاویشتە سووریاش، لەوێش هەر چەند بە شێوەیەکی خوێناوی بێ، 'پشکووت' و لەگەڵ هاتنەئارای دیمەنگەلی جۆرێک لە 'شەڕی نێوخۆیی ئایینی' لەو وڵاتە، سەراوژێربوونی هاوسەنگییەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوینی بە شێوەیەکی سەرسوڕهێنەر خستە ڕوو: حەماس، کە لەگەڵ 'بازنەی ئێران – سووریا' نێوی دەهات، شامی جێهێشت. بارەگای خالید مەشعەل سەرۆکی حەماس کە بە باڵی فەلەستینی برایانی موسڵمان – ئیخوان – لە قەڵەم دەدرێ، لە شام بوو.
لە ئەنجامدا، پاش ئەوەی ڕژێمی شام دژ بە لایەنە سوننە دیندارەکان و کۆمەڵانی خەڵکی سوننە کە پێشەنگایەتی شۆڕشی سووریا دەکەن و کۆڵەکەی سەرەکیی ئەو شۆڕشە پێکدێنن، توندوتیژییەکی بێ ڕەزا و لە ڕادەبەدەری پەیڕەو کرد، 'بنچینەی مۆڕاڵ'ی خالید مەشعەلی 'سوننە' و کادیرانی دانیشتووی ئەوێی بۆ مانەوە لە سوریا ڕووشاند. خالید مەشعەل، شامی بەجێهێشت. دوای ماوەیەکی دوورو درێژ، دەمێکی کورت پێش ئێستا ڕۆیشتە غەززە و لەوێش لەبەر هۆکاری ئەمنی نەمایەوە. دەوحە – قەتەر جێگەی شامی گرتۆتەوە. وەک چۆن لە تەلەڤزیۆنی ئەلجەزیرەدا هەست بە قورسایی ئیخوانی موسلمین دەکرێ، بۆی هەیە لە کەسایەتی خالید مەشعەلدا، قەتەر وەک پشتیوانێکی مادی و لۆژستیکی لە بری شام تاقی بکرێتەوە.
کۆبوونەوەیەکی دوو ڕۆژە لە ژێر ناوی 'پرسی کورد لە ڕۆژهەڵات' بە دەستپێشخەری ناوەندی فیکری ئەلجەزیرە لە قەتەر بەڕێوە چوو، تازە دانیشتنی کۆتایی دەستی پێکردبوو کە سەرۆکی حەماس خالید مەشعەل وە ژوور کەوت، دانیشت و دوای ماوەیەک مۆڵەتی قسەکردنی وەرگرت.
هەموو لایەک مەراقیان وروژا بۆ ئەوەی بزانن سەرکردەیەکی فەلەستینی، بە تایبەت کەسی ژمارە یەکی حەماس چۆن لە سەر پرسی کورد دەدوێ. خالید مەشعەل، بۆ ئەوەی نیشان بدا پەیامی 'گەرم'ی بۆ کوردەکان پێیە، وەک سەرجەم عەرەبەکانی دی، بە 'سەلاحەدینی ئەیووبی' دەستی بە قسەکانی کرد. بۆ ئەوەی بیسەلمێنێ کوردەکان بەردەوام لە ڕۆژانی سەختدا لەگەڵ خەڵکی فەلەستین بوون، باسی لە ڕزگاریی قودس لە چنگ خاچ پەرستەکان بە دەستی 'کەسایەتیی گەورەی کورد، سەلاحەدینی ئەیووبی' کرد.
ستایش و ستایشی کوردەکانی کرد، تا گەیشتە خاڵێک کە هەستی زۆرینەی هەرە زۆری عەرەبەکان، لە قسەکانی ئەویشدا ڕەنگی دایەوە؛ لە مەڕ 'سوود وەرنەگرتن لە لاوازی و کێشەی ئەوانی دی' هۆشداری بە کوردەکان دا.
کوردەکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوین – جا لە کام سنوور دەژین با بژین – هاوپەیمانی نهێنی یاخود پوتانسیەلی ڕێککەوتنی ئیسرائیل بوون و ئەمەش حزوورێکی پڕڕەنگی لە تێگەیشتن و هەستی عەرەبەکاندا هەیە.
ئەم تێگەیشتنەی عەرەبەکان زۆر بێ بنەماش نییە. مەلا مستەفای بارزانی کە لە نیوەی یەکەمی ساڵانی شەست دژی بەغدا سەری هەڵدا، لەگەڵ ئیسرائیل پەیوەندی ساز کرد و ئەوەش ئیدی شاراوە نییە کە هەندێک لە ئیسرائیلیەکان لە ڕێگەی ئێرانەوە کوردستانێکی ڕاستەقینەیان دۆزیوەتەوە.
بە هەمان شێوە، کوردەکانی عێراق ساڵانێکی زۆر لە لایەن شای ئێرانەوە پشتیوانییان لێکرا و ئەمەش لە شعووری عەرەبەکاندا کاریگەریی نەرێنی لە سەر دەستەواژەی کورد داناوە. لەو ڕوانگەوە 'هۆشداری'یەکەی خالید مەشعەل، جگە لە تێگەیشتنێکی دەق گرتووی عەرەبەکان سەبارەت بە کورد هیچ شتێکی تر نەبوو.
دیارە 'هۆشداری' خالید مەشعەل بێ وەڵامیش نەمایەوە. ئاکادیمیسیەنێکی کورد لە زانکۆی سەلاحەدینی هەولێر، بە هەمان 'تاکتیکی زمانی'، ستایشی خالید مەشعەل و فەلەستینی کرد، بەڵام قسەکەی وەرچەرخاند و هێنایە سەر ئەوەی کە 'ئەگەر کوردەکان بکەونە دۆخێکی دژوارەوە، عەرەبەکان نابێ بە دوای سەقامگیرکردنی بەرژەوەندی خۆیاندا وێڵ بن.' ئەم پرسیارەی لە خالید مەشعەل کرد؛ 'بۆچی عەرەبەکان ٢٢ دەوڵەتیان هەیە، بەڵام دەوڵەتێک بۆ کوردەکان بە ڕەوا نابینن' و بەمجۆرە ناوبراوی لۆمە کرد.
پاش ئەوەی کوردەکان دوابەدوای جەنگی جیهانی یەکەم لەت و پەت کران، ڕووبەڕووی سیاسەتی ئاسیملاسیۆن، نکۆڵی و لە عێراق قەتڵ و عامی هاوچەشنی ژینۆساید بوونەوە، لە مەیدانی مێژوو دەرکەوتن و ئیتر گەڕاندنەوەیان بۆ ستاتوی سەد ساڵ پێش مومکین نییە.
سەرەڕای ئەو 'باکگراوندە زەینی'یەی زۆربەی عەرەبەکان سەبارەت بە کوردەکان هەیانە، لە دەوحە ناوی وا قسەی وای هاتە سەر زار کە دۆخی دەسپێکردنی 'قۆناغێکی نوێ'ی نیشان دەدا.
بۆ نموونە، سەدرەدین بەیانونی، کەسایەتی بەرچاو و سەرکردەی ئیخوان موسلمینی سووریا لە نێوان ساڵانی ١٩٩٦ تا ٢٠١٠ گوتی "ئێمە دژی فیدراسیۆن لە سەر بنەمای جوغرافی نین، بەڵام ئەگەر بێت و فیدارسیۆن پشت بە ئەتنیک ببەستێ، ئەوا پارچەبوون دێنێتە ئاراوە.''
یانی وای لێهاتووە ئیخوان، لە پێناو چارەسەریی پاک و ساڵحانەی 'کوردەکانی ڕۆژهەڵات'، تەنانەت دەستەواژەی 'فیدراسیۆن' دێننە سەر زمان. با ئەتنیکی نەبێ و جوغرافی بێ... زمان و شێوە ڕوانینێکی ئاشنا.
تورکیا کە پارێزگار و داکۆکیکارێکی کەونەشۆپی عێراقێکی ناوەندگەرا بوو کە دانی بە ماف و حقووقی کوردەکان دانەدەنا، 'فیدراسیۆن' لە عێراق وەک سوپاپێکی ئەمنی هەرە گرنگ لە پێناو یەکپارچەیی، بە گونجاوترین چارەسەری دەزانێ، داکۆکی لەوە کرد 'ئەگەر لە عێراق ئیلا فیدراسیۆن دروست بێ، دەکرێ لە سەر بنەمای جوغرافی بێ. با لە سەر بنەمای ئەتنیکی نەبێ.'
رۆژی یەکەمی کۆبونەوەی 'پرسی کورد لە ڕۆژهەڵات' بۆ 'مەسەلەی کورد' لە عێراق و سووریا تەرخان کرا، لە ڕۆژی دووهەم و کۆتاییشدا لایەنە جۆراوجۆرەکانی 'مەسەلەی کورد' لە تورکیا و ئێران گفتوگۆیان لە سەر کرا.
دانیشتنی هەرە سەرنج ڕاکێش، بەڕای من، بە سەرنجدان بە بەشداربووان، پەیوەندیی بە ئێرانەوە هەبوو. چوار کەس قسەیان کرد کە یەکێکیان فارس و بەرپرسی پێشووتری وەشانی گشتی ڕۆژنامەی ئیتلاعات، واتە یەکێک لە بەڕێوەبەرانی ناوەندێکی فیکری بووە کە بانگەشە دەکرێ سەر بە پارێزەرانی ڕژێم یان 'زمانحاڵی ڕژێم'ە. ئەو کەسە محەمەد عەلی موهتەدی بوو کە بە عەرەبییەکی ڕەوان قسەی دەکرد.
سێ وتاربێژەکەی تر، کوردەکانی ئێران بوون. یەکێکیان ئاکادیمیسیەن کە لە زانکۆیەکی زلاندی نوێەوە هاتبوو، ئەوی تریان ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەری حزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران و نوێنەری پەیوەندییەکانی دەرەوە. سێهەم کەسیش نوێنەری پەیوەندییەکانی دەرەوەی پەژاک بوو. ئەو لە قەندیلەوە هاتبوو و دوێنێ گەڕایەوە قەندیل. پێدانی مۆڵەتی مانەوە بە پەژاکییەک و هاتنی بۆ کۆبونەوەیەکی نێونەتەوەیی جێی بایەخ، خۆی لە خۆیدا سەرنج ڕاکێش بوو.
کوردەکانی ئێران هەر کامەیان چەند زمانێکیان دەزانی بەڵام کەسێک لەوان گوتی 'زمانی ڕەسمی' ئێران واتە فارسی هیچ نازانێ. نوێنەرەکەی حزبی دیموکراتی کوردستان. هۆکاری ئەمەشی لە وەڵامی تاوانبارکردنی موهتەدیدا کە 'پەیوەندی بە ئێرانەوە نییە'، بەمجۆرە شیکردەوە: "لە ئێران، لە کوردستانی ئێران لەدایک بووم، بەڵام لە بەر شەڕی نەخوازراوی داسەپاو لە لایەن ئێوەوە، ناچار مام وڵاتەکەم جێ بهێڵم و چونکە فێربوونی زمانی زگماکی لە خاکی خۆم لێم قەدەغە کرابوو، وڵاتێکی دیکە ئەو دەرفەتەی پێدام و لەوێ (سوئێد) فێری زمانی زگماکیم بووم".
باڵکێش تر لە دانیشتن لەم جۆرە کۆبوونەوانە، پەیوەندی و دانوستانەکانی دەرەوەی کۆبوونەوەکەیە. زۆرترین سەرنج لە سەر ئێمە بوو کە لە تورکیاوە بەشداری کۆبوونەوەکە ببووین. چونکە هەموو کەسێ هەوڵی دەدا بزانێ 'قۆناغی ئیمڕالی' چییە و سەبارەت بەوەی ئایا ئەنجامی دەبێ یان نا، پرسیاریان دەکرد.
یەکێک لەوانەی لە ناخەوە دەیویست ئەم قۆناغە ئەنجامی پۆزەتیڤی بە دواوە بێ، لە بەڕێوەبەرانی ئەنجومەنی نیشتمانی سووریا بوو. سەرۆکی پێشووی ئەنجومەنی نیشتیمانی سووریا، عەبدولباسیت سەیدا کە خۆشی کوردە و هاوکات یەکێکیشە لە ڕایەدارانی ئەنجومەنی نیشتیمانی کوردی سووریا...
کۆبوونەوەی 'پرسی کورد لە ڕۆژهەڵات' لە قەتەر بوو بە هۆکارێک بۆ ئەوەی جارێکی تر و بە شێوەیەکی بەهێزتر لە نرخ و بایەخی 'قۆناغی ئیمڕالی' بگەین...
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر