سووریا، سەفەر بۆ کوردستانی ئازادکراو

لە وڵاتی ئاگر و خوێن، ئەو شوێنەی سوننە و شیعە دەستەویەخەی یەکتری بوون، کوردستانی سووریا سیمای دوورگەیەکی ئارامی بە خۆوە گرتووە کە ژمارەیەکی زۆر مەسیحی پەنایان بۆ هێناوە. لەوێ شێوازێک لە "هێڵی سێهەم" لە نێوان ڕژێمی ئەسەد و ڕێڕەوانی ئەلقاعیدە تاقی دەکرێتەوە. پاتریس فرانسێچی لەوێ گەڕاوەتەوە و بەسەرهاتەکان دەگێڕێتەوە.

نێردراوی تایبەتی فیگارۆ، پاتریس فرانچێسکی
لە فەڕەنسییەوە: سەلاحەدین بایەزیدی
 
لە نێوان سوپای ئازاد و دیمەشق، کوردەکان هەن 
نزیکەی شەش مانگ لەمەوپێش بوو: چەند سەد میلیشایەکی ئەلنوسرە - پارتیزانەکانی ئەلقاعیدە لە سووریا - شەوانە لە تورکیاوە دزەیان دەکردە کوردستانی سووریاوە. ئەوان چەکی قورسیان پێ بوو و مەشق و ڕاهێنانیان پێ کرابوو بۆ ئەوەی زەبرێک لە ئەزموونی سیاسیی و کۆمەڵایەتیی شۆڕشگێڕانی کورد بوەشێنن کە دوابەدوای ڕاونانی دارودەستەی بەشار ئەسەد لەسەر خاکی خۆیان دەستەبەریان کردبوو: واتە هەوڵدان بۆ بونیادنانی قەوارەیەکی ئۆتۆنۆم کە پاڵ پشتە بە بنەماکانی دیموکراسی، پاراستنی کۆمەڵە ئایینیەکان - لە کۆمەڵەی مەسیحییەکانەوە دەستیان پێکرد - و یەکسانی پیاو و ژن. ئەم پڕۆژەیە بۆ ئەو ئیسلامییانەی پێخۆر بە ئایدیۆلۆژی بین لادەنەوە دەکەن، شیاوی هەرسکردن نییە. نەخاسمە لەو شوێنانەی بەمدواییانە دەسەڵاتیان لێ گرتۆتە دەست، ئانارشیزم و قانوونی جەنگەڵ قسەی یەکەم دەکەن.
پێکدادانی چارەنووسساز لە ناوچەی سەرێکانی دەستی پێکرد، کە لەسەر چەند دەشتێکی بەرین هەڵکەوتووە و پاڵی بە چەند کۆمەڵە شاخێکەوە داوە. شەڕەکە کورت و سەخت بوو. کوردەکان خورت و بە دیسپلین بوون، یەکە یەکە ئیسلامییەکانیان لە ناو برد کە بە دەستەی شپڕێو و قەرەباڵغ دەهاتنە پێش و دواجار چەند سەد کەسی کوژراویان لێ بەجێما. بەوپەڕی شوورەیی ناچاربوون بۆ ناوچە عەرەبەکان پاشەکشە بکەن، چونکە لە لایەن هێزی گەریلای ژنانی کوردەوە ڕاو نرابوون کە بەشێوەیەکی بەرچاو لە نێو ڕیزەکانی گەریلادا خەبات دەکەن. ئەوان بوونەتە هێمایەک.
ئەم ڕووداوەی سەرێکانی سەرنجی سیاسەتمەدارە بڕیاردەرەکانی ڕۆژئاوا و لانیکەم میدیای نێونەتەوەیی بۆ لای خۆی ڕانەکێشا. بەڵام بە ناهەق. چونکە ئەوان [کوردەکان] نموونە و خودانی هێزێکی ئەوتۆن کە لە پێکهاتەی موزاییکی سووریا جێگیر بوون. لە نێوان ڕژێمی شام و سوپای سووریای ئازاد، لەمەوبەدوا کوردەکان هەن، نوێنەرانی لێبڕاوی هێڵێک بە نێوی "هێڵی سێهەم". ئەم هاوپەیمانە سرووشتییەی دیموکرات سۆسیالیستەکان، لەمڕۆوە تاکە فاکتەری سەقامگیرییە لە "رەئاکتۆری ناوکی'' ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا کە مەترسیی تەقاندنەوەی هەموو لایەکی - وەک هێرۆشیمایەکی عەسکەرتار - سیاسەت - لێدەکرێ.
بەڵام ڕۆژئاوا کوردەکانی پشتگوێ خستووە.
سەفەر بۆ کوردستانی سووریا، وەک ئەوە وایە بڕۆیتە سەر هەسارەیەکی تر. یان بەواتایەکی دیکە شینکاییەکە لە نێو جەرگەی بیاباندا. ئەم دیمەنە وەک هیوا بە داهاتوو و ئازادیی سێ میلیۆن کەسە لە نێو ئابلۆقەی نائومێدی، تیرۆر و سەرلێشێواویدا.
ئەم سەفەرە سەرسوڕهێنەرە بە تەلەفۆنی ئەحمەد بامەڕنی، کۆنە هاوڕێیەکی کوردی عێراقی دەستی پێکرد. ئێمە ساڵی ١٩٩١ لە سەردەمی جەنگی یەکەمی کەنداو یەکتریمان ناسی. ڕۆژانی خۆڕاگرییەکی سەخت بوو بۆ ئاستی ڕۆشنبیری ئەو. ئێمە ساڵانی دواتر، پێکەوە دوو سێ شتمان بۆ گەلەکەی کرد. پاشان دواجار جەنگ بردییەوە، سەرۆکەکەی بوو بە سەرۆککۆماری عێراق و بامەڕنیش بوو بە بالوێزێکی پایەبەرز. ئێستاش کە ئێستایە "سارد" نەبۆتەوە. لە بەغدا گەڕاوەتەوە و دەیەوێ سەبارەت بەو شتەی لە خاکی براکانی لە سووریا ڕوو دەدا، قسەم لەگەڵ بکا.
دوای خواردنی نیوەڕۆ خوانێک بە یەکەوە، پێی گوتم "تۆ دەبێ بچیتە ئەوێ. سەرانسەری کوردستانی سووریا لە پراکتیکدا ئازاد کراوە، تەنیا شوێنێکە بە ڕاستی تیایدا دیموکراسی سەقامگیر بووە، بەداخەوە هیچکەس قسەی لەسەر ناکا و هاریکاریمان ناکا. ئەمە شیاوی تێگەیشتن نییە..."
رووبەری خاکی کوردستانی سووریا ٨٠٠ کیلۆمەترە کە بە درێژایی سنووری باشووری تورکیا تا عێراق بەردەوام دەبێ. لەوبەر و لە بەشەکانی دیکەی ئەم سنوورانە، تا ئێران، سی میلیۆن کوردێک سەردەمانێکە خەون بە سەربەخۆییەوە دەبینن. ئەوان لە لایەن سێ نەتەوەی گەورەوە چەوسێنراونەتەوە و ئێستاش لە ژێر حوکـمڕانی ئەوان دان کە بریتین لە: عەرەبەکان، فارسەکان و عوسمانییەکان.
هەرچی پەیوەندی بە عەڕەبەکانەوە هەیە، لە دە ساڵ لەمەوپێشەوە کوردەکان لە عێراق کاروباری خۆیان ڕادەپەڕێنن و لەو کاتەوە، لە نێو جۆرێک ئۆتۆنۆمی، ئاشتی، سەقامگیری و دەوڵەمەندیدا دەژین کە لە هەموو شوێنەکانی دیکەی ئەو وڵاتە زیاتر جێگەی ستایشن، ئەوە لە کاتێکدایە کە شیعە و سوننە بە بەردەوامی خەریکی کوشت و بڕی یەکترین. سەبارەت بە تورکیا و ئێران، کوردەکان هێشتا هیچ حیسابێکیان بۆ ناکرێ. بەڵام ئەوەی لە سووریا کوردەکان دایدەمەزرێنن، هاوشێوە و دووپاتەی کۆنسەی بەرگریی نیشتیمانی (CNR)ە کە ساڵی ١٩٤٣ لە فەڕەنسا پێکهات. ئەو کۆنسەیە سەرجەم ئەو بزووتنەوانەی دژی نازی خەباتیان دەکرد، لە دەوری یەک کۆکردەوە. (CNR)ی کوردەکانی سووریا، دەستەی باڵای کوردی ناوە. ئەو دەستەیە هەڤدە حزبی سیاسیی شۆڕشگێڕی گرتۆتە خۆ، سەرباری ئەوەی جیاوازیی و ناکۆکییان هەیە. سەرەکی ترین جووڵانەوەی گەریلا، پەیەدەش، پەسندی کردووە هێزەکانی بکاتە ئەندامی ئەم دەستە تاقانەیە - کە شتێکی دەگمەن و چارەنووسسازە. ئەمە دیارە هەروا بە ئاسانی نەهاتە ئاراوە. پەیەدە، دەستەخوشکی ئایدیۆلۆژی پەکەکەی کوردستانی تورکیا، حزبێکی بە تەواو مانا شۆڕشگێڕە. بە درێژایی دەیان ساڵ، بە سەبر و تاقەتێکی زۆر، هیرارشی هاوتەریب و شاراوەی لە نێو گشت چینەکانی کۆمەڵگەی کوردی لە سووریا دامەزراندوە. لە لایەن دەیان هەزار پیاو و ژنی کوردەوە بناغەکەی داڕێژراوە کە شان بە شانی پەکەکە لەسەر چیاکانی تورکیا دژ بە ڕژێمی ئانکارا خەباتیان کردووە. چاوەڕوانی ڕۆژی خۆیان بوون. کاتێک بەهاری عەرەبی بە سەر سووریادا زاڵ بوو، ئەوان بۆ بە دەستەوە گرتنی دەسەڵات ئامادە بوون.
هاوڕێ دێرینەکەم، ئەحمەد، منی قایل کرد بۆ ئەوەی بڕۆم و ببینم چ لەوێ ڕوو دەدا.
سنووری نێوان کوردستانی عێراق و سووریا، جوانییەکی چاوڕاکێشی هەیە کە لەسەر کۆمەڵێ چیا و دەشتی پێکەوە لکاو تا بێ کۆتایی هەڵکەوتووە. ڕووباری ئەفسانەیی دیجلە، بە ئاوی خرۆشانی سنوورەکە لێک دادەبڕێ و لە ناوچەکەدا ون دەبێ بۆ ئەوەی تێکەڵ بە فورات و کەنداوی فارس بێ. ئێرە جەرگەی میزۆپۆتامیای کۆنە و ڕووناکایی زوڵاڵی، شەڕ لەگەڵ ڕەنگەکانی کۆلکە زێڕینە دەکا.
هێما و سیمبۆلی ڕۆژگاری نوێ، پردێکە لەسەر ڕووباری دیجلە کە لە لایەن کوردەکانی هەر دوو وڵاتەوە دروست کراوە. جاران، هیچ شتێکی لێ نەبوو. ئەم پردە زێدەتر بۆ سیاسەت بە کاردەهێنرێ تا بۆ تەکنۆلۆژی و ئابووری. ئەمە نیشاندەری ویستی کوردەکانە بۆ دۆزینەوەی چارەنووسێکی هاوبەشی جیاواز لە کێشمەکێشە مێژووییەکانیان.
پردەکە دەلەنگێ، ڕیزی کامیۆن بەسەریدا تێدەپەڕن کە لە عێراقەوە دێن و بژیوی ڕۆژانە دەبەنە سووریا. لەسەر ئەو لێوارە، بە دمی بۆلدزێرەکان بناغەکانی سنوورێکی مودێرن بونیات دەنرێن و هەر لە ئێستاوە باجی گومرگ لە نێو ئەو ژوورە دەستکردانەوە وەردەگیرێ کە بە پەلە لەوێ دانراون: پێویستە کوردستانی ئازادکراوی سووریا خۆی بژێنێ. دەستەی باڵاش کە سەرپەرشتی دەکا، لە هەموو شتێک بێ بەشە. کاتێک پرسیاری داهاتی مانگانە لەو کەسانە دەکەین کە بۆ حکومەتی نوێ کار دەکەن، یان ئەوانەی خەباتی بۆ دەکەن، لە دادوەرەوە بگرە تا لێپرسراو و ئەندازیار، هەموویان بە پەرۆشەوە وەڵام دەدەنەوە: "ئێستاکە هیچ، بارودۆخەکە ئەستەمە، پارە کەمە. پێویستە چاوەڕێ بکەین..." بەڵام چونکە دەتگوت هەموو شتێک باش بەڕێوە دەچێ، وازمان لە پرسیارکردن هێنا: کێ هاوکاری کوردەکان دەکا؟ نهێنییە. مرۆڤ حەز و مەیلی حەشاردانی شتەکانی دەبێ ئەگەر بۆ ماوەیەکی درێژ شۆڕشگێڕ بووبێ و شاراوە ژیابێ...
رۆژانی دواتر، بە بەشێکی گەورەی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی کوردستاندا گەڕام کە دوو هێندەی دوورگەی کۆرس گەورە و دانیشتوانی دوو میلیۆن کەسە. بۆ من ئەستەم بوو بڕوا بکەم لە سووریای ئاگر و خوێنم کە هەموو شەوێ تەلەڤزیۆنەکان نیشانی دەدەن. ئاشتییەکی هەمەلایەنە بە سەر ئەم ناوچەیەدا زاڵە و هەستی نیشتیمان پەروەری لە گشت شوێنێک بەدی دەکرێ. ئەوان ڕۆژانی یەکشەممە دەچنە گەشت و سەیران، لە هەوارەکانیان دەمێننەوە، لەگەڵ دەسپێکردنی گەرمادا، دۆندرمەی سارد دەخۆن، شەوانە لە چایخانەکاندا کۆ دەبنەوە و …  بە کورتی، ئەوان توانیویانە لە ناوچەکانی ژێردەسەڵاتی خۆیاندا ڕێگە لە هەرچەشنە شەڕێکی سڤیل و پەرەسەندنی تاوان بگرن. لێرە هەموو شتێک لە ماوەیەکی زەمەنی چاوەڕواننەکراودا سەر لەنوێ ڕێک خراوەتەوە، لە خوارەوە ڕا بۆ سەرێ، ئەنجوومەنەکانیش لە پێناو بەڕێوەبردنی ژیانی ڕۆژانە و چارەسەرکردنی ئەو کەموکوڕییانەی ڕووبەڕووی نەخۆشخانەکان و قوتابخانەکان دەبنەوە، سەفەربەر بوون.
خاڵێکی دیکەی سەرنج ڕاکێش ئەوەیە ڕۆژ بە ڕۆژ ژمارەی مەسیحییەکان لێرە زیاتر دەبێ. هەموو ئەوانەی بەر لە شەڕ هەبوون - سوریانی، ئەرمەنی، ئۆرتۆدۆکس، کاتۆلیک - هەروەها ئەوانەش کە لە ترسی تۆڵەسەندنەوەی ئیسلامییەکان ڕایانکردووە و پەنایان بۆ تەنیا شوێنێک هێناوە کە تیایدا ئاسایشیان پارێزراوە و لە لایەن هێزەکانی یەپەگەوە بەرگرییان لێدەکرێ. کاتێک بۆچوونی مەسیحییەکان لەمبارەوە دەپرسین، بە کورتی دەڵێن: "جاران ئازادی دینیمان هەبوو، ئێستا هەموو چەشنە ئازادییەکمان هەیە..."
دواجار ئێمە بە هەستێک ئاوێتەی دوودڵی لە وەها سەفەرێک دەگەڕێینەوە. کێ چاوی بینینی ئەو کوردانەی هەیە کە لە ئەزموونە سیاسییەکەیاندا سەرکەتوون و پەلوپۆی بۆ دەرەوە بە گشتی و تورکیا بە تایبەتی هاویشتووە؟ هیچکەس. بەڵام ئەمڕۆکە کوردەکان تەنیا لایەنێکن توانیویانە ببنە ناوبژیوانی شەڕی خوێناوی نێوان شیعە و سوننە لە سووریا و هەروەها بوونەتە پەرژینێکی قایم لە بەرامبەر پەرەسەندنی ئیسلامی ڕادیکاڵ لە ناوچەکەدا. 
پاش ئەو خەبات و تێکۆشانەی ڕژێمی شامیان لە ناوچە کوردییەکان پاک کردۆتەوە، ژیان لە نێو جۆرێک ئاشتیدا ڕەوتی خۆی گرتۆتەوە بەر کە لە هیچ شوێنێکی سووریا بەدی ناکرێ.   

ژنان لە هەموو شوێنێک هەن، بۆ نموونە لە نێو سوپادا 
بەشداریی ژنان لە نێو دامودەزگاکانی دەسەڵات، پیشەیەکی هەمیشەیی کوردەکانی سووریا و بەردەوام سەرچاوەی سەرسوڕمانە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستێکی سەرتاپا نێرینەدا. یەکێک لەو هەنگاوە سەرەتاییانەی کوردەکان دوابەدوای ڕاونانی هێزەکانی شام بەرزیان کردەوە، هەڵوەشاندنەوەی فرەژنی و هەروەها سەرجەم یاساکانی دژی ژنان و جاڕدانی یەکسانی پیاو و ژن بوو. ئەم ئایدیایە لەوەوە سەرچاوە دەگرێ کە گەلێک شایانی ئەوە نییە دەست بەسەر نیوەی هێزی ژیانی خۆیدا بگرێ. دەوروبەرە کلاسیکەکان هەڵپرینگانەوە، بەڵام کۆمەڵگەی کورد بە ڕادەی پێویست گەشەی کردووە کە ئەو قۆناغانە بە کەمترین کێشە تێپەڕێنێ. لە لایەکی دیکەوە، هێزەکانی پەیەدە لە لایەن ژنێکەوە سەرکردایەتی دەکرێن و هەروەها زۆر ژن لە دەستەی باڵای کورددا هەن. زۆر لەوان دادوەر، پۆلیس، مامۆستا و کاربەدەستن و بوێریی خۆیان لە خەبات نیشان داوە. حاڵی حازر سوپای ژنانەی تایبەت بە خۆیان هەیە کە نێوی (ی.پ.ژ)یە و لە لایەن خۆیانەوە فەرماندەیی دەکرێ.

سەرکردەکانی سێ میلیۆن کوردی سووریا
هیچکەس لە ڕۆژئاوا نایانناسێ، بەڵام سەرکردەکانی کوردستانی سووریا، سبەی ڕۆژ لەسەر شانۆی ڕۆژهەڵاتی ناوین حیسابیان لەسەر دەکرێ. پیاوی بەهێزی ئەم کوردستانە ساڵح موسلیم ڕۆشنبیرێکی فرە زانە و لەمێژ ساڵە لە پێناو مافەکانی کورد خەبات دەکا. ئێستا سەرۆکی پەیەدەیە لەگەڵ ئاسیە عەبدوڵڵا، ژنێکی خاوەن کەسایەتیی کە سەرجەم ئەزموونەکانی خەباتی ژێرزەمینی تێپەڕاندووە. سەرکردە بەرچاوەکانی تر، لە نێو ژناندا سەنەم محەمەد و ئیلهام ئەحمەد و لە نێو پیاوانیشدا ئەحمەد ئەلسەلام و ئاڵدار خەلیل - لە شەڕدا دەستێکی پەڕیوە -ن. لە پێناو گەشەپێدانی دامودەزگا دیموکراتیکەکان و ئازادییە سەرەکییەکان - هەروەها ئەگەری سووریایەکی فیدراڵ کە فەرهەنگەکەیان گەرەنتی بکا -، سێ میلیۆن کورد چاو لە ڕێی ئەوانن.